Tüm yönleriyle olağanüstü hal (OHAL)
Türkiye, 6 Şubat’ta deprem felaketiyle sarsıldı. Kahramanmaraş merkezli ard arda yaşanan 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki deprem, 10 şehirde büyük yıkımlara sebep oldu. Binlerce bina yerle bir oldu, onlarca can yitip gitti. Dünyada eşi benzeri görülmemiş bu felaketten 13 milyondan fazla kişi etkilendi. On binlerce kişi evsiz kaldı, sokaklarda yaşam mücadelesi başladı. Deprem nedeniyle devletin tüm imkanları seferber ediliyor, bunun yanı sıra özel kurum ve kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve birçok şirket olanaklarıyla deprem bölgelerine yardım ulaştırmaya çalışıyor. Deprem bölgelerinde önemli tedbirler de alınmaya başlandı. Onlardan biri de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı OHAL kararı. Karara göre depremden etkilenen 10 ilde olağanüstü hal ilan edildi. 3 ay sürecek bu OHAL durumu neler getirecek, nelerin önünü açacak hepsi yazımızda…
OHAL nedir?
Olağanüstü hal ya da kısaltmasıyla OHAL; doğal afet, tehlikeli salgın hastalık, ekonomik bunalım, kamu düzeni tehlike altına sokan yaygın şiddet vakaları gibi olağanüstü bir yönetim düzeninin gerekli olduğu durumlarda başvurulan bir uygulama. OHAL’e ilişkin düzenlemeler, Anayasa’nın 119. Maddesi olan 27 Ekim 1983 tarihinde yürürlüğe giren 2935 sayılı Olağanüstü Hâl Kanunu kapsamına tabii. Olağanüstü hal durumu, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde altı ayı geçmemek üzere ilan edilebilir.
OHAL nasıl ilan edilir?
Olağanüstü hal, cumhurbaşkanı tarafından ilan edilir. Olağanüstü hal kararı Resmi Gazete'de yayımlanır ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir. Olağanüstü hal durumunun, cumhurbaşkanının istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süresi uzatılabilir veya kaldırılabilir. Olağanüstü hal kararının hangi sebeplerle alındığı, bölgesi ve süresi, Türkiye radyo ve televizyonuyla ve Cumhurbaşkanınca gerekli görülen hallerde diğer araçlarla ilan edilir.
OHAL çerçevesinde hangi kararlar alınabilir?
Olağanüstü hal durumunda gerekli düzenin sağlanabilmesi için bazı özel kararlar alınabilir. Bu kararlardan en bilineni OHAL bölgesine dışarıdan giren kişilere karşı önlem alınması. Belirli bölgelerde ve saatlerde kişilerin dolaşması veya toplanması yasaklanabilir. Kapalı veya açık herhangi bir bölgede toplanılması veya görüşülmesine izin verilmeyebilir. Bunların yanı sıra basınla ilgili de bazı kararlar alınabilir. Gazete, dergi veya broşür ürünlerinin basılması yasaklanabilir, dağıtılması ve toplanılmasına izin verilmeyebilir. Sesle yapılabilecek herhangi bir kaydın yayınlanması ve paylaşılması engellenebilir. Kişilerin tüm eşyaları detaylı olarak aranabilir ve tehlike oluşturabilecek eşyalara el konulabilir. Ayrıca, dernek faaliyetleri belirlenen süre boyunca durdurulabilir ve işçilere iyi niyet kurallarına uymaması halinde ceza verilebilir. Silahlı aletlerle ilgili de bazı kararlar alınabilir. Ruhsatı olan tüm silahlar yasaklanabilir ve el konulabilir. Her türlü bulunan cephaneler toplatılabilir.
Peki, OHAL deprem çalışmalarında ne gibi fayda sağlayacak?
OHAL ilanı, yardım faaliyetlerini hızlandıracak ve hayatın normal akışına dönülmesini sağlayacak adımların daha hızlı bir şekilde atılmasına imkan tanıyacak. Bunun yapılabilmesi için OHAL kapsamında yetkililere istisnai yetkiler kullanma hakkı tanınıyor. OHAL ilan edilmesi durumda, afete uğrayanların kurtarılması, meydana gelen hasar ve zararın telafisi için ihtiyaç duyulan ve hemen sağlanamayan para ve her türlü taşınır ve taşınmaz mallar ve yapılması gereken işler; para, mal ve çalışma yükümlülüğü yoluyla sağlanıyor. OHAL Kanunu'nda kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra özel ve tüzel kişiler de arazi, arsa, bina, araç, gereç, yiyecek, ilaç ve tıbbi malzeme gibi kendilerinden talep edilen her türlü maddeyi vermek zorunda. Ayrıca, OHAL ilan edildiği bölgelerde valilere çevre illerden ve ordudan yardım isteme yetkisi de tanınıyor. Tüm bu yetkilerle 10 ilde yapılan kurtarma faaliyetleri ve yardımlar daha hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilecek. Öte yandan, deprem nedeniyle yaşanabilecek kaos ortamının önlenmesi de büyük önem taşıyor. Olağanüstü halin ilan edilmesiyle, bölgedeki asayişin sağlanması, olası yağma, hırsızlık durumlarının önüne geçilmesi ve oluşabilecek terör durumlarının engellenmesi de sağlanabilecek.
Türkiye'de daha önce de OHAL ilan edildi
Deprem sebebiyle ilan edilen OHAL ilk değil. Türkiye tarihinde üç kez genel olağanüstü hal ilan edilmiş. İlki 1978 ila 1983 yılları arasında gerçekleşmiş. Bu tarihte sıkıyönetim olağanüstü hal ile değiştirilmiş ve Kasım 2002'ye kadar yürürlükte kalmış. Diğeri ise 20 Temmuz 2016'da yaşanan FETÖ terör örgütünün hain askeri darbe girişimi sonrasında Türkiye genelinde 3 ay süreyle olağanüstü hal ilan edildi. Bu OHAL kararı Meclis'te 115'e karşı 346 oyla kabul edildi. 20 Temmuz 2016'da ilan edilip, 7 kez uzatılan olağanüstü hal uygulaması iki yılın ardından 18 Temmuz 2018'de tamamen kaldırıldı.