E. E. Cummings şiiri, politikacılar ve Cambridge'li leydiler

Çizgi dışı isimler ve bu isimlerin beraberinde savundukları hayat ve kavgalar, sıradanlaşmamış dimağlar dikkatinizi çekiyorsa, kavgada yerinizi aldınız demektir. Zihnin konforundan kaçış, olanlardan rahatsızlık duyma, meselenin arka yüzünü insana gösteren o güçlü şeye tutunma isteği… Bu bazen bir kitap, bazen bir yumruk, bir tablo ya da bir liderin savurduğu sözcükler, bazen de hepsi.

Şiiri gibi sürprizler ve anlaşılmazlıklar dolu bir hayat Cummings’inki. İsmet Özel biyografisini yaşayan ya da yaşadığı biyografiyi yazan bir şair mesela.

E.E. Cummings özelinde Amerikan şiiri, politika ve sıra dışı dizeler bu yazının konusunu oluşturacak. Edward Estlin Cummings (1894 - 1962), E. E. Cummings ismini kullanan Amerikalı şair, ressam, deneme ve oyun yazarıdır. Kalabalık bir özgeçmişe sahip şair, bunun yanı sıra 1.Dünya Savaşı patlak verdiğinde gönüllü ambülans şoförlüğü yapacak, bir yanlış anlama sonucu Normandiya’daki bir toplama kampına gönderilecektir. Şiiri gibi sürprizler ve anlaşılmazlıklar dolu bir hayat Cummings’inki. İsmet Özel biyografisini yaşayan ya da yaşadığı biyografiyi yazan bir şair mesela. Bu sebepten mülhem, Cummings’in dizeleri ve hayatını zihnimde bir araya getiren şey bu düşünce oluyor.

E.E Cummings'in şiir, yazı ve düşünceleri

E.E Cummings’in 1913-1962 yıllarını kapsayan, Şiirleri, Yazıları ve Çizimleri alt başlığıyla okuyucuya duyurulan hacimli kitap, Ketebe Yayınları’ndan çıktı. Çevirisini Samet Köse’nin yaptığı ve her satırı emek isteyen, cesaret uyandıran bir çalışma bu kitap. Çeviri, hele ki Türkiye’de bu işi yapan birkaç ciddi isim dışında üzerine düşünülüp çalışılan bir alan içinde ilerlemiyorsa daha da zorlaşıyor. Çevirmenden beklenen çekingen ve görünmez olması. Metin şiirse daha da zor bir hal alıyor bu mesele. Ama karşımızdaki isim Samet Köse. İç dinamiği müthiş ve ruhu ne kadar derin olacak ki daha önce T.S Eliot’tan yaptığı çevirinin yanına bu sefer de E.E:- Cummings’i ekledi Köse. Cummings şiirleri kendini okuturken yer yer zorlaşıyor ve burada titiz çevirmen Samet Köse ayrıntılı dip notlarıyla, iyi bir sunuş yazısıyla okuyucuyu yalnız bırakmıyor.

Dil ve kelime tercihi ile metne dâhil oluyor Köse. Daha önce E.E. Cummings’in Seçilmiş 100 Şiiri, Şair Faruk Uysal’ın çevirisiyle Perşembe Kitapları arasından yayımlanmıştı. Ketebe Yayınları’ndan çıkan bu hacimli kitap kapsamlı ve iyi bir çalışmanın ürünü olma yolunda ilerliyor. Batı yaşam kültüründe alışılmışın dışına çıkmış, yalnız teknikten ziyade insan ve varoluşla ilgilenen isimler dikkatimizi daha çok çekiyor.“İktisadî problem diye bir şey yoktur ve hiçbir zaman da olmamıştır. Manevî bir problem var yalnızca!” diyen E. F. Schumacher’in sarsıcı sözü beni daha çok ilgilendiriyor mesela.

Çevirmen Samet Köse’nin sunuşta altını çizdiği gibi; Kandinsky ve E.E Cummings da benzer fikir ortaklığı içerisinde; modern zamanın temel sorununun politika ya da sosyal olmayıp, maneviyatla ilgili olduğuna inanıyor. Şairin itiraz ettiği şey kıymetli ve şairle daha çok ortak anlayış kurmamızı sağlıyor bu tercih.

Şiir ve kavga

• Dayalı döşeli ruhlarıyla Cambridge’li leydiler
• güzel değiller ama zihinleri ferah

Onun şiirinden politikacılar, entelektüeller, satıcılar, konfora ve paraya sırtını dayamış halk, herkes payına düşen yergiyi alır, “kahrolsun yoldan çıkmış her şey” der o. Şair bu anlamda savurgan davranır. Cesurdur. Başka bir dünyanın mümkün mertebede varlığından bu şekilde haberdar eder bizi. Şiirlerinde sıkla kullandığı eylemler, okurken şiirde bir çabukluk hissi yaratır. Bir sesleniş olduğunu da anlıyoruz emir bildiren bu eylemlerin kullanımlarının.

• “Benim Duam” şiiri şairin şiir tekniği ve şiir süreci hakkında epey kuşatıcı bir şiirdir: Tanrım beni basitlik şairi yap/ Kuvvet ve netlik. Yaşamak için bana yardım et... Ve çatlakları doldurmak için ince taşları ve killeri ile/ Aliterasyon, benzetme ve metaforun. Güç ver bana hüzünde ve sevinçte işaret etmek için yanlışları/ Gerçekçi bir şair yap beni, her zaman kulak veren çağrısına sezgilerimin,/ Dürüstçe, mağrurane, şövalye misali ve neşeyle hep, Korkusuzca hiç…

Dizelerinden anlaşıldığı gibi doğrudan şiirine arka çıkan ifadeleri verir. E.E. Cummings, 20. yüzyıl Amerikan edebiyatında devrim yapan Ezra Pound, Gertrude Stein, T.S. Eliot, J. Dos Passos ve William Faulkner gibi öncü kuşak yazarların tam ortasında yer alan bir şair. Tüm bu güçlü isimlerin arasından kendinize hatırı sayılır bir yer açıyor, kuvvetli ve çalışkan bir kalem. Ketebe Yayınları’ndan çıkan Cummings şiirlerinin editörlüğünü yapan şair Furkan Çalışkan ve Hümeyra Çalışkan’ın da bu güçlü ismi Türkçeye kazandırmak konusundaki titizlikleri dikkat çekici.

Dil, teknik ve her şey

Joyce’tan sonra dil denetimi en fazla olan şairidir deniyor Cummings için. Eleştirmenler Ulysses’in göndermelerini yüz yıl sonra çözebilmişlerdir söylentiye göre. Joyce’un katmanlı metni gibi Cummings’teki onlarca gönderi, tarihsel ve politik olana sesleniş de onun şiirini girift kılıyor, şiiri çözümlemek için özel uğraş gerektiriyor. Hayatı boyunca dokuz yüzden fazla şiir, iki roman, birkaç tane de tiyatro oyunu ve deneme kitabının yazarı olan Cummings’in, bunların yanında birçok tablosu bulunmakta. Tüm bu geniş uğraşlar şairin şiirine de yansıyor. Bir görsel şölen havası veriyor kimi şiirlerinin biçemi. E. E. Cummings’in geleneksel olmayan majüskül (büyük) haɾf kullanması isminin yazılışında bir kargaşaya yol açmıştır. Noktalama kurallarını altüst ederek yazdığı şiirlerle biçimden şiirin derinine, asıl özüne inecek denemelere kalkışan atılımlar yapmıştır.

Bu kuralsızlık E.E Cummings’in adının yazılma konusunda da nasibini almış. Israrla adını E.E. Cummings yazılmasını isteyen şaire karşı “e.e cummings” yaygın yanlış yazımının tercih edilmiş olma sebebi de sunuş yazısında var. Aynı zamanda ressam olan Cummings, kübizm ve fütürizm gibi modern sanat akımlarının takipçisidir. Bu yetenek ve ilgi onun şiirinde biçemin alt üst edilebilirliğini göstererek var olmuştur. Görsel sanatlara olan aşinalığı onun şiirine arka plan olarak; noktalama kurallarını altüst etmesi, deyimlerle konuşması, dize bölmesi, gibi teknik denemelere yol açmıştır. E.E. Cummings’in özellikle dilin sınırlarını kâğıt üzerindeki görsellikle zorladığı şiirlerden onun şiirini modern yapan unsurların aynı zamanda şairin tekniğini de ele verdiğini anlarız.

Avrupa şiiri ve şairler Türkçe 'de

Amerikan toplumunun sıradan yaşam biçimine bir tepki olarak doğan Pound ve Eliot öncülüğünde imgeci şiir anlayışının takipçiliğini Cummings de sürdürmüştür. Pound’un adını yazdığı iki kişiden birisi E.E. Cummings’tir. Cummings neden kelimeleri, heceleri bölüyor ve çevirisi güç metinler yazmış bulunuyor bunu düşünmeliyiz. Zihin konforuna, kalıplaşmış hayat standartlarına eşlik eden insana bir itiraz, bir farkındalık, bir müdahale şekli bu. Şairler rutinden kaçarlar. Bu yüzden şairdir o şairler, çünkü akışı bozarlar. Gramere yönelik bu itiraz insanın kendisine yönelmesini, kendisi dışında akışı bozan şeye itiraz etmesini anlatıyor.

Romantiklerden uzak imgeciler, şiir dilinde açık net ifade, her konunun şiirde işlenebileceği, romantiklerin süslü şiir dilinden kaçınarak gündelik konuşma dilinin benimsenmesi gerektiğini öne sürdüler. İmgeciler çağdaş şehir yaşantısını şiire malzeme yaptılar. Ayrıca, bu yenilikçi akım somut imge kullanma eğilimini benimseyerek romantiklerin yapay “şairaneliğini” de şiirden kovmuş oldular. Bu dünya şiirinde ses getirmiş şiir anlayışının güçlü temsilcileri, Samet Köse’nin yakında tamamlayacağı Ezra Pound çevirisi ve 2018’de yayınlanan T.S Eliot çevirisi yanına E.E Cummings’i de ekleyerek Türk şiir okuyucusunun arşivlerinde hatırı sayılır üçleme olarak yerini alacaklar.