Dolunay günlerinde insanlar gerilimli, sıkıntılı, buhranlıdır. Bazıları da patlamaya hazır bomba gibi gelgitler yaşar. Bu günlerde yeni işler yapılmaması, sıkıntılı ve zor işlere tevessül edilmemesi tavsiye edilir. İngiltere Emniyet Teşkilatının verilerine göre pek çok kavga, cinayet bugünlerde artış gösterir. Düğün ve cinayet haberlerine baktığımızda da adlî vakaların arttığını görürüz. İbn Sînâ’nı…

Âmirî ve İbn Sînâ gibi İslam filozofları, Tanrı’nın saf varlık olduğu ve yokluğunun düşünülmesinin imkânsız olduğu, Tanrı dışındaki her şeyin mümkün olduğu, dolayısıyla da var olmak için mutlaka bir nedene ihtiyaç duyduğu sonucuna ulaştılar. Böylece bilhassa Mutezile kelamıyla akrabalığı bulunan varlık-mahiyet ve zorunlu-mümkün ayrımları, kadîm felsefe geleneğinin sebep-sonuç ayrımı…

Burada, cisim içerisinde bulunan gayrı maddi güçler o güçlerin kaynağında bulunan gayrı maddi bir varlığı gerektirir; işte bu gayrı maddi varlık da Tanrı’dır. Böyle bir akıl yürütme biçimi, fiziksel evreni açıklama tarzıyla dinî inanç arasında çok yakın bir ilişki kurar. Öyle ki inancın zorunlu bileşeni olmayan bir açıklayıcı model, giderek inançla özdeşleşebilir.

“Durun ağlayalım sevgilinin anısına ve yurduna!” - İmrülkays

Yer çekimi kanununun kâşifi Newton, tevhide inanıyordu ve yaptığı işin Allah'ın fiillerinin sırrını çözmek olduğunu düşünüyordu. Einstein gibi pek çok bilim adamı, Tanrı'ya inanıyordu ve yaptıkları işi, nihai tahlilde tanrısal fiillerin düzenliliğini keşfetmek olarak görüyordu. Fakat Batı'daki bilim devriminden sonra gelişen fizik ve matematik bilimler, bilimlerdeki metafizik varsayımların bilimsel açıklamaya herhangi bir katkısı olmadığı kanaati üzerine inşa edilmiştir. Evri…

Kelam geleneği, Gazzâlî sonrasında bilhassa İbn Sînâ’nın eserlerinde yüksek ifadesini bulan felsefî öğretileri de tevarüs ederek kendisini yenilemeyi başarmıştır. Gazzâlî’nin felsefe eleştirileri, Fahreddin er-Râzî’nin kelam ve felsefeyi aynı eserde kaleme alması ve sonraki kelamcıların Râzî’nin yöntemini ve tertibini sürdürmesi, kelam geleneğini daha da güçlendirmiştir.

Mesela İstanbul'da yaşayan bütün kuşların, bir müddet sonra memeli bir canlı gibi doğurmaya başlaması ilâhî irade ve kudret açısından imkânsız değildir, kuşların yumurtlaması kadar olağandır. Yahut kuşların, bir müddet sonra tamamının yılana dönüştürülerek hakikatlerinin değiştirilmesi de Bağdat Mutezilesi hariç bütün kelamcılara göre hiçbir şekilde imkânsız değildir. Dolayısıyla her doğal nesne veya durumu önceleyen ilâhî karar anlamında gaye, var olduğu sür…

İnsanı yaratmak, insanlık hakikatini yaratmak değildir, insan fertlerini var ederek insanlık hakikati veya mahiyetine varlık vermektir. İnsanlık hakikati bu varlıktan önce bir mahiyet olarak kendinde sabit olduğu gibi varlıktan sonra hem kendinde hem dışta hem de zihinde var olur.

Böylece İbnü’l-Arabî düşüncesinde hem önceki sûfîlerin varlık kavrayışı nazariyeyi inşa eden bir ilkeye dönüşmüş hem de önceki kelamcı ve filozofların görüşleri, yeni bir yorumla vahdet-i vücûd öğretisinin tuğlalarına dönüşmüştür. Bu durumun, tasavvuf ilminin yapısında bir takım esaslı sonuçları olmuştur. Hiç kuşkusuz bu sonuçların en önemlisi, önceki tasavvuf eserlerinde insana ilişkin bir araştırma görünümü veren konu sıralaması, Varlık’a ilişkin araştırma şeklin…

Allah'ın bilgisinde artma, eksilme, değişme ve başkalaşma olmayacağından herhangi bir yaratılmış, var olmadan önce, var olduğunda ve var olduktan sonra Allah tarafından bilinir.

17. yüzyıl itibarıyla gündeme gelen ve doğa merkezli rasyonalist teoriyi geride bırakan emprisizim ve matematiksel rasyonalizm, bu bilinemezlik setinin yıkılarak bilimsel açıklamanın sınırlarını neredeyse her şeyi içine alacak ve her merakın peşine düşecek şekilde formüle etme arzusundan doğmuştur. Modern bilimi ve dünyayı inşa ederek insanı evren karşısında bir fatih konumuna yükselten bu arzunun karşısında, açıklayıcı güçleri bulunmadığı gibi ileri meraka da …

Evren tarihi fikri, İslam medeniyetinde klasik bilim geleneğinin yeniden ifade ve geliştirilmesini, dolayısıyla bilimsel bilginin sürekliliğini temsil eden filozofların temel kabulüyle çelişmektedir. Çünkü filozoflar, bırakın aklî cevherleri, cismanî evrenin dahi, tarihinin yapılamayacağı kanaatindedir. Onların bilimler düzeninde dünya dışında cismani cevherlere yani göksel kürelere ilişkin üç temel bilim vardır: Teorik fizik, mücessem astronomi ve mücerret astronomi.

Tahayyülü keskin bir şekilde fark etmemizi sağlayan hakiki idrakten mahrum olduğumuzda, hayal gerçeğin yerine geçer. Etkilenimler katmanında yaşar, orada hayranlık duyar, orada nefret eder, orada sevinir, orada üzülürüz. Sırrını kaybetmiş özgürlük hülyası, ikna canavarlarının hayatlar, ölümler, aşklar ve isyanlar imal ettiği bir kâbusa dönüşür.

Âmirî ve diğer filozofların dinî kozmolojiye getirdikleri felsefî yorumları hakkında şunu kaydetmekle yetinelim: Yaşadığımız çağda modern bilimin verileriyle dinî nasları yorumlama çabalarının zannedildiği gibi kategorik olarak yeni değildir. İslam'ın başından beri bu çabalara rastlanmaktadır. Önce rivayet yöntemi kullanan âlim ve tarihçiler, sonradan İsrailiyyat paketine doldurulan verileri nasların anlatısındaki boşlukları doldurmak amacıyla kullanmışlardır.

Vahdet-i vücudu İslam'da metafizik düşüncenin merkezine yerleştiren ve dinî düşünceyi etkileyecek bir sisteme dönüştüren şey, Varlık olmak bakımından Varlık Hak'tır önermesinin, âyân-ı sâbitenin ilahî isimler olduğunu söylemeye imkân vermesidir.

Âlemde bütün nesneler arasında bir sebep-sonuç ilişkisi vardır. Sebepler silsilesi, Tanrı'ya vardığında durur ve Tanrı bütün nedenlerin nihai nedenidir. Tanrı'nın, var kılan "illet" veya "neden" kabul edilmesi, İslam düşünce tarihinde filozofların ayırıcı vasfıdır. Zira bu görüş, hem varlık tasavvurunu (ontoloji) hem de âlem tasavvurunu (kozmoloji) şekillendirir.

Fârâbî, Âmirî, İbn Sînâ ve Sühreverdî gibi filozofların dinî kozmolojie ait unsurlara ilişkin parçalı yorumlarından sonra nihayet İbnü'l-Arabî modern döneme kadar dinî ve felsefî düşünceye damgasını vuracak kapsamlı bir yorum faaliyeti gerçekleştirmiştir. İbnü'l-Arabî düşüncesi, tasavvuf geleneğinin kelam geleneği ile ittifakına felsefe geleneğinin de eklendiği bir öğretidir.

İslam dünyasının krizi, fıkıh ve tefsir gibi uygulamalı dinî bilimlerden ziyade, düşünce ve teorik bilimlerdedir. Müslümanlar dünyayı açıklama, isim verme, anlamlandırma ve müeyyide koyma gücünü yitirmiştir. Kuşkusuz bu durum, hayatın bütün alanlarına sirayet ettiğinden dini ve felsefî pratik ilimler de krizden derinlemesine etkilenmektedir.

İnsan ile arzu nesneleri arasına giren bu terk mesafesi, hayvanların aksine insanların kendilerini çevreleyen dünyayı her nasılsa o şekilde idrak etmelerine aracılık eder. Bu sayede insan sadece haz ve elemi değil, faydalı ve zararlıyı, doğruyu ve yanlışı idrak edebilir. Dolayısıyla denilebilir ki akıl ya da düşünme, insan için evvelemirde kendisi ile eşya arasında bir mesafe olarak kendisini gösterir ve insanı hayvanlardan ayıran şey birinin çevresinin terke kapalı iken diğ…

Evrim teorisi, canlıların oluşum süreçlerinin bilinçli bir failin eseri olmadığını, tesadüf olduğunu iddia eder. Oysa filozoflara göre sadece canlılar değil, bütün âlem, mutlak akıl, mutlak bilinç ve mutlak varlık olan Tanrı'nın bilgisinin tecessüm etmiş hâlidir. Yani "İlahî bilgi, tamamen nesneleşmiş olsa nasıl olurdu?" sorusunun cevabı, bütün ayrıntılarıyla âlemin kendisidir. Bu sebeple âlemde her şey, belirli sebepler dâhilinde meydana gelir ve sebepler zinciri nihai kertede…

Aristoteles ve Galen, gözlemlediğimiz özellikleri ortaya çıkaran fiziksel süreçlerin tamamen keşfedilebilmesinin imkânsız olduğunu söylemiş, İbn Sînâ ise bunun kompleksiliği dolayısıyla çok zor olduğunu iddia etmişti. Câbir b. Hayyân, doğa merkezli nitelikçi modelden kaynaklanan bu imkânsızlık ve zorluk vurgularını kendisine ait kimyevî modelle geride bırakmış ve gözlemlenebilir fiziksel özelliklere temel teşkil eden nedenlerin "gizilliğini" çözerek onları hem fizikselleştirm…