Medeniyetin ruhu: Çeşmeler
İngilizce "fountain", Almanca "brunnen",Fransızca "fountaine" sözcükleriyle karşılanançeşme; Farsçadan dilimize geçmiş ve göz anlamınagelen "çeşm" sözcüğünden türemiştir.Osmanlı Türkçesinde de "kaynak" anlamındakullanılan sözcük, genellikle belli bir yerde toplananya da kaynaktan çıkan suyun borular yardımıylabir oluktan ya da musluktan aktığı suhazinesi olarak bilinmektedir.
Ayna taşlı lale nakışlı
İlk çeşmenin ne zaman ve nerede yapıldığı bilinmemekle beraber, çeşmelerin yoldan geçen, susayan veya yüzünü yıkayıp ferahlamak isteyenlere ikram ya da dua temennisiyle inşa edildiği söylenebilir. Kolay bir mimariye sahip bu yapıların ortak özelliği; depo mahiyetindeki hazne, suyun aktıktan sonra toplandığı kurna, musluk ve muslukların yer aldığı ayna taşına sahip olmalarıdır. Kurnalar içinde biriktirdikleri suyla özellikle hayvanların su ihtiyacını karşılamaları açısından önemlidir. Ayna taşı ise üzerine işlenen lale, gül yahut sarmaşık desenleri veya renkli aynalarla ziyaretçilerin göz zevkine hitap etmiştir. En üstte de çeşmenin adı yazar ve burayı inşa eden ustanın imzası bulunur.
Ayrılık Çeşmesi
Eskiden sefere çıkan Osmanlı askerleri, son hazırlıklarını tamamlamak üzere şehrin dışında inşa edilen "Ayrılık Çeşmesi"nde bir araya gelmiştir. Burası aynı zamanda kervanların, hacca giden grupların, kafile veya uzun yola çıkacak kimselerin de uğurlandığı alanlardır. Böylece adına uygun bu yerler, hem belirgin bir alan olması hem de dinlenmek amacıyla ideal mekânlar arasındadır.
Hem şerbet hem bal içeriz
Osmanlı döneminde duvar, şadırvan, köşe, medeniyet yahut köşk çeşmesi adlarıyla anılan yapılar, özellikle ortak su ihtiyacının karşılanması açısından önemlidir. Bilhassa özel gün ve gecelerde medeniyet çeşmesi adı verilen yerlerde çeşmelerden gül veya bal şerbeti, meşrubatlar, süt ya da şifalı sular akıtıldığı için burası ayrıca tanınmaktadır. Bunlar tüm insanlara özel günün önemini hissettirmek ve damaklarda unutulmaz bir lezzet bırakmak amacıyla ön plandadır.
Günümüz çeşmeleri
Günümüzde çeşmeler dinlenme ve ortak ihtiyaca hitap etme amacından biraz uzaklaşsa da dünyaca tanınan Davutpaşa Camii Çeşmesi (İstanbul), Trevi Çeşmesi (Roma), Metalmorphosis Çeşmesi (Amerika), Dalgıçlar Çeşmesi (Birleşik Arap Emirlikleri) ve Montjuïc'in Sihirli Çeşmesi (İspanya) vd. ilk akla gelen yapılar arasındadır. Bugün evrilerek de olsa çoğu yapının aşk, hüzün, ayrılık gibi nice duygunun merkezi sayıldığını da söylemek mümkün.