Safevîler bir siyasî organizasyon olarak değil, bir tarikat olarak kuruldu. Şeyh Safiyüddîn-i Erdebîlî’nin kurduğu bu tarikatın asıl misyonu Moğolları İslâmlaştırmaktı.

İslâm tarihinin ilk dönemlerinden itibaren Şiîlik, farklı coğrafyalarda çeşitli şekillerde gelişmiş ve zamanla Arap Şiîliği ile Fars Şiîliği arasında belirgin bir rekabet oluşmuştur. Bu rekabetin kökenleri, yalnızca dinî ve teolojik farklılıklardan değil, aynı zamanda sosyo-kültürel, siyasî ve ekonomik dinamiklerden de beslenmiştir.

1988-94 arasında cereyan eden Karabağ Savaşı’nın oluşturduğu tahribat, ekonomik kargaşa ve komşu ve büyük devletlerin Azerbaycan’daki nüfuz çatışmaları derken, sosyalizmden bir anda serbest pazar ekonomisine sancılı geçişin gölgesinde kalan din alanında da bir nevi farklı ülkelerin rekabeti oluşmaya başlamıştı. İran’ın Şii yayılmacılığına karşı Türk ve Körfez merkezli dini grupl…

İran Türkleri hâlihazırda rejimin reform yapamayacağını ve dağılmaya mahkûm olduğunu çok iyi biliyor. Fakat mevcut muhalefet gruplarıyla (Fars Milliyetçileri, Saltanatçılar, Solcular) aynı yolda yürümenin mümkün olamayacağının da farkında. İçeride memnuniyetsizlik arttıkça özerk bir Azerbaycan talebi daha da yüksek sesle dillendirilmeye başlanacak. Karabağ meselesi, işte tam da bu noktada tarihi bir dönemeci ifade ediyor. Şiiliğin çimento olduğu zamanlar kırk yıl…

İran’da Türklerin uyanışı artıp merkezden koptukça yönetim daha da radikalleşiyor, Fars Milliyetçiliği söylemine daha da sarılıyor. Bu tutumun ülkedeki etnik fay hatlarını tetiklemeye başladığı görmezden gelinemez. Reform ve açılım durağını kaçıran İran’ın akıbeti, yokuş aşağı hızla inen frensiz bir trene benziyor. İran devlet aklını yıllardan beri kemiren ne mezhepçi Şiilik, ne de Fars Milliyetçiliği durumu toparlayacak güce sahip değil. Bu gerçek gün gibi ortada.