İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi helikopter kazasında hayatını kaybetti

İran devlet televizyonu, 63 yaşındaki İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'yi taşıyan helikopterin dün öğleden sonra Hudaferin bölgesinden Tebriz’e geçerken geçirdiği kazada kurtulan olmadığını duyurdu.

• Helikopterin enkazına 15 saatlik çalışma sonrasında ulaşılırken, Reisi ile birlikte helikopterde bulunan Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir-Abdullahiyan, Tebriz Valisi Malik Rahmeti ve İran lideri Hamaney'in Tebriz Temsilcisi Muhammed Ali Al-i Haşim'in de kazada hayatını kaybedenlerin arasında yer aldığı belirtildi.

Reisi'nin helikopterinde bulunan Devrim Muhafızları Ordusu mensubu 2 üst düzey askerî yetkili ile 3 mürettebatın da kazada yaşamını yitirdiği kaydedildi.

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi kimdir?

Hukukçu din adamı kimliğiyle bilinen Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, 14 Aralık 1960'ta, Şiî Müslümanlar için dinî bir merkez olan İran’ın Meşhed kentinde doğdu.

15 yaşındayken Kum’daki meşhur ilahiyat okulunda eğitim görmeye başladı ve Hamaney de dahil olmak üzere birçok Müslüman âlimden eğitim almaya devam etti.

Reisi, 1979'daki devrimin ardından kariyerine 1981'de Kereç Savcısı olarak başladı. Görevinde hızla yükselen Reisi, henüz 25 yaşındayken Tahran Başsavcı Vekilliği makamına oturdu.

1983 yılında Meşhed'in Cuma Namazı İmamı Ahmed Alemu'l-Huda'nın kızı Cemile ile evlendi. İki kızları oldu.

• Reisi, İran devrim lideri Ayetullah Humeynî'nin talimatıyla 1988'de hapisteki rejim muhaliflerinin idam kararını veren 4 kişilik komitede yer aldı.

Humeynî'nin ölümü sonrası Ali Hamaney döneminde devlet makamlarında hızla yükselen Reisi, 1989-1994 yıllarında Tahran Başsavcılığı görevinde bulundu. 1994 yılında Devlet Denetleme Kurumu Başkanlığı’na atanan Reisi, 10 yıl boyunca bu görevde kaldı.

Reisi, 2004'te Yargı Erki Başkanı Birinci Yardımcılığı görevine atandı. 2014 yılında İran Genel Başsavcılığı’na atanan Reisi, 2016'da yine Hamaney tarafından Meşhed kentindeki İmam Rıza Türbe ve Külliyesi Vakfı Başkanlığı'na getirildi.

• Ülkede 19 Mayıs 2017'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de aday olan Reisi, o dönemdeki Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye karşı seçimleri kaybetti.

Reisi, kendisinden önceki Yargı Erki Başkanı Ayetullah Amuli Sadık Laricani'nin Hamaney tarafından görevden alınarak Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi Başkanlığı’na atanmasının ardından Mart 2019'da boşalan Yargı Erki Başkanlığı'na getirildi.

İran'da 18 Haziran 2021'de gerçekleştirilen seçimde Reisi, oyların yüzde 62'sini alarak açık ara farkla kazanıp ülkenin 8. Cumhurbaşkanı oldu.

• Reisi'nin cumhurbaşkanlığı döneminde özellikle komşularla ilişkilere öncelik veren dış politika izlendi. Bu dönemde Suudi Arabistan ile ilişkiler 7 yıl aradan sonra yeniden kuruldu.

Reisi'nin dinî kurumlarda güçlü referansları vardı; son dönem Humeynî'nin yanı sıra kendisini çeşitli üst düzey pozisyonlara atayan Hamaney ile de sağlam ilişkileri vardı. Ayrıca, hükümetin tüm organlarıyla, orduyla, yasamayla ve güçlü teokratik yönetici sınıfla iyi ilişkiler sürdürmeyi başardı.

ABD'nin yaptırım listesindeydi

Reisi, siyasî tutukluların idam edilmesinde ve 2009'daki sosyal çalkantıların bastırılmasında oynadığı iddia edilen rol nedeniyle Kasım 2019'da ABD tarafından yaptırım listesine alındı.

• İbrahim Reisi, Hamaney sonrasında ülke liderliği makamına oturması muhtemel adayların arasında bulunuyordu.

Cumhurbaşkanı, ayrıca, Mehsa Emini'nin Eylül 2022'de kıyafet kurallarını ihlal ettiği iddiasıyla tutuklanmasının ardından gözaltındayken öldürülmesinin ardından kitlesel protestolara yönelik şiddetli baskıyı da yönetti.

Geçtiğimiz ay, İsrail'in Şam'daki İran büyükelçiliğinde üst düzey İran Devrim Muhafızları subaylarının düzenlediği saldırıda öldürülmesinin ardından Reisi İsrail'den intikam alma sözü vermiş ve İran, kimilerinin danışıklı dövüş olarak nitelendireceği, İsrail'e benzeri görülmemiş bir saldırı başlattı.

Dünkü baraj açılışının ardından yaptığı konuşmada Reisi, İran'ın 1979 İslam devriminden bu yana dış politikasının en önemli parçası olan Filistinlilere verdiği desteği vurguladı.

Reisi, "Filistin'in Müslüman dünyasının birinci meselesi olduğuna inanıyoruz ve İran ve Azerbaycan halklarının her zaman Filistin ve Gazze halkını desteklediğine ve Siyonist rejimden nefret ettiğine inanıyoruz" dedi.

İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir-Abdullahiyan kimdir?

Muhafazakâr kimliğiyle tanınan Hüseyin Emir-Abdullahiyan, 1964 yılında İran'ın Simnan eyaletine bağlı Damgan kentinde doğdu.

1991 yılında Tahran Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü'nden mezun olan ve Farsça, Arapça ile İngilizce bilen Abdullahiyan, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde bir süre Bahreyn Büyükelçisi olarak görev yaptı.

Daha sonra, Ahmedinejad ve Hasan Ruhani dönemlerinde Arap ve Afrika İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcılığı yapan Abdullahiyan, 3 yıl yardımcılığını da yaptığı eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif sonrası Ağustos 2021'de Dışişleri Bakanı oldu.

Abdullahiyan, Dışişleri Bakanlığı görevinden önce, son olarak Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf'ın Uluslararası İlişkilerden Sorumlu Özel Yardımcılığı görevini yürütüyordu.

• Emir-Abdullahiyan'ın Dışişleri Bakanlığı döneminde, İran, Tahran ile Riyad arasında yaşanan gerginliğin ardından 7 yıl sonra Suudi Arabistan ile Mart 2023'te diplomatik ilişkilerin yeniden başlatılması ve büyükelçiliklerin karşılıklı olarak açılması konusunda anlaşma sağlandı.

Geçici başkan, Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı olacak

İran Anayasası'nın 131'inci maddesi, cumhurbaşkanının ölümü ve cumhurbaşkanının seçilememesi hallerinde, ülke liderinin (Ali Hamaney) atamasıyla, birinci cumhurbaşkanı yardımcısının, cumhurbaşkanının yetki ve sorumluluklarını devralmasını öngörüyor.

68 yaşındaki Birinci Başkan Yardımcısı Muhammed Muhbir, İran'ın geçici cumhurbaşkanı olacak.

Meclis başkanı, yargı erki başkanı ve birinci cumhurbaşkanı yardımcısından oluşan kurul, yani yasama, yürütme ve yargı başkanları, yeni bir cumhurbaşkanının en fazla 50 gün içerisinde seçilmesi için süreci düzenlemekle yükümlü.

Muhammed Muhbir, 1955 yılında İran'ın Huzistan eyaletinin Dezful kentinde dünyaya geldi. Elektrik mühendisliği mezunu olan Muhbir, ekonomi planlama ve yönetim ile uluslararası hukuk alanında doktora yaptı.

Avrupa Birliği 2010 yılında Muhbir’i "nükleer veya balistik füze faaliyetlerine" karıştığı iddiasıyla yaptırım uyguladığı kişi ve kuruluşlar listesine dahil etti. İki yıl sonra ise listeden çıkartı.

Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcılığı görevine 2021 yılında getirilen Muhbir, İran Düzenin Çıkarını Belirleme Konseyi Üyeliği, Sina Bank Genel Müdürlüğü, İmam Humeynî'nin Emirlerini Uygulama Kurumu (Setad) Başkanlığı, Mustazaflar Vakfı İktisadi Teşekkülü Gümrük ve Nakliye Direktörlüğü ve Huzistan Vali Yardımcılığı görevlerinde bulunmuştu.

ABD Hazine Bakanlığı, Ocak 2021'de yaptığı açıklamada, İran lideri Ali Hamaney'e bağlı şekilde faaliyet gösteren ve Muhbir'in başkanı olduğu İmam Humeynî'nin Emirlerini Uygulama Merkezinin "siyasî muhalifler, dinî azınlıklar ve sürgündekiler dahil olmak üzere rejim muhaliflerine ait topraklara ve mülklere el koyduğunu" iddia ederek, Merkezin ve yöneticilerinin yaptırım listesine alındığını duyurmuştu.

Hamaney'in ideolojik müttefiki olan Reisi, 2021'de 1. Cumhurbaşkanı Yardımcısı görevine getirildi, hâlen de bu görevi üstleniyor. Ekonominin, İran'ın tartışmalı nükleer programına ilişkin ABD yaptırımları nedeniyle darbe aldığı bir dönemde, ılımlı Hasan Ruhani'nin yerini almıştı.