Selçuklu ve Osmanlı bakiyesi bir neslin son temsilcilerindendir Tanpınar ve onun ölümsüz kahramanı Hayri İrdal. Fakat bunlar modern bir devlet iddiasıyla kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin de ilk temsilcileri arasındadır. Gelenek-modern çatışması tabii ki zaman kavramında gelip düğümlenir. Romanın ismi de buradan doğar: Saatleri Ayarlama Enstitüsü.

Tanpınar’ın öykücü beyni, tarih bilgisiyle sanat duyuşunu, hasbi yaşantıyla hayatın binbir cilveyle ışıyışını derinden daha doğrusu “deruni ahenk” ile yoğurmaya yatkındır. O sadece Yaz Yağmuru, Abdullah Efendi’nin Rüyaları’ndaki öyküleri yazdığı için böyle değildir.

Türkiye'deki hemen her tür toplumsal değişimi ve onun sonuçlarını kadınlar omuzlamak zorunda kalmışlardır. Özellikle Anadolu toprağını bir verim vadisine dönüştüren onlardır. 1950 sonrası kır-kent dengesinin bozulma sürecinde de bütün yük yine onlara kalır.

İstanbul denince akla gelen yazarlardan biri olan Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur kitabında çok güzel bir anlatım yapıyor: “İstanbul, İstanbul, diyordu. İstanbul'u tanımadıkça kendimizi bulamayız.” Tanpınar’ın da dediği gibi İstanbul insanın kendini tanıması için eşsiz fırsatlar sunuyor. Kentin sokaklarını arşınlarken ansızın bir Roma sarnıcına denk gelebiliyor, Osmanlı’nın inşa ettirdiği bir yapıda alışveriş yapabiliyor veya Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarını hatırlatan bir yapıyla ka…

Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün belki de en kilit mekânı, neredeyse bütün olayları birbirine zincir gibi bağlayan ve adı açıkça yazılmayan kıraathanedir. Aslında bu kıraathane, İstanbul Üniversitesinde hoca olan Tanpınar’ın gitmekten zevk aldığı, romana birçok katkı sağlayan, garip ve çılgın bir atmosferin var olduğu bir yerdir.

Hepimiz olmak istediğimiz o fotoğraf karesinden kovulup buraya geldik. Daha iyi bir seçenek muhakkak vardır diyenlere tebessüm ederek sırtımızı o yıkık duvara yasladık. Tercih, seçenekler arasından yapılır, gerçekten inanmış bir kalpte ise seçeneklere yer yoktur, inancın şiddetiyle beraber hakikat dışındaki her şey un ufak olur ve geriye sadece bir ömür boyu izini süreceğin, kalbinin köküne işlemiş o kutlu his kalır.