Latin Amerika'nın dayanışma sembolü: Wiphala
Wiphala, And Dağları bölgesi halklarının felsefesi ve dünyagörüşünün bir ifadesi. Bu bayrak, bilgeliğin bir sembolü olarakgünümüze kadar ulaşmış bir miras. Wiphala, yeryüzündekiinsanların bir arada yaşaması, birliği ve daha iyi bir hayatasahip olması arzusunun bir temsili.
Wiphala bayrağının kökeni hakkında çeşitli teoriler bulunuyor. Bazı araştırmacılar "wiphala"nın Aymara halkından geldiğini iddia ederken, bazıları ise bu kökeni İnka halkına dayandırıyor. Latin Amerika’da "wiphala" bayrağını kullanan yerli halklar şunlar: Collasuyu, Chinhasuyu, Antisuyu ve Cuntisuyu. "Suyu" kelimesi de "bölge" anlamına geliyor. Aymara-Qhishwa kültürüne ait bu etnik gruplar Bolivya, Peru, Ekvador, Şili, Kolombiya ve Arjantin topraklarında yaşıyor.
Wiphay kelimesi "zaferin sesi" anlamına geliyor. Lapx-lapx kelimesi ise rüzgârın sesini yansıtan bir ikileme. Bu ses "akmak" anlamına gelen "laphaqi" kelimesini doğurur. Her iki kavram birleştiğinde ortaya "wiphala" kelimesi çıkar.
Wiphala bayrağının tasarımının güneş ışınlarının dağılımından, yani güneş ışınlarının gökkuşağı olarak algıladığımız yedi farklı renge kırılmasından kaynakladığı belirtiliyor. Beyaz çapraz seri, farklı ve zıt fakat birbirini tamamlayan uyumlu tarafların bir araya gelmesinden veya iki mekânın, Urinsaya (üst mekân) ve Aransaya’nın (alt mekân) buluşmasından oluşur. Bu ikilikten de Chacha-warmi, yani kelimenin tam anlamıyla bir evlilik ya da birliktelik ortaya çıkar. Yedi zıt renkten oluşan çeşitli çapraz diziler, yedi müzik notasının uyumuna benzer şekilde, aynı bölgedeki farklı halkların buluşmasını temsil eder. Wiphala’nın yedi çeşit orantılı renginin birliği, farklı halklar arasındaki uyumu temsil eden bir birlik ve eşitlik sembolüdür. Dört wiphala, çifter çifter kare biçiminde bir araya getirildiğinde, dev bir yıldız haritası ve aynı anda Chakana (Anda Dağları bölgesi halklarının kutsal simgesi) oluşturur. Beyaz kısım Pegasus takımyıldızını temsil eder ve bir şamanın transa girerek ruhlar dünyasıyla temas kurabileceği bir geçit oluşturur. Benzer şekilde dört bayrak birden bir önceki örnekte olduğu gibi üst üste konulduğunda, dünyanın hareketlerini güneşe göre doğrulamak ve kaydetmek için kullanılan astronomik ölçümlerin bir aracını oluşturan kozmik takvimi ifade eder.
Ayrıca bir diğer bir görüşe göre bayrağın üst kısmı güneş ışığı ve günü, bayrağın alt kısmı ise ay ve geceyi aydınlatan ay ışığını temsil eder. Beyaz renk, çapraz bir çizgi oluşturur. Alanın geri kalanı ise sarı, yeşil, turuncu, mavi, kırmızı ve eflatun renkli karelerden oluşur.
Bu arada bayrağın tasarımı bölgeye göre değişebiliyor. En uzun yedi kareden oluşan çapraz çizginin rengi, bayrağın 4 farklı bölgeden hangisini temsil ettiğini belirler. Collasuyu için beyaz, Cuntisuyu için sarı, Chinchasuyu için kırmızı ve Antisuyu için yeşil olur.
Kırmızı, yeryüzünü, And Dağları bölgesi insanını, kültürel ve entelektüel gelişimi sembolize eder. Turuncu, sosyal grupları, nesilden nesile aktarılan bilgiyi, gençliğin hem fiziksel hem de ruhsal güçlenişini, doğaya minnettar olmayı, verimliliğin getirdiği zenginliği temsil eder. Sarı, enerjiyi, gücü, yerlilerin kardeşliği ve dayanışmasını ifade eder. Yeşil umut, refah ve doğal kaynakları temsil eder.Uyumun rengi olan menekşe, kaynakların en iyi şekilde değerlendirilmesi ve yönetimi, And bölgesinin siyasi ideolojisi olan kendi kaderini tayin etme hakkını ifade eder. Mavi ise, kainatı, güneş sistemini, toplumların siyasi, ekonomik ve kültürel anlamda organize olmasını temsil eder.
Wiphala’nın İnkalardan önce hüküm süren Tiwanaku medeniyetine sahip eski halkların bir sembolü olduğuna dair görüş de yapılan arkeolojik çalışmalara, dokumalara, seramik sanatı ürünlerine ve hatta bazı eski satranç türlerine dayanıyor.
Şu bir gerçek ki "wiphala" yıllardır tarımsal faaliyetlerde, resmi şenliklerde ve törenlerde kullanılıyor. Belki bin yıldan fazla süreden bu yana bölgedeki işgalcilere karşı direnişin sembolü. 1534’te İspanyollar Peru’nun Cusco şehrini istila ettiklerinde, gökkuşağının yedi rengini yansıtan bu bayrak da direnişçiler tarafından dalgalandırılır.
Wiphala, zamanın yönetici seçkinleri tarafından da siyasi olarak yıkıcı olduğu iddia edilerek yasaklanır. Ama günümüzde bu bayrak bambaşka bir konuma ulaşır. Collasuyu wiphala bayrağı, bir Aymara kabilesi olan Colla’nın adını taşıdığı için Aymara halkı tarafından da kullanılır. Örneğin Bolivya Devlet Başkanlığı yapan Evo Morales de ki kendisi bir Aymara yerlisidir, Collasuyu "wiphala" bayrağını anayasadaki resmi bayrakla birlikte ülkenin ikinci resmi bayrağı olarak kabul edilmesini sağlar. Latin Amerika sokaklarında yerel kültürün kutlandığı bir festival ya da yerli halkların haklarının savunulduğu bir gösteride hemen dikkat çeker bir wiphala. Bir dükkânın camında ya da misafirliğe gidilen bir evin duvarında asılıdır. Birlikte yaşamanın mümkün olduğuna bir çağrı ve özlemdir.