Filistin-İsrail esir takasının tarihi

İsrail ile Hamas arasında çatışmalara 7 gün boyunca devam eden "insanî ara sürecinde gerçekleştirilen esir takası, Tel Aviv ile Filistinli gruplar arasında geçmişte yapılan esir değişimlerini yeniden gündeme getirdi.

İsrail'e göre, Gazze Şeridi'nde Hamas'ın silahlı kanadı Kassam Tugayları'nın elinde 239 İsrailli esir bulunuyordu. İsrail ayrıca, Hamas'ı 2014'ten bu yana 4 vatandaşını da esir almakla suçluyor. Taraflar arasında yapılan mutabakat kapsamında, Gazze Şeridi'nden 81 İsrailli esir serbest bırakılırken, İsrail hapishanelerinden de 240 Filistinli esir serbest bırakıldı.

1948’den beri devam eden esir takası çabaları

İsrail’in işgal altındaki Filistin topraklarında 1948'de kurulmasından bu yana Filistinliler ile Arap hükümetleri, İsrail hapishanelerindeki Filistinli esirlerin serbest bırakılması için yoğun çaba sarf etti.

• Esir takası anlaşmaları, iki taraf arasındaki en popüler ve en kullanışlı çatışma aracını temsil ediyor.

Filistinli gruplar ile İsrail arasında 1968'den 2011'e dek varılan en önemli 10 esir takası anlaşması şöyle:

23 Temmuz 1968

Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ile İsrail arasındaki ilk esir takası 23 Temmuz 1968’de gerçekleşti.

Yusuf er-Radi ile Leyla Halid liderliğindeki Filistin Kurtuluşu Halk Cephesi (FHKC) mensuplarının İsrail'in El-Al Hava Yollarına ait bir yolcu uçağını İtalya'nın başkenti Roma'dan Cezayir'e kaçırması olayının ardından taraflar arasında ilk kez esir takası yapıldı.

Uluslararası Kızılhaç Komitesinin arabuluculuğunda gerçekleşen eşir takasında, FHKC, İsrail’in ağır cezalara çarptırılan 37 Filistinli esiri serbest bırakması karşılığında söz konusu uçağın yolcularını serbest bıraktı.

*

1969

Bir kez daha Leyla Halid liderliğindeki FHKC’li bir grup, İsrail cezaevlerindeki Filistinli esirlerin serbest bırakılması için İsrail’e ait bir uçağı kaçırma girişiminde bulundu. Girişim başarısızlıkla sonuçlandı ve uçağın İngiltere’ye inmesiyle beraber İngiliz güçleri bir FHKC’liyi öldürdü, Leyla Halid’i ise gözaltına aldı.

Daha sonra bir İngiliz uçağını kaçıran FHKC, Leyla Halid’in serbest bırakılması talebinde bulundu. Bu çerçevede bir anlaşma yapıldı ve Halid serbest kaldı.

*

28 Ocak 1971

Ocak 1970'te dokuz Filistin Ulusal Kurtuluş Hareketi (Fetih) üyesinden oluşan bir grup, Filistin'in kuzey sınırlarına yakın bir operasyon düzenledi. Amaçları Lübnan sınırına bitişik "Metula" yerleşim yerinin duvarına patlayıcı yerleştirmekti. Ancak grup, bir gardiyanın kaçırılmasıyla yetindi. Dört gün sonra Fetih, gardiyanın kendilerinin esiri olduğunu duyurdu ve onun serbest bırakılması karşılığında İsrail hapishanelerindeki 100 Fetih mahkumunun serbest bırakılmasını talep etti.

İsrail hükümeti ile Fetih arasında Kızıl Haç'ın arabuluculuğunda yürütülen müzakereler, bir mahkum değişim anlaşmasıyla sonuçlandı; İsrailli asker Shmuel Fais, 28 Ocak 1971'de serbest bırakıldı ve karşılığında, idam cezasına mahkum edilen Filistinli mahkum Mahmud Bekir Hicazi serbest bırakıldı.

*

14 Mart 1979

Mart 1978'de İsrail işgal güçleri Güney Lübnan'daLitani Nehri'ne, Sur'un eteklerine ve Raşidiye Filistin mülteci kampına ve ayrıca doğu kesiminin bir kısmına kadar uzanan geniş alanları işgal ettiği "Litani Operasyonu" olarak bilinen bir askerî operasyon gerçekleştirdi.

İsrail işgali sırasında İsrail ile FKÖ arasında, örgütün fraksiyonlarından Halk Cephesi-Genel Komutanlık tarafından 5 Nisan 1978'de esir alınan İsrail askeri Abraham Amram'ın serbest bırakıldığı “Martı” adı verilen takas anlaşması gerçekleştirildi.

Kıbrıs'ta 14 Mart 1979'da Kızıl Haç aracılığıyla Halk Cephesi ile İsrail işgali arasında yapılan esir değişimi anlaşması çerçevesinde İsrail, 12'si kadın olmak üzere birçok Filistinli gruptan 76 esiri serbest bıraktı.

*

13 Şubat 1980

Fetih, Lübnan'da İsrail istihbaratı için çalışırken Filistin direniş örgütleri ve liderleri hakkında bilgi verdiği ortaya çıkan Emine Davu el-Müftü'yü gözaltına aldı. Ürdün uyruklu ve Müslüman Çerkes bir aileye mensup olan el-Müftü, Yahudiliği benimsedi ve Avusturya'da Yahudi bir pilotla evlenerek onunla birlikte İsrail'e yerleşti.

İsrail hükümeti, Fetih hareketi tarafından gözaltına alınan İsrail Dış İstihbarat Servisi (Mossad) için çalışan Ürdün vatandaşı Emine Davut el-Müftü’ün serbest bırakılması karşılığında Filistinli esir Mehdi Bsiso'nun serbest bırakılmasına karar verdi. Değişim, Uluslararası Kızılhaç Komitesi gözetiminde Kıbrıs'ta gerçekleşti.

*

23 Kasım 1983

İsrail, 1982'de "Celile Barış Harekatı" sloganıyla Lübnan'a savaş açarak şehirleri, köyleri ve kampları işgal etti. Filistin ve Lübnan direnişi, 4 Eylül 1982'de Lübnan'ın "Bhamdoun" bölgesinde "Nahal" özel kuvvetlerinden sekiz İsrail askerini esir alarak işgal ordusuna kayıplar verdi.

İsrail, Güney Lübnan'daki 4.700 Filistinli ve Lübnanlı tutukludan oluşan "Ensar Kampı"ndaki tüm tutukluları serbest bıraktı. İsrail hapishanelerindeki 65 esiri serbest bırakması karşılığında 6 İsrailli asker serbest bırakıldı. Ayrıca 1982 yılında Beyrut'un işgali sırasında İsrail güçlerinin el koyduğu Filistin Kurtuluş Örgütü'ne ait arşivler de iade edildi.

Serbest bırakılan toplam mahkum sayısı 5.000'i aştı; 3.500'ü Lübnan'da kalmayı tercih ederken, geri kalanlar Lod Havaalanı üzerinden Fransız uçaklarıyla Cezayir'e nakledildi.

Değişim anlaşması sırasında İsrail, "Ensar Kampı"ndan 100'e yakın tutukluyu hapishaneden Lod Havalimanı'na nakledilirken kaçırarak anlaşmayı ihlal etti. İsrail bu esirleri elinde tutarken mübadele anlaşmasının parçası olan bazı tutukluları diğer hapishanelerde tutmaya devam etti.

*

20 Mayıs 1985

İsrail, FHKC ile Celile Operasyonu adı verilen bir değişim gerçekleştirdi. Bu operasyonda, FHKC’nin elindeki 3 İsrail askeri karşılığında 1155 Filistinli ve Lübnanlı esir serbest kaldı.

*

1997'de Şeyh Ahmet Yasin serbest bırakıldı

Ürdün'de 1997'de dönemin Hamas Siyasi Büro Başkanı Hâlid Meşal'e yönelik başarısız bir suikast girişiminin ardından 2 Mossad ajanının serbest bırakılmasına karşılık Hamas’ın kurucusu Şeyh Ahmed Yasin ve 2 arkadaşı salıverildi.

Ekim 2009

Hamas'ın askerî kanadı İzzeddin el-Kassâm Tugayları, 25 Haziran 2006'da, Halk Direniş Komiteleri'nin Filistin'deki askerî kolu Nasır Salahaddîn Tugayları ve ordu ile ortak bir askerî operasyon gerçekleştirdi. "Kaybolan Serap" adı verilen operasyon, bir yer altı tünelinden sınırlara sızmayı ve İsrail güçlerini pusuya düşürmeyi içeriyordu.

Operasyonda Refah şehrinin doğu sınırında İsrail ordusuna ait Kerem Şalom'un destek ve koruma alanları hedef alındı. Olay, tank komutanı ve yardımcısının ölümüne, beş kişinin yaralanmasına ve bir "Merkava" tankı ile bir zırhlı personel taşıyıcının imha edilmesine yol açtı.

İsrail, 25 Haziran 2006'da Filistinli direniş grupları tarafından esir alınan İsrailli asker Gilad Şalit'i gösteren 2 dakikalık bir video klip karşılığında Batı Şeria ve Gazze Şeridi'ndeki 20 Filistinli esiri serbest bıraktı.

*

11 Ekim 2011

İsrail ile Filistin tarafı arasında Şalit'in serbest bırakılması için çeşitli arabulucular aracılığıyla yıllarca süren müzakerelere rağmen İsrail'in kapsamlı çabaları başarısızlıkla sonuçlandı. İsrail, 2008'in sonu ve 2009'un başında Gazze Şeridi'ne savaş açtı ancak esir askerin yerini tespit etmeyi başaramadı.

İsrail, 5 yıldan uzun bir süre esaret altında kaldıktan sonra Ekim 2011'de Filistinlilerin taleplerine boyun eğdi.

Hamas'ın “Özgürlüğe Sadakat”, Tel Aviv'in ise “Kapanış Zamanı” olarak adlandırdığı süreçte İsrail'in 1027 Filistinli esiri, Hamas'ın da asker Şalit'i serbest bırakmasıyla sonuçlanan büyük bir esir değişimi gerçekleşti.

Bu anlaşma, hem Filistin hem de Lübnan esir takasları arasında türünün en büyüğüydü.