Meşhed’den cumhurbaşkanlığına Reisi

Helikopter kazasında hayatını kaybeden İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin 3 gün süren ve Tebriz, Kum, Tahran ve Meşhed kentlerinde gerçekleştirilen cenaze merasimleri sona erdi.

Reisi’yi son yolculuğuna uğurlamak için ülkenin dört bir yanından gelen en az 3 milyon İranlı, kentteki İmam Rıza Türbesi ve etrafındaki meydanlara akın etti. Reisi'nin naaşı, İmam Rıza Türbesi'nde düzenlenen töreninin ardından toprağa verildi.

• İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin vasiyeti üzerine defnedildiği Meşhed, memleketi olmanın ötesinde, ailesi ve kayınpederinin önemli nüfuza sahip olduğu bir kent olarak biliniyor.

Meşhed, yüzlerce şirketi bünyesinde barındırarak ülkenin en büyük vakıflarından sayılan ve Reisi'nin de bir dönem başkanlığını yaptığı Astan-ı Kuds-i Rezevi Vakfı'na da ev sahipliği yapıyor.

Eski ismi "Sanabad" olan yerleşim yerinin bu kadar büyümesinin en önemli sebebi ise Şiî inancında "12 İmam" silsilesinin sekizinci imamı olarak kabul edilen Ali er-Rıza’nın türbesinin burada bulunması.

• Şiî inancına göre 12 İmam’dan yalnızca birinin İran’da olması İmam Rıza Türbesi'ni ülkede en önemli dinî mekân haline getiriyor.

Şehrin Sanabad olan adı daha sonra "İmam Rıza’nın şehit düştüğü yer" anlamına gelen "Meşhed-i İmam Rıza" olarak değiştirildi; hâlihazırda ise kısaca "Meşhed" olarak biliniyor.

İran’da inanç turizmi açısından en önemli merkezlerin başında gelen Meşhed şehri her yıl milyonlarca ziyaretçiye ev sahipliği yaparak ülkenin en zengin şehirlerinden biri sayılıyor. Şehir, son yıllarda özellikle Arap ülkelerinden de yoğun turist çekiyor.

Reisi ailesinin ismi Meşhed’in en önde gelen kurumlarından olan Astan-ı Kuds-i Rezevi Vakfı ile anılırken, vakfın, Şiî Müslümanlar için en önemli isimlerden kabul edilen İmam Rıza’nın türbesinden sorumlu çok yönlü iktisadî, mezhebî ve kültürel bir yapısı bulunuyor.

• Doğrudan İran lideri Ali Hamaney tarafından başkanı atanan Astan-ı Kuds-i Rezevi, yaklaşık 1200 yıl önce İmam Rıza'nın ölümünden bu yana ülkedeki en uzun ömürlü organizasyon olarak kabul ediliyor.

Kurumun ana gelir kaynağını bağışlar oluştursa da daha sonra bünyesine kattığı şirketlerle holdingleşen vakıf, Meşhed ve ülke ekonomisinde önemli bir oyuncu haline geldi.

Astan-ı Kuds-i Rezevi’nin şirketleri ayrıca İran devriminin kurucusu Ayetullah Ruhullah Humeyni’nin talimatıyla 1984’te 35 yıl süreyle vergiden muaf tutuldu.

Vakıf, 2021’de ABD tarafından yaptırım listesine alındı.

Reisi, 2017’de cumhurbaşkanlığı seçimleri için önceki Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’ye karşı aday olduğunda Astan-ı Kuds-i Rezevi’nin başındaydı. O dönem Ruhani, Reisi'nin başındaki vakfı, seçim masrafları için kullanmakla suçladı.

Görünüşte başlı başına büyük bir vakıf olan Astan-ı Kuds-i Rezevi, inşaat, tarım, enerji, telekomünikasyon ve finansal hizmetlerde yüzlerce şirkete sahip.

Meşhed'den cumhurbaşkanlığına Reisi

Reisi, 1964 yılında Meşhed'in Noghan ilçesinde doğdu. Reisi'nin babası Hüccetu'l-İslâm Hacı Reis Saadeti de Meşhed'de bir din adamıydı. Henüz 5 yaşındayken babasını kaybetti. Reisi, Meşhed'in Nevvab medreselerinde eğitim gördü.

Daha sonra ülkenin dinî merkezi Kum'daki dinî okullarda okurken Muhammed Rıza Şah'a muhalif din adamlarıyla ilişki kurdu ve Ayetullah Humeynî'nin genç destekçileri grubuna katıldı. 1979'daki devrimden sonra Reisi, iktidar merdivenini etkileyici bir hızla tırmandı.

Reisi, Kerec ve Hemedan şehirlerinin savcısı olduğunda henüz 20 yaşındaydı ve 1982’den 1984’e kadar Hemedan eyaletinin savcısı olarak görev yaptı. Reisi, İran'ın “devrimci” sisteminde oldukça fazla otoriteye sahip önemli bir yetkili haline geldi.

• 1983'te, İran lideri Ayetullah Ali Hamaney’in Meşhed’deki temsilcisi ve Meşhed’in en önemli Şiî din adamlarından Seyyid Ahmed Alemu’l-Hudâ’nın kızıyla evlenen Reisi, bu yolla dinî ve siyasî konumunu sağlamlaştırdı.

Helikopter kazasında ölen Reisi, 1998 yılında ise Tahran’da önce başsavcı yardımcılığına atandı daha sonra Tahran Savcısı olarak görev yaptı; yaklaşık 5 yıl Tahran Savcılığı'nın başkanlığını yürüttükten sonra “Genel Denetleme Teşkilatı”nın başına getirildi.

Ardından bir süre İran yargısında üst düzey görevler üstlendikten sonra Reisi, 2016’da İran lideri Hamaney’e en yakın kurumlardan biri olan ve yüzlerce şirketi bünyesinde barındıran Astan-ı Kuds-i Rezevi’nin başkanlığına getirildi.

Bu dönem aynı zamanda ülke liderini seçme veya azletme yetkisine sahip 88 din adamından oluşan Uzmanlar Meclisi'nde de üye olarak görev yapan Reisi, 2019'da ise Hamaney tarafından Yargı Erki başkanlığına getirildi, 2021'den ölümüne kadar da İran İslâm Cumhuriyeti'nin sekizinci cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.