Bilgelikle dokunan kumaş: Kanga
Zanzibar’a ilk gittiğimde beni en çok etkileyen şeylerden birikadınların kullandığı örtüler olmuştu. Muhteşem desenler,pırıl pırıl, olağanüstü renkler… Kadınların baş örtüsü olarakkullandıklarını düşündüğüm bu kumaşları, daha sonra başkayerlerde de fark etmeye başladım. Hatta erkeklerindekullandıkları da dikkatimi çekti. Ülkeye yaptığım birkaçziyaretten sonra da bu örtülerin bir kültürün şifrelerini taşıyanbambaşka anlamlara sahip olduklarını keşfettim. Ve bir ülkeylesınırlı kalmayıp, bir bölgeye ait olduğunu da…
Doğu Afrika’da Kiswahili (Swahili dili) konuşulan ülkelerde yaygın olarak kullanılan "Kanga"lar, dikdörtgen şeklinde, simetrik iki parçadan oluşuyor. 1.5 metreye 1 metre gibi genişlikleri… Ortadan ikiye kestiğinizde birbirinin eşi iki kumaşa sahip oluyorsunuz. Genelde bir iç kıyafetin üzerine sarılarak kullanılıyor. İç giyimin kirli ya da uygunsuz olduğu zamanlarda hemen kullanmak mümkün. Bir parçası baştan aşağıya sarkıtılıyor (başörtü gibi), bir parçası da uzun bir peştemal gibi belden vücuda dolanıyor. Evlerde rahat etmek için sadece Kanga kullanımı da yaygın. Aslında "Kanganın 101 Kullanımı" başlığında kitaplar da var satılan. Daha çok turistler için tabii; ama bu başlık bile bize ne kadar çok kullanım alternatifi olduğunu göstermesi açısından önemli.
Olağanüstü renkleri ve muhteşem desenleri olduğunu söylemiştim.
Beni cezbeden de renkleri olmuştu aslında. Ancak kangayı eşsiz kılan bu renk ve şekillerin dışında taşıdığı anlam. Çerçeve içine alınan tekrarlı desenlerin hemen kenarında, belli olsun diye de beyaz bir zemine girilmiş özlü sözler, iyi dilekler, dualar kimi zaman da beddualar yazıyor Swahili dilinde... Her bir desen üzerinde farklı bir söz öbeği bulunuyor.
İlk kez Kenyalı bir tüccar tarafından yapıldığı ve sonra tüm kangalara sıçradığı tahmin edilen bu mesajlar, günümüzde iletişimin önemli bir aracı durumundalar.
Tanzanya’da yaşayan bir arkadaşım misafirliğe gidilirken, iş dönüşü eş beklenirken giyilen kanganın asla tesadüf olmadığını söyledi bana. Dargınlık ve kırgınlıkları, mutluluk ve heyecanı ifadelendirmek için uygun bir kanga giymek yeterli. Fazla konuşmaya, uzun uzun anlatmaya da gerek yok.
Komşularınızla aranızda bir sıkıntı mı yaşandı, uygun mesajlı bir kanga almak yeterli: "Dawa ya homa ni quinini, dawa ya ubaya ni nini?" "Sıtmanın ilacı kinin. Kötülüğün ilacı nedir?" "Adui ni mdomo wako." "Dudakların senin düşmanındır."
"Fitina ni sumu baridi." "Kıskançlık soğuk zehirdir."
Eşin seni mutlu etmek için çok çalışıyor, durumdan memnun musun? Şu kangaları giyebilirsin akşama: "Karibu mpenzi." "Sevgilim hoşgeldin."
"Moyo wa kupenda hauna subira." " Seven yürek sabırsızlanır." "Asante sana kwa wema ulionitendea." "Bana karşı olan güzel davranışların için teşekkür ederim."
Doğu Afrika kültürünü, insanların hayata bakışlarını ve değerlerini anlamak açısından da bu sözlerin ayrı bir önemi var. Teknolojinin gelişmediği yerleri geri kalmış olarak tanımlayan bizler için, bakış açımızın yanlışlığını anlatan çok önemli bilgiler verdiğini ve mesajlar taşıdığını düşünüyorum bu ifadelerin. Birkaç örnek bile yeterli bunun için…
"Haba na haba hujaza kibaba." "Biraz yeterlidir." "Yataka moyo." "Kalbe sabır gerekir." "Mali ya mwenzio sio yako." "Arkadaşının serveti senin değil." "Mti mkubwa ukianguka ndege huhangaika." "Büyük ağaç devrilirse, kuşlar endişeye kapılır."
Kanga ile ilgili devam eden hoş gelenekler de var hâlâ. Misafire gece giymek için bir çift kanga verip, onu hediye etmek gibi. Ya da gelin ve damadın evlerine geçtikleri ilk gece aynı kanganın birer parçasını kullanmaları gibi. Ayrıca düğünlerde hediye olarak da veriliyor kangalar.
Gündelik hayatta da birçok alanda kullanılıyor kanga. Afrikalı kadınlar bebeklerini sırtlarına kanga ile bağlayıp, öyle taşıyorlar. Zaman zaman eşyalar kanga ile taşınıyor. Hatta Tanzanya’da yaşayan bir diğer arkadaşım doğuma giden kadınların hazırladıkları bohçada birkaç çeşit kanga bulunduğunu söyledi. Doğumhaneye giderken de doğumdan çıktıktan sonra da bebek için de ayrı ayrı kangalar kullanılıyormuş. Ayrıca bir terziye verdiğiniz kangadan istediğiniz bir elbiseyi diktirmek de mümkün. Benim yapmayı planladığım gibi…
19. yüzyılda Portekizli asilzadelerin büyük mendillerinden etkilenerek ortaya çıkan ve şu anda bambaşka bir anlama bürünen kangalar. Afrika’da hayatın özeti. Kültürün, insan ilişkilerinin tüm detaylarını üzerlerinde taşıyorlar. Kavgadan uzak, seslerini yükseltmeden söylüyorlar söylemek istediklerini… Eşsiz Afrika kültürünün sembolü ve kimliği olarak gelişen kangalar, çok yönlü, kullanışlı ve benzersiz…
Biz de geleneğe uyarak son sözümüzü söyleyelim bir Kanga aracılığıyla …
"Kwa upendo kutoka Afrika." "Afrika’dan sevgilerle."