Gerçeğin yerini tutmak: Salvador Dali

• ''Her sabah uyandığımda mithiş bir haz duyuyorum. Salvador Dali olmaktan keyif alıyorum, kendi kendime hayranlıkla, 'Bu Salvador Dali bugün nasıl bir olağanüstülük yapacak?' diye soruyorum.''

İlk Sergi

Dali dört yaşına geldiğinde babası onu kasabanın en fakir çocuklarının olduğu bir devlet okuna yazdırdı. Burada uğradığı zorbalıklar nedeniyle iki yıl sonra Fransızca eğitim veren Katolik bir okula devam eden Dali'nin dersleri oldukça iyidi. Küçük yaşta resme olan yeteneğiyle dikkat çeken Dali, 1916'dan 1922’ye dek süren ortokul döneminde birçok manzara resmi yaptı. 1919'da Figueres Belediye Tiyatrosu'nda ilk sergisini açtı. Şubat 1921'de ise çok sevdiği annesini kanserden kaybetti. Babası kısa bir süre sonra annesi daha hayattayken yasak ilişki yaşadığı baldızı Tiera ile evlendi.

"Sevgili annemin ölümünü, bana yönelik büyük bir aşağılama saydım. Bunun üstesinden gelebilmem için çok büyük bir ün kazanmam gerekiyordu."

• Rafaleks Boyunlu Otoportre, 1921-22.
• 
• Dali'nin ilk dönem çalışmalarından biri olan bu otoportrede eski ustalara olan saygısını göstermişti. Resim ismini Yüksek Rönesans'ın büyük ressamlarından biri olan Raphael'den almasına rağmen, figürün deformasyonu daha geç dönem Maniyerist özellilkler taşımaktadır. Arka planda görünen Cadaques manzarası ise Post Empresyonist tarzda resimlenmiştir.

Madrid

Dali annesini kaybettikten sonraki yıl, Madrid'deki San Fernando Güzel Sanatlar Kraliyet Akademisi'nde (Real Academia de Bellas Artes de San Fernando) okumak üzere evden ayrıldı. Ancak çağdaş akımları yakından takip etmeyen öğretmenleri nedeniyle okul konusunda hayal kırıklığına uğramıştı. 1922 yılında bir öğrenci ayaklanması düzenlemekle suçlanarak okuldan bir süreliğine uzaklaştırıldı. Bu sürede neredeyse tüm avangard sanat akımlarıyla ilgili eser üretti. Üç yıl sonra öğretmenlerinin hiçbirinin onun çalışmalarını değerlendirecek kadar ehil olmadığını iddia edince okuldan atıldığı için akademik kariyeri son buldu.

Lorca ve Buñuel

Sanat okulundayken kaldığı yurt, farklı fakülteler ve yüksek okullardan öğrencilerin olduğu Residencia de Estudiantes isimli bir öğrenci yurduydu. Yurttaki sosyal hayat sayesinde entelektüel çevresini hızla genişletti. Yönetmen ve senarist Luis Buñuel'in ardından oyun yazarı, ressam ve müzisyen Federico Garcia Lorca ile tanışması onun estetik düşüncelerinin evriminde çok önemli rol oynadı. Buñuel ile birlikte Endülüs Köpeği (Un Chien Andalou) isimli bir film üzerinde çalışmaya başladılar. Belli bir hikâye kaygısı taşımayan film, rüyalardaki gibi pek çok kopuk görüntünün bir araya gelmesinden oluşacaktı. 1929’da filmin çekimleri için Paris'e taşındıklarında Buñuel vasıtasıyla André Breton'un kurduğu Gerçeküstücülük grubuna katıldı.

1930'ların sonuna kadar Dali'nin ismi bu grupla birlikte anıldı.

Dönüm Noktası

Dali, Gerçeküstücü grupla birlikte büyük etki yaratmasına rağmen edinebildiği tek arkadaş Gerçeküstücü şair Paul Éluard'dı. 1929 yazında Cadaques’e aile evine çekilen Dali'ye, Paul Éluard ve eşi Elena İvanovna Diakonova da eşlik etti. Dali, Éluard'ın eşini görür görmez çok etkilendi. Elena yaz sonunda küçük kızını ve kocasını Dali ile birlikte olmak için terk etti. Dali bundan sonra bir anne gibi Dali’nin tüm sorumluluğunu üstlenen hayat arkadaşı ve ilham perisine yeni bir isim verdi: Gala. Éluard ise onların ihanetini hatırı sayılır bir nezaketle kabul ederek Dali'nin işlerini satılmasına yardım etmeye devam etti.

• William Tell Muamması, 1933
• Dali'nin evli bir kadınla beraber olmasından dolayı çok öfkelenen babası tüm maddi desteğini çekti. Dali’ye göre İsviçreli bir okçunun hikayesi olan William Tell, o dönemde kendisinin de başkaldırdığı baskıcı baba figürünü temsil ediyordu. '
• 

"Guillaume Tell babam, kucağındaki küçük çocuk ise benim. Başımda elma değil, bir pirola duruyor. Babam beni yemeğe hazırlanıyor. Ayağının yanındaki minik fındığın içinde karım Gala’nın imgesi var. Bu ayağın sürekli tehdidi altında bulunuyor, çünkü ayak biraz kımıldayacak olsa fındığı ezebilir."

Sigmund Freud

"Bilinçaltının buyruklarını, hayallerini, uykuda gelen imge ve görüntüleri mümkün olduğunca esasa dokunmadan ve yargılamadan kaydeden bir otomattan ibaretim."

Dali, Avusturyalı nörolog Sigmund Freud'un en ünlü çalışmalarından biri olan Düşlerin Yorumu'nu (The Interpretation of Dreams) İspanyolca’ya çevrilir çevrilmez daha Madrid’de öğrenciyken okumuştu. Freud'un yazdıklarından çok etkilenen Dali, özellikle Freud'un bilinçaltı vurgulamasından ilham alarak 1933’te adını koyduğu "paranoya eleştiri"yi geliştirdi.

• Belleğin Azmi, 1931
• 
• Dali’nin anlattığına göre bu resmi Port Lligat’ta sıcak bir akşamüzeri çektiği baş ağrısı yüzünden Gala ile sinemaya gitmekten vazgeçtiği gün yapar. Yediği yemeklerin artıklarına bakarken, kamamber peynirinin tabağın kenarında eridiğini görür ve eriyen saatler aklına gelir.

Amerika

Dali'nin hızla artan ünü Gerçeküstücüler tarafından takdir edilmiyordu. Kurbanları arasında eski dostu Lorca’nın da bulunduğu İspanya İç Savaşı sırasında faşist Franco yönetimine yakın durması ve ideolojik açıdan kendilerine ters düştüğü gerekçesiyle Gerçeküstücü gruptan afaroz edildi. Bu olayın Dali'nin üzerinde pek etkisi olmadı. Dünya büyük bir savaşın eşiğindeyken o sosyal ve politik konularda uğraşmayı reddederek Amerika'ya kaçtı.

1934 yılında ilk kez New York'a gittiğinde sosyete onu ünlü biri gibi karşıladı. Amerika'da geçirdiği sekiz yılda, zengin müşteri kitlesinin portrelerini yaparak hem ününe ün kattı hem de büyük servet elde etti. Hollywood’da iki filmin yapımında çalıştı, bale gösterilerine ve modacılara kostüm tasarladı, iki kitap yazdı. 1941' de New York Modern Sanat Müzesi’nde (MoMA) retrospektif sergisi sırasında artık tüm dünyanın "Deli Dahi" olarak tanıdığı bir sanatçıydı.

Dali'nin insanları şaşırtma üzerine kurduğu kimliği bazen eserlerinin önüne geçebiliyordu. 1936’da London International Surrealit Exhibition’a (Londra Uluslararası Gerçeküsütücü Sergisi) Dalış kıyafeti ve Rus av köpekleriyle katıldı. Dalgıç kaskının içinde neredeyse havasızlıktan boğulmak üzereyken zor kurtarıldığında, "Sadece insan aklına derinlemesine daldığımı göstermek istedim." dedi.

Dali, Amerika'da yaşadığı dönemde farklı alanlarla uğraşmaya başlamıştı. Alfred Hitchcock’un "Spellbound"filminde rüya sahnelerini oluşturulacak arka planı tasarladı. Walt Disney'in "Destino" isimli animasyon filmi için sekiz ay çalıştı.

• Raphael'e Özgü Kafa Patlaması, 1951
• 40’lı ve 50’li yıllar, Dali’nin nükleer mistisizm ve gelişen bilime olan tutkusunun geliştiği dönemlerdi. "Nükleer Mistisizm" adını verdiği döneminde birçok eser üretti. "6 Ağustos 1945’teki atom bombası beni deprem gibi sarstı. O zamandan beri atom düşüncelerimi besleyen favori yemek. Bu dönemde çizdiğim manzaraların çoğu patlama anonsundan sonra içimde uyanan korkuyu ifade eder."
• 

Gala'nın Ölümü

İkinci Dünya Savaşı'nın ardından 1948'de İspanya'ya dönen Dali, 40'lı ve 50'li yıllar boyunca nükleer mistisizm ve hızla gelişen bilim üzerine eserler üretti. Son döneminde en tutkulu olduğu projeler ise 1974’te Figueres’teki Dali Tiyaro-Müzesi, Cadaques Portlligat’taki Salvador Dali Müze-Evi ve Gala Dali vakfıydı. 10 Haziran 1982'de Gala öldükten sonra, Dali yaşama isteğini kaybederek, 15 yıl önce Gala için satın aldığı Púbol'daki kaleye çekildi.

1984 yılında bir elektrik sorunu yüzünden yatağı alev alınca çok kötü bir şekilde yaralanmasına rağmen çalışmaya devam etti. 23 Ocak 1989’da öldüğünde vasiyeti üzerine bedeni mumyalanarak müzesindeki kümbete defnedildi.