Annelerin sözünden çıkmayan bir halk: Vayular

Vayu halkı, Kolombiya ile Venezuela sınırında bulunan La Guajira Yarımadası’ndaki çölde yaşıyor. Vayular, "Rancherias" adı verilen ve aynı ana soyundan gelen 20 ila 60 ailenin birlikte yaşadığı küçük yerleşim yerlerinde hayatlarını sürdürüyor.

"Rancherias"ta yaşayan her Vayu grubu bir "kanash"a sahiptir. Bu "kanash", o grubun soyadını ve onları temsil eden hayvanı sembolize eder. Her ev, bir bitki, hayvan ya da coğrafi yerin adını taşır. Vayular keçi sürülerinin karışmasını önlemek için daha büyük yerleşim yerleri kurmazlar. Evlerinde hemen dikkat çeken, "chinchorro" adı verilen hamaklar ve yemek pişirmek için ateş çukurudur.

Vayular’da soy anneden geçiyor. Vayu çocukları da soyadlarını annelerinden alıyor. Anaerkil bir sistem üzere inşa edilen Vayu kültüründe kadınlar ailenin lideri.

Kadın, kültürün direği, ailenin ve toplumun merkezi âdeta. Vayular’da bir kişinin anne ve anne tarafından akrabalarına olan yükümlülüğü de baba ve baba tarafından akrabalarına göre çok daha üstün.

Kadınlar üzerinden yürüyen bu kültür nedeniyle, yaşadıkları yerde nesiller boyu korunmuş bir yaşam tarzı gözlemlenebiliyor. Kolombiya’nın herhangi bir bölgesindeki modern kültürden çok uzaklar.

Bu kültürün bir görüngüsü olarak da çanta örme öne çıkıyor. Her anne, belirli bir yaşa geldiğinde kızına örgü öğretir. Böylece bu kültür nesilden nesle aktarılır. Kadınlar için örgü, bilgeliğin, zekânın ve yaratıcılığın bir ifadesi. Vayu kadını zamanı gelince annesinden öğrendiği bilgiyi uygulamaya koyar ve çanta tasarlayıp örmeye başlar. Motifler de La Guajira Çölü’nün manzarasından ilham alan kültürlerini ve hayal güçlerini yansıtır. Örme sanatını bilenler toplumda büyük saygı görür. Vayularda çok sayıda ince dokunmuş aksesuar taşımak, otorite göstergesidir.

Efsaneye göre bu gelenek, Vayu kadınlarına çantalarını nasıl öreceklerini öğreten bir örümcek olan "Wale’keru"dan geliyor. Her çantanın iç içe geçmiş tasarımları, renkleri ve motifleri ayrı bir hikâyeyi anlatan benzersiz örgülerdir. Bir Vayu kadını, sonsuz formda üretebileceği bir çanta için, ay boyunca örgü yapar.

La Guajira çölü nasıl bir yer?

La Guajira, Kolombiya’da görülebilecek en kuru ve sıcak yer. Burası efsanevi Vayu halkının evi. Efsanevi kelimesinin kullanılmasının nedeni de aslında kıtanın sömürge tarihiyle ilişkili. İspanyollar Vayu halkının topraklarını hiçbir zaman kolonileştiremez.

Arkeologlara göre, Vayuların ataları 10 bin yıl önce La Guajira’ya yerleşmeye başlar. Vayular Orta Amerika’dan göç eder, yavaş yavaş Karayip kıyılarına ve Venezuela’nın kuzeyindeki Antil Adaları’na yerleşir. Binlerce yıl içinde La Guajira’da farklı kültürler gelişir. Ancak bu kültürler arasında Vayu kültürü, en büyük ve baskını olur. Vayular ülkenin en kurak bölgesine yerleşmelerine rağmen avlanma ve balıkçılık becerilerini geliştirir. Bahçecilik için nadir su kaynaklarını da kullanarak hayatta kalmayı başarırlar.

Güney Amerika’nın en kuzey ucunda yer alan sert ve kurak La Guajira Yarımadası, yakın zamana kadar insan, uyuşturucu ve muhtelif mal kaçakçılığı nedeniyle ‘vahşi batı’ diye ünlenir ve anılır.

Bu nedenle Vayu halkının yaşadığı bölge yabancılar tarafından nadiren ziyaret edilir. Vayu halkı 500 yıldır inci arayan İspanyol kolonizatörler ve hazine arayan İngiliz korsanlarına kadar, topraklarını ve kaynaklarını almaya gelen herkese direnir. Bu topraklar kömür, petrol, tuz ve gaz kaynakları nedeniyle de günümüzde çok uluslu enerji şirketlerinin de hedefinde. Bu nedenle Vayuların nesillerdir korudukları kültür ve yaşam tarzı tehlikede. Kolombiya ve Venezuela arasında kaçakçılık yaptıkları için, her iki ülkenin güvenlik güçleri de peşlerinde.

Günümüzde Vayu halkı hayatta kalma mücadelesini sürdürüyor. Bölgede festivaller organize edilirken, halk da ziyaretçilere evlerini açıyor. Böylece gelenekleri, kültürleri ve renkli kutlamaları çok daha görünür hâlde. Hayat koşullarını iyileştirmeye çalışan halk, turizmi kullanmayı öğrenmiş gibi. Bu festivallerde çantalar, hamaklar, özel dokuma battaniyeler yanında farklı tekstil ve seramik ürünleri de ziyaretçilerin beğenisini sunuluyor. Kolombiya’ya giden her ziyaretçi, bir Vayu kadınının yerel kültürünü elleriyle işlediği örgü çantalardan bulmaya çalışır.