Rüyadan gerçeğe kaçan fantastik varlıklar: Alebrijes

Alebrijesin tüm hikâyesi, La Mercedli bir sanatçının rüyasıyla başlar. Pedro Linares, usta bir kağıt hamuru sanatçısıdır.1936 yılında ağır bir hastalığa yakalanır ve komaya benzer derin bir uykuya dalar. Linares uykusunda uzaklardan bir çan sesi duyar. Etraftakiler bir anda etkilenerek sese kulak verirler. Başta garip gelse de Linares durumu anlar. Etrafta yürüyenler canlı değil, gerçeküstü varlıklardır ve birden yıllar önce kaybettiği kardeşini bu kalabalığın arasında görür. Kardeşi onun varlığını fark edince ona kızar. Linares’e buraya ait olmadığını ve geldiği yere dönmesini söyler. Linares, meraklıdır. Kardeşinden yalnızca nerede olduklarını söylemesini ister ve buraya nasıl geldiğini bile bilmediğini vurgular. Kardeşi bir anda ortadan kaybolur ve Linares dehşet içinde hedefsizce koşmaya başlar. Sis çöktüğünde öteki dünyadan bazı sesler duyar. Bu sesler kulağında şöyle yankılanır: “Alebrijes!”

Sis kalkarken Linares’i takip eden ve hep bir ağızdan ona seslenen fantastik yaratıklar görünür hâle gelir. Kanatlı ve dilleri ateşten eşekler, boğa boynuzlu horozlar, köpek başlı aslanlar. Arkasına döndüğünde yolun sonuna geldiğini fark eder. Artık kaçacak bir yeri de yoktur. Ancak dar bir pencerenin kenarında duruyordur. Pencerenin eşiğinden geçerken bir anda uyanır. Ailesine gördüğü her şeyi anlatır. O günden sonra peşinden koşan fantastik figürleri yeniden yaratmaya başlar. Alebrijes figürleri sayesinde Pedro Linares, Meksika’nın en sevilen ve tanınmış sanatçılarından biri olur. Böylece alebrijes, rüyalar âlemini, Linares’in hayal gücünü ve zamanı aşar. Pedro Linares, bu abartılı varlıkları bilinçdışı dünyasından kurtararak, onları ünlü ve esrarengiz alebrijes karakterlerine dönüştürmüştür.

Dünyaca ünlü sanatçılar Frida Kahlo ve Diego Rivera’nın da Pedro Linares’in alebrijeslerine hayran olduğu biliniyor. Judith Bronowski, 1975 yılında Pedro Linares’in bu karakterleri nasıl yarattığını anlatan bir belgesel çeker. Bu belgesel sayesinde Meksikalı sanatçının popülerliği iyice artar. Linares, 1977 yılında Judith Bronowski’nin ev sahipliğinde Los Angeles’ta düzenlenen bir etkinlikte Meksika’nın Oaxaca eyaletinden bir oyma sanatçısı olan Manuel Jimenez Ramirez ile tanışır. Linares’ten etkilenen Ramirez, memleketi San Antonio Arrazola’ya döner ve kendi alebrijes sanatını üretir. Ramirez kâğıt hamuru yerine kopal (bahur) ağacı kullanır. Bu ağacın reçinesi yüzyıllardır kokusu için yakılan bir tütsü türü olduğundan, Ramirez için kopal ağacı kültürel bir seçim gibidir.

Orta Amerika'daki Kolomb öncesi bir uygarlık olan Zapoteklere dayanan ve alebrijes sanatının öncülü diyebileceğimiz mitolojik bir köken de var. Zapotek mitolojisinde her insana hayatı boyunca eşlik ya da rehberlik eden bir hayvan figürü olduğuna inanılır. Nahual adı verilen bu hayvanlar bazen alebrijes olarak temsil edilir. Keza Oscar ödüllü Coco adlı animasyon filmde de alebrijes yaratıklarının ruhların ahirete geçmesine rehberlik eden varlıklar olduğundan bahsedilir. Bu fikrin ortaya çıkışı da yine Linares’in rüyasıyla ilgili. Sonuçta Linares ağır bir hastalık sırasında daldığı derin bir uykuda görür bu varlıkları. Hatta bu sırada ölümün kıyısında olduğu bile söylenebilir. Belki de alebrijes, ölümle ilişkilidir. Ancak Pedro Linares asla bunu doğrulamaz. Alebrijes Meksika popüler sanatının harika bir temsili. Bir mistik anlamı olsun ya da olmasın, bu rüya gibi varlıkların ilginç renk ve şekillerinde göz gezdirirken ayrıntılarında kaybolmak bile, arkasında bir derin tarih olduğunu hayal etmenize neden olabilir.