1917’de inşa edilen Şahbender Kahvehanesi’nde tavla ve diğer kahvehane oyunları yasak. Mekân entelektüellerin uğrayıp çay içerek ülke meselelerini tartıştığı siyaset ve kültür evi konumunda. Kahvehanenin duvarlarında Osmanlı Devleti’nin Bağdat valileri ve ülkede daha sonra hüküm sürmüş liderlerin fotoğrafları asılı.

Kadıköy’deki Ayrılık Çeşmesi’ni sağ yanınıza alıp güneye doğru yürüyünce Bağdat Caddesi’ne çıkarsınız. İstanbul’dan yol metaforu ile başlayıp da yaklaşık iki bin kilometre menzildeki Bağdat’a varmak isterseniz sadece mesafenin uzaklığını değil, bir türlü yakası kapatılamayan ayrılıkları da göze almanız gerekir. Vaktiyle Fuzuli’ye yurt olmuş, bir düş ve düşünce odağı olarak hep merkezde kalmış Bağdat, aramaya ne taraftan başlayacağınızı bilemediğiniz bir yitik misal…

Moğol istilası sırasında hemen Bağdat’ın yanından geçen Dicle Nehri’ne atılan bu kitap Arap dil âlimi Râgıb el-İsfahânî’nin “el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân”ıdır. Kur’ân’daki garîb kelimelere (çok az kullanılması sebebiyle mânası kolayca anlaşılmayan kelime) dair sözlük olan bu eser, Bağdat’ta Bâbüşşeyh Mahallesinde bulunan, Osmanlı tarafından büyük bir kompleks haline getirilen Abdülkâdir Geylânî Külliyesi içindeki Abdülkâdir Geylânî Kütüphanesi’ndedir.

Moğollar tarafından 1258’de gerçekleştirilen Abbâsîlerin eski görkemli başkenti Bağdat işgalinin şiddeti, sonrasında gerçekleşen diğer İslâm şehirlerinin işgalini gölgelemişti. Ancak Bağdat’ın işgaliyle Moğol ilerlemesi durmuş değildi; İslâm toprakları hırçın Moğol atlarının ayakları altında çiğnenmeye devam ediyordu. Ta ki iki yıl sonra gerçekleşecek Ayn Calut Savaşı'na kadar.

Yıllar yılı “barış şehri” olarak anılan Bağdat, bugün hâlâ büyük çekişmelere sahne oluyor; dünyanın istikbaline dair söyleyecek sözü olan hemen her aktörün sesi, eski günlerin hatırına ayakta durmaya çalışan bu yorgun şehrin sokak ve caddelerinde yankılanıyor.

İmam Ebu Hanifelerin, Cüneyd-i Bağdadilerin, İbn Cerîr et-Taberilerin yetiştiği ve talebe yetiştirdiği Bağdat, geçirdiği bütün yıkıma ve yaşadığı onca mihnete rağmen, hâlâ İslâm medeniyetinin beşiği ve incisi olmayı sürdürüyor. “Esenlik şehri” olarak kurulan, ancak uzun tarihi boyunca esenlik ve huzuru sadece belli dönemlerde tadabilen Bağdat, yine de İslâm medeniyetinin parlak ve yüksek burçlarından biri olmaya devam ediyor. Ve görüp duyabilene, bağrında sakladı…

Yüzyıllar boyunca İslâm dünyasının ilim, kültür ve ticaret merkezi olarak görülen şimdilerde ise insanların savaşın, çatışmanın ve istikrarsızlığın merkezi olarak gördüğü Bağdat şehri...

Moğol Hanı Cengiz tarafından Hârizm’in başkenti Gürgenç’te yağma esnasında katledilen Necmeddîn-i Kübrâ’nın halefi Seyfeddîn Baharzî önünde, Cengiz’in torunlarından ismi Moğolca "zorlu" manasına gelen Berke, Müslüman olmak için diz çökmüştür. Bu ihtida beraberinde birçok ihtidayı getirecek ve Orta Çağ İslâm âleminin kaderi değişecektir. Samimi dindar bir han olan Berke, Moğol töresini ve İslâm şeriatını topraklarında beraber uygulamıştı. Hanlığında Kur’ân …

Sezai Karakoç’un “Dokuz şehir kurtulsun, kurtulacaktır Müslümanlar; insanlık kurtulacaktır,” dediği şehirleri bilir misiniz? Şairin dediği gibi “bizim vazifemiz bu şehirlerin kirlenmiş havasına taze dağ havası getirmektir.” Öyleyse bu şehirlere hayali de olsa yolumuzu düşürerek başlayalım işe...

Moğollar tarafından 1258 yılında gerçekleştirilen Bağdat işgali beraberinde büyük bir yıkım getirmiş, İslâm dünyasının bu kadim kenti tanınmayacak bir hal almıştı. Yakılıp yıkılan yapıların yanında bu tahribattan İslâm dünyasının en büyük âlimleri de nasibini almıştı. Moğollar öylesine büyük bir yıkım yapmıştı ki bu durum İslâm medeniyetinin gerilemesine giden sürecin başlangıcını oluşturmuştu.

Birdenbire buraya getirilmez söz. İlkin şehirleri över Karakoç. Kudüs mesela ‘Gökte yapılıp yere indirilen şehir’dir. Bağdat, ‘Dicle’nin köpüklerinden doğmuş’, Şam ‘Annemin sütü kadar yakındır bana’ diyecek kadar içe çekilir.

2004’te mimarlık dünyasının en prestijli ödülü kabul edilen Pritzker Mimarlık Ödülü’ne layık görülen ve bu ödülü alan ilk kadın olarak tarihe geçen Zaha Hadid, uzun kariyeri boyunca Roma, Berlin, Abu Dabi, Barselona, Londra, Glasgow, Pekin, Zaragoza, New York, Bakü ve daha birçok şehirde modern tasarımlı eserler inşa etti.

E biz buralıyız, bu yerliyiz. Roma’yı ve Atina’yı da buralardan rasat edip seyrederiz. Ha onlar da bizi gözlerler elbet. Ve biz buradan, bu yerden yazarız şiirleri... Bizim şiirlerimiz güzel. Yalnız ve şerh’en, ruhu bulursa şiirin manası açığa vuruyor.