Arjantin'de paylaşmanın keskin tadı: Mate çayı

Guaranilerden günümüze

Mate çayı; Paraguay, Brezilya ve Arjantin’de yetişen yerba mate ağacından hazırlanıyor. Yerli bir halk olan Guaranilerin ilk olarak bu bitkinin yapraklarını sağlık amaçlı tüketmeye başladıkları biliniyor. Mate daha sonra özellikle Arjantin, Paraguay ve Uruguay’ın milli içeceğine dönüşür. Özellikle Brezilya’nın güneyinde mate çayı içiliyor. Elbette aralarında bazı farklar var. Brezilya’da yerba mate biraz daha yeşildir ve daha ince öğütülür. Paraguaylılar hem sıcak hem de soğuk su kullanır. Ancak Arjantin ve Uruguaylılar mate içerken soğuk su kullanmayı neredeyse akıllarına bile getirmezler. Guaranilerden günümüze gelerek bu ülkelerin milli içeceğine dönüşen mate, melezleşen Güney Amerika halklarının yerli kültürüyle kurduğu bir köprü gibi.

Arjantin'den Suriye'ye

Arjantin’de yerba mate önemli bir ticari ürün. BirleşmişMilletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre Arjantin 2017 yılında 290 milyon kg yerba mate üretti. Şaşırtıcı bir şekilde ihraç edilen matenin %75’i Suriye ve Lübnan’a gönderiliyor. Suriye’ye yılda 22 bin ton mate ihraç ediliyor. Aslında Suriye halkının mateye olan sevgisinin ardında bir göç hikâyesi var.

1850’li yıllarda Suriye’den Arjantin’e çalışmak için göç edenlerden bir kısmı memleketlerine dönerken bu alışkanlığı da yanlarında götürdüler.

Gelen herkesin yoluna sürekli çıkan bir kültür. Bu nedenle biraz uzun kalan bir ziyaretçi için bile mate kültürünü sahiplenmek çok doğal. Arjantin’de Milli Mate Enstitüsü diye bir kuruluş var. Bu kuruluşa göre Arjantinlilerin birçoğu yılda 6 kilodan fazla mate tüketiyor ki %98’i zaten evinde mate bulunduruyor. Öyle ki 30 Kasım ülkede Milli Mate Günü olarak kutlanıyor. Hatta başkent Buenos Aires yakınlarındaki Tigre şehrinde bir Mate Müzesi bile var.

Mate nasıl hazırlanır?

Önce tercih edeceğiniz türde diğer otlarla karıştırılmış ya da sade yerba mate yapraklarını alırsınız. Daha sonra bir kaba ihtiyacınız olacak. Ona da mate deniyor. Geleneksel olarak bu kap oyulmuş kabaktan ya da odundan yapılır. Aslında bu tür mateler daha çok tercih edilir. Çünkü kullanılan otların kokusunu kullandıkça emer ve lezzetli bir tat oluşturur. Silikon ve seramikten yapılan mateler de vardır ama çok tercih edilmez. Yerba mate yaprakları ve matenin yanında bir de "bombilla" denilen paslanmaz çelikten bir pipet gerekiyor. Bombilla yardımıyla yapraklar filtrelenir ve matedeki ılık su yudumlanır. Ancak su hiçbir zaman kaynamış değildir. Ortalama 75-80 derecelik bir sıcaklık idealdir. Servis eden kişi ilk yudumu alarak matenin tadını ve sıcaklığını kontrol eder, böylece paylaşım başlar.

Mate içmenin adabı

Eğer biri size matesini paylaşmayı teklif ederse bu bir saygı göstergesidir. Bu yalnızca Arjantin toplumunu daha fazla tanımaya açılan bir kapı değil, aynı zamanda matesini paylaşmak isteyen kişi hakkında da daha fazla bilgi edinme fırsatıdır. Bu turistin bile kendini oraya aitmiş hissini tadacağı bir paylaşım ritüeli başlar o an. Biri size matesinden ikram ettiğinde, acele etmeden, kendi hızınızla rahat bir şekilde içerek hepsini bitirdiğinizde geri verebilirsiniz.

Mateyi geri verirken teşekkür etmek yeterli. Eğer daha faza içmek isterseniz sıranın size gelmesini beklemek durumundasınız. Büyük bir grupta mate elden ele dolaşacaktır.

Mateyi servis eden kişiye "cebador" denir.

Servis ettiği kişi matesini bitirene kadar bekler sonra yeniden sıcak suyu mateye döküp sıradakine uzatır. Uzatılan mateyi geri çevirmek nezaketsizliktir. Bu arada bombillayı yerinden oynatmak kesinlikle yasaktır. Eğer cebador size keskin tatlı bir mate ikram etmişse, kendiniz tatlandıramazsınız. Kendi hazırlandığınız mateden başkalarına ikram etmemek de yine nezaketsizlik olarak görülür.

Peki ben Mate çayıyla nasıl tanıştım?

Buenos Aires’te iki yıl yaşamış biri olarak benim için de mate çayı içmek gündelik hayatımın bir parçasına dönüşmüştü. Sabahları Türk çayını tercih ediyordum. Ancak gün içerisinde sosyal bir mate içicisine dönüşüveriyordum. Bir şekilde Arjantinli arkadaşlarımca ikram ediliyordu çünkü. Önemli bir ayrıntı daha var. Sosyal bir mate içicisine dönüşmek bir bombilla ve bir insan halkası demek. Kimileri için aynı bombilladan içmek garip gelebilir. Ancak bu o kadar doğal bir durum ki. Birkaç kere döndükten durum normalleşiyor ve siz de doğal karşılıyorsunuz. Bu bir kabul görme aslında. Ve de kabul etme. O kadar ki hasta olmanız bile çok önemsenmez.

Matenin toplumsal bir kapsayıcılığı var. Sosyal, ırk temelli, sınıfsal, cinsel tüm bariyerleri aşma kapasitesine sahip. Matenin eşitleyici ruhu böyle bir şey. Adeta bu topraklarda dünyaya gelenlerin elinde taşıdığı yeşil bir davetiye gibi. Sizi dostluğa, sohbete ve paylaşmaya çağırıyor. Tadı keskin ama enerjisi gülümsetiyor.