'Gerçek, bir hikayeden alınmıştır': Remedios Varo

• 
• Eyes on the table, 1938
• Varo’nun rüyaları, mantıksızlığı, imkânsız gibi görünen çağrışımları, görsel oyunları, mizahı yansıttığı resim dünyası Gerçeküstücü grup tarafından ilgiyle karşılansa da ismini duyurması için yeterli değildi.

İlk yıllar ya da bir babanın kızını fark etmesi

Remedios Varo 16 Aralık 1908'de İspanya'nın Anglés şehrinde doğdu. Varlıklı bir ailede dünyaya gelen Remedios’un ebeveynleri iki farklı uç gibiydi. Katolik olan annesi kızının dini eğitim alması için onu manastır okuluna gönderdiğinde babası laik düşünceyi savunan bir mühendis olarak kızının sanata olan ilgisini erken yaşlarda fark ederek destekledi. Varo babasından perspektif, matematik ve teknik çizim öğrendi. Edgar Allan Poe, Alexandre Dumas ve Jules Verne gibi hayal gücünü besleyen yazarların yanı sıra tasavvuf, bilim ve felsefe üzerine de kitaplar okumasını sağlayan yine babasıydı.

• Revelation of the Clockmaker, 1955.
• 
• Yüzü oldukça dalgın görünen saatçi figürü Varo’nun resimlerinde sıkça gördüğümüz bir motif olan ışık küresinin durduğu pencereye doğru bakıyor. Hem arkada görünen sarkaçlı ahşap saatlerin hepsinin 12:15'i göstermesi hem de pencereden görünen karanlık yeni bir günün başlangıcını ya da yenilenmeyi işaret ediyor olabilir. Isıtıcının önünde duran kedi, ruhta bir şeylerin demlendiğini veya pişirildiğini gösterir; kediler değişimin, yenilenmenin ve büyümenin yanı sıra bağımsızlığın sembolleridir.

Rönesans ustalarıyla tanışmak

Aile 1917'de Madrid'e yerleştiğinde sık sık Prado Müzesi’ne ziyaret eden Varo, Rönesans ustalarıyla -özellikle Hieronymus Bosch ve Albrecht Dürer'in eserleriyle tanıştı. Genellikle erkek öğrencileri kabul eden prestijli bir okul olan San Fernando Kraliyet Güzel Sanatlar Akademisi'nde sanat eğitimi almak istediğinde yine babasının desteğini almıştı. Salvador Dalí, Luis Buñuel, Federico García Lorca ve Maruja Mallo’nun da öğrencisi olduğu okulun ilk kadın öğrencilerinden biri oldu.

Remedios, 1930'da diplomasını aldıktan sonra öğrencilik yıllarında tanıştığı Gerçeküstücü çevreyle yakınlaşmak için İspanya’daki avangard sanatın merkezi olan Barselona’ya yerleşti. Şehirdeki ilk yıllarında bir yandan reklam firmasında çizerlik kariyerine devam ederken diğer yandan sanat ve metafizik arasındaki bağlantıyı inceleyen, Gerçeküstücü grubun bir kolu olan Logicofobistas’ın ( “mantıktan korkanlar” anlamında) sergilerinde yer almaya başladı. 1936’da grubun kurucusu olan André Breton'un yakın arkadaşı şair Benjamin Péret ile evlendi. Aynı yıl İspanya İç Savaşı başlayınca ikisi de cumhuriyetçilerin yanında yer aldıkları için Paris’e kaçmak zorunda kaldılar ve Remedio hayatı boyunca bir daha anavatanı olan İspanya’ya geri dönemedi.

• 
• The Magician, 1956.
• Remedios’un 1950’lerde Meksika’da geliştirdiği olgun stili, hayatı boyunca öğrendiği tüm fikirlerin özeti gibiydi. Yüzleri soluk, gri kumaş parçasıyla örtülmüş, androjen, neredeyse birbirinin aynısı olan figürlerden oluşan kasaba halkına performansını sergileyen bir sihirbazı tasvir ettiği sembollerle dolu bu resim en bilinen eserlerinden biridir. Çeşitli fantastik canlılarla dolu olan karavanın platformda duran sihirbazın kafası ve şapkası, Remedios’un resim dilinde aydınlanmayı temsil eden beş köşeli yıldızdan oluşuyor.

Gerçeküstücülük

Paris’te Péret aracılığıyla aralarında Leonora Carrington, Dora Maar, Joan Miró ve Max Ernst’in de yer aldığı Fransız Gerçeküstücü çevreye dâhil olan Remedio onlarla beraber birçok önemli sergiye katılmasına rağmen grubun kadınlara karşı tutumu nedeniyle geri planda kalarak adını duyuramadı. İkinci Dünya Savaşı yaklaşırken kocası Péret casusluk şüphesiyle tutuklandığında Remedios da eşiyle birlikte hapse atıldı. Birkaç ay sonra ikisi de serbest bırakıldığında Naziler çoktan Paris’i işgal ettiği için Avrupa’dan ayrılan diğer mülteci dostlarına katılarak Meksika’ya yelken açmak zorunda kaldı.

• Star Maker, 1958.
• 
• Gerçeküstücü erkek sanatçıların resimlerinde kadınları sadece arzu nesnesi olarak göstermelerinin aksine Remedios kadınları simyacı, cadı ya da ruhani varlıklara dönüştürerek, hayal gücü ve gerçeklik parçalarından oluşturduğu fantastik dünyaların içine koydu. Kafese hapsedilmiş ayı bir mekanizmanın yardımıyla gökyüzünden topladığı yıldızlarla besleyen kadın, Remedios’un çocukluk yıllarında Prado Müzesi’nde gördüğü Hieronymus Bosch etkisi taşıyor.

Meksika’da yeni bir hayat

İç Savaş ve II. Dünya Savaşı’nın ilk günlerinde İspanya’dan kaçan çok sayıda mülteciye kollarını açan Meksika, Remedio’nun huzuru bularak yeni bir hayata başlamasını da sağladı. İlk yıllarında kariyerine devam etmek umuduyla içinde hâlâ Avrupa’ya dönme düşüncesi olduğu için resim yapmaya ara vererek sadece maddi gelir elde edeceği işlerde çalıştı. Frida Kahlo ve Diego Rivera gibi yerli sanatçıların yanı sıra onun gibi Avrupa’dan sürgün edilen entelektüellerle hikâyesini zenginleştirdiği sıkı dostluklar kurdu. Özellikle kadın Gerçeküstücüler ile kurduğu ilişkiler önemliydi çünkü ressam Leonora Carrington ve Katie Horna sayesinde Georgi Gürciyev'in “Dördüncü Yol” adını verdiǧi öǧretisiyle tanıştı. Gürciyev’den öğrediği bilimsel, mistik, ezoterik ve büyülü bilgiler onu önce içsel yolculuğa sürükledi ardından sanatsal bir dönüşüme uğramasına neden oldu.

Olgun stilinin ilk meyveleri 1940’lı yılların sonunda, Avrupa’ya dönme umudunun tükenerek hayatının geri kalanını Meksika’da geçirmeye karar verdiğinde ortaya çıktı. 1950'lerde Gerçeküstücü fikirlerden uzaklaştığı, sembolizmle dolu, özenle planlanan kendine özgü eserlerini resimlemeye başladı. Hayatının son on yılını kapsayan bu yıllarda kendisini yalnızca resim yapmaya adadı. Meksika’da duvar resminin sanat dünyasını kasıp kavurduğu bir dönemde ilk kişisel sergisiyle sansasyon yarattı ve ülkede resim sanatının en tanınan isimlerinden biri hâline geldi. 1963 yılında kariyerinin zirvesini yaşarken kalp krizinden hayatını kaybettiğinde Andre Breton'a göre Remedio dünyadan çok erken ayrılan bir büyücüydü.

• 
• Creation of the Birds, 1957.
• “Kuşların Yaratılışı” yüksek dozda gerçeküstücülük ve sembolizm sunuyor: Baykuşla insan karışımı tuhaf bir varlık, farklı kuşlar yaratmak için bilim ve büyüden yararlanıyor. Bunu yapmak için boynundan sarkan kemana bağlı fırçasıyla kuşlar çizerek onları canlandırmak için yıldızlardan gelen ışığı bir tür prizmadan geçiriyor.

• Towards the Tower, 1961.
• 
• Kuleye Doğru, Remedios’un otobiyografik triptiğinin parçası olarak çocukken manastırda aldığı eğitime atıfta bulunuyor. Baş Rahibe figürünü arkasında onu takip eden bir grup kız öğrencinin arasında sadece bir tanesi hipnotize edici etkiye direniyor. Kale ve kule gibi tutsak alınmayı sembolize eden yapılar Remedio’un orta çağ ikonografisinden ödünç aldığı motiflerdir.