Paranın para olduğu zamanlar ne zamandı: in2013dollars
“Nerede 90’lar?” veya “Ne güzeldi 2000’lerin başları.” diyoruz. Bu cümleleri bir nostalji ile beraber, daha çok o zamanın popüler kültür ögelerini özlediğimiz için kuruyoruz. Öte yandan harıl harıl yatırım, döviz, altın, borsa ve bitcoin konuları konuşuluyor oturduğumuz masalarda. Eski ile şimdinin iktisadi dinamikleri bir araya getirilerek 90’lardaki ve 2000’li yılların başlarındaki ekonomi ele alınıyor ve günümüzle karşılaştırılıyor.
Ülkemizin genç ve gelecek vaat eden iktisat hocalarından Melih Oktay şöyle diyor: “2001’deki Cumhuriyet tarihinin en büyük krizi, kredi ticaretinden para kazanmak isteyenlerin tetiklediği, derinleştirdiği bir faiz kriziydi. Dönemin bankaları iç-dış demeden dolarla dahi borçlanıp hazine bonolarına yani yine faize yatırım yapıyorlardı. Daha sonra ise getirilerini dolara (döviz çıpası programıyla) tekrar çevirip (borçları geri ödeyip) bu işten kolay para kazanıyorlardı. Sermayeler; üretim ve yatırım yerine kredi ticaretine gidiyordu. Ancak düşük seyreden faizler yükselince bu faiz oyunu da sürdürülemez hâle geldi ve likidite krizi baş gösterdi. Elbette bir ülkede büyük bir bankanın batışı tüm sistemi etkiler. Faiz sisteminde, kriz anında, krediler bir anda bıçak gibi kesilir. Krediye bağımlı işlem yapan kurumlar da kredi bulamayınca, bir anda iflasla karşı karşıya kalırlar. Yabancılar sıcak sıcak getirdiklerini aynı sıcaklıkla geri götürür, döviz borçlanmış olan bankalar açıklarını kapatamazlar. Dövize hücum, yerel paranın değerinin bir anda erimesi ve bu erimeyi durdurmak, liraya talep çekmek adına verilen aşırı yüksek faizler ve derinleşen kriz. Kredi ticari bir emtia olduğunda, işin varacağı yer, zorunlu istikamet burasıdır.” Konu iktisat olunca kafalar karışıyor. Okumalar değişiyor. Nostalji ve popüler kültür ögeleri yerini; altına, asgari ücrete, faize ve tabii ki dolara bırakıyor. Bu noktada bir internet sitesi işimize yarayabilecek şekilde öne çıkıyor. in2013dollars.com; şu anki para birimini, istediğimiz yılın para değerine göre kıyaslıyor. Örneğin; cebimizde bulunan 10₺’nin 1961’de yılında kaç paraya denk olduğunu bu sitede görebiliyoruz. Aynı zamanda, in2013dollars.com’da çeşitli ülkelerin para birimlerinin de geçmişteki değerlerine ulaşılabiliyor. Ancak küçük bir sorunumuz ortaya çıkıyor bu sitede: TL’yi kıyaslama işlemi için gidilebilecek en erken tarih 1960 yılı.
