Immanuel Kant'ın yalnız adası: Königsberg

• "Hem denizin, hem de nehrin yanında yerleşik olan bu büyük kent, deniz ticareti ve uzaklardaki toprakları araştırmak için uygun. Pregel üzerindeki Königsberg gibi bir şehir, hem insanların hem de dünyanın bilgisini zenginleştirilmesi için uygun bir yer olarak kabul edilebilir" - Immanuel Kant

Bir şehirdesin, şehir seninle birlikte. Hem esirsin ona, hem esaretin altında şehir. Kant için Königsberg’in anlamları arasında belki derin bir sığınak olması ya da "saat gibi işleyen bir düzen"in ortasında filozofa yeni alanlar açması gibi ana gerekçeler sıralanabilir hemen. Ama doğduğu şehirde ölen bir filozof için Königsberg şehri; limanı, üniversitesi, doğal güzellikleri ve kozmopolit yapısıyla, hayatın coşkuyla aktığı berrak bir nehirdi aslında, yatağını da çoktan bulmuştu üstelik.

Bu nehirde yıkandı Kant, seyahat etmeyi sevmese de yolculuğu hiç bitmedi.

1724, Prusya tahtında oturan 1. Friedrich Wilhelm’in idari reformlar kapsamında üç farklı (Altstadt, Löbenicht ve Kneiphoftan) şehirden oluşan Königsberg’i birleştirdiği yıl olarak kayıtlara geçecekti.

Aynı yılın Nisan ayında Immanuel Kant’ın dünyaya gelişine tanıklık edecek olan işte bu yeni Königsberg’ti. Yeni, birleşik, sessiz. Baltık kıyısındaki bu şehirde bir eyercinin oğlu olarak hayata adımını atmıştı Kant. Koşum dükkânlarıyla dolu, meyhaneler ve hanlar arasındaki Eyerciler Sokağı’nda geçen bir çocukluk, en çok da yazın su kıyısında, kışın buz üstünde oyunlar oynayarak geçen o güzel yıllar, saraç ustası Johann Georg Kant’ın dördüncü çocuğu Immanuel’in aklında kalanlar. Ahlâk yasasına giden yol, yıldızlı gökyüzünün tam altında.

Kant, Königsberg’de doğdu, burada büyüdü, öldü ve nihayetinde toprağına karıştı.

Bu şehir onun için korunaklı bir düzenin adıydı. Şaşmaz, sarsılmaz bir döngünün içinde, zamanı arşınlayarak yürüyüşünü tamamlamayı tercih etmişti; huzur ve azimle. Königsberg’i hiç terk etmedi Kant, yalnızca bir keresinde Arnsberg yakınlarındaki büyük bir konağı olan Prusya şövalyesi von Hülsen'in hizmetine girdiğinde, Königsberg'le arasına yüz kilometrelik yakın bir uzaklık girmişti sadece. Bu ayrılığı da kısa tutarak yeniden şehrine geri dönecekti. Kant, özellikle meşhur olduktan sonra doğduğu şehirden ayrılmasını gerektirecek bütün teklifler karşısında aynı tavrı takınacaktı. Huzur bulduğu evi Königsberg’e bağlılığını şu cümleyle açıklıyordu:

"Zorlu koşullarda yaşasam bile zihnim huzuru daima nerede buluyorsa orada bulabilir ancak."

Kant zamanı

Bu şehrin zaman akışı içinde, kendi döngüsünü yaşayan iflah olmaz bir dakik, ufak-tefek bedenine sığmayan azametli bir ruh, kendi ücrasında yaşamayı başka uzakları merak etmeye tercih eden bir yolcu ve Nietzsche’nin deyişiyle Königsbergli Çinli. Immanuel Kant. Uşağı Martin Lampe sayesinde sabah beşte uyanmasıyla başlayan günlük programı hiç aksamadan devam ederken, rutin olarak her akşam tam yedide biten dost buluşmaları, komşuları tarafından yıllar içinde, "saat henüz yedi olmadı, çünkü profesör Kant'ın buradan geçmedi’" şeklinde bir ‘Kant zamanı’ efsanesine dönüştürülmüştür.

Königsberg'in meşhur yedi köprüsü; Demirci’nin Köprüsü, Bağlantı Köprüsü, Yeşil Köprü, Tüccar’ın Köprüsü, Tahta Köprü, Yüksek Köprü ve Bal Köprü. Bu köprüler Kant’ın zihniyle bu şehir arasındaki bağları resmediyorlardı sanki. Filozofun kalbiyle arasındaki bağlar içinse, müzmin bir bekâr vasfıyla yaşadığı ömrüne düşen tek ateşin varlığına gidebiliriz. Königsberg'e gelen o Westfalyalı genç kıza âşık olması ama bir türlü açılamaması gibi şeyler…

Königsberg şimdilerde Rusya ana karasına sınırı olmayan tek Rus şehri olarak anılsa da hâlâ biraz Alman ve hâlâ ruhunun sokaklarına sindiği ‘Kant’ın şehri’ yine de. Rus topraklarına katılmasından sonra (1946) Stalin taraftarı ünlü Bolşevik devrimci Mihail Kalinin'in anısını yaşatmak için Königsberg’ten Kaliningrad’a dönüştürülmüş adıyla, Doğu Prusya Krallığı’na başkentlik yaptığını inkâr etmeden yaşamaya devam ediyor şehir. Kant bu şehirde uzun uzun yürümenin verdiği huzurun içinde ikâmet ediyordu aslında. Hiç durmadan 80 yıl boyunca yürüdü burada.

24 Nisan 1803'te defterine şöyle yazmıştı: "Kitabı Mukaddes şöyle der: Ömrümüz yetmiş yıl sürer, uzunsa seksen yıl sürer, iyi bir ömürse, o zaman çaba ve emektir."

12 Şubat 1804'te, doğduğu bu şehirde gözlerini kapattı dünyaya. Son sözü olarak kayıtlara şu geçecekti; "Es ist gut (bu iyi!)"

Königsberg ve Kant. Birbirini saygıyla karşılayan iki eski dost. Kant Königsberg’e şöhret, Königsberg Kant’a huzur verdi. Kant’ın Königsberg’i filozofa özgüydü; hem yemeklerini yediği hem de istekasıyla dans ettiği Gerlach's Bilardo Salonu, bazı gecelerde bir türlü yolunu bulamadığı Magister Sokağı, akşamları zekâsını parlattığı İspanyol iskambili, öğrencileriyle birlikte yaptığı uzun sokak yürüyüşleri, üye olduğu okumuşlar cemiyeti, büyük bir dikkat, ısrar ve azimle verdiği bitimsiz üniversite dersleri ve uzaktan el salladığı Pregel nehri... Her bahar bahçesine gelip öten o güzel baştankara kuşu bir de. Königsberg’ten Kant’a kalan. Üstünde yıldızlı gökyüzü elbette ve içinde ahlâk yasası.