Kuzey Irak İslâmî Hareketleri

1916 tarihli Sykes-Picot Anlaşması ve I. Dünya Savaşı’ndan sonra Ortadoğu’nun sınırları savaşın galibi olan itilaf devletleri tarafından tekrar çizildi. Dünya Savaşı’ndan önce Osmanlı Devletine bağlı üç vilayet olan Musul, Bağdat ve Basra İngiltere tarafından işgal edildi. Esasında etnik, dinî, siyasî ve sosyal anlamda birbirinden farklı olan üç bölge İngiltere’nin çıkarlarına göre birleştirilip İngilizlerle işbirliği yapan Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal’ın yönetimine bırakıldı. Irak’la ilgili bu paylaşım yapıldığında Kürtlerin yaşadığı Erbil, Duhok, Süleymaniye, Musul ve Kerkük kentleri de Irak yönetimine bırakıldı. Şüphesiz, sınırların bu şekilde çizilmesinin en önemli nedeni zengin petrol yatakları ve o tarihlerde İngiltere’nin sömürgesi olan Hindistan’ın güvenliği idi.

İslâm’a sıkı sıkıya bağlı olan Kürtlerin ekseriyeti Ehli Sünnet inancını takip etmektedir. Kuzey Irak Bölgesinin günümüzdeki siyasi yapısının kökeni dini oluşumlara dayanmaktadır. Bilhassa, Kürt tarihinin son dönemine damga vurup, siyasî anlayışlarında dinle aralarına mesafe koymayı tercih eden Barzani ve Talabani aileleri köken olarak Nakşibendi ve Kadiri tarikatı mensuplarıdır.

Kuzey Irak İslâmî hareketlerinin günümüzdeki siyasi anlayışları ve faaliyetlerine Müslüman Kardeşler Hareketi, 1979 İran Devrimi, hac-umre ziyaretleri ve Afgan-Rus savaşına katılıp ülkelerine dönen savaşçıların beraberinde getirdiği selefi ekol yön vermiştir. Mevcut siyasi hareketlerin örgütsel ve sosyal faaliyetleri ağırlıklı olarak Müslüman Kardeşler hareketinin etkisinde devam etmekle birlikte, Kürt Bölgesinin kendine has şartları doğrultusunda şekillenmiştir.

Günümüzdeki aktif İslâmî Hareketler; İslâm Birliği Partisi (Yekgırtu), İslâmî Hareket Partisi (Bizutnawa), İslâm Toplumu Partisi (Komela İslâmî) ve küresel cihat anlayışını metot edinip özelde Kürt bölgesinde mücadele edip, genelde ise Irak ve Suriye’de silahlı mücadele veren Ensar El İslâm’dır.

İslâmî Hareket Partisi (Bizutnawa İslâmî)

Hareketin kökeni 1954 yılında Şeyh Osman Abdulaziz’in Müslüman Kardeşlerin Irak yöneticileriyle temasa geçmesiyle ortaya çıkmıştır. 1987 yılında parti kurulup siyasi çalışmalara başlanmıştır. İran-Irak Savaşı esnasında Saddam Hüseyin’in talimatıyla Kürtlere yönelik başlatılan Enfal Operasyonu esnasında Şeyh Osman ve hareketin mensupları İran’a iltica etmiştir. İran’dan dönüldüğünde Şeyh Osman Baas Rejimine karşı silahlı mücadele fetvası vermiştir. Aynı zamanda Celal Talabani’yle de mücadele etmiştir. Hareket, Müslüman Kardeşlerin geleneksel anlayışı olan silahsız mücadele kararına karşı çıkmıştır lakin fikirsel olarak bağlılık devam etmiştir.

Şeyh Osman, Seyyid Kutup’un eserlerini Kürtçe ’ye tercüme ettirip, bölgede hareketin yayılmasına destek olmuştur. Şeyh Osman’ın 1999 yılında vefatından sonra İslâmî Harekat Partisi’nde ayrışma başlamıştır. 2000 yılında gerçekleştirilen kongrede Abdulaziz ailesi ve Molla Ali Bapir arasında liderlik çekişmesi yaşanmış, çekişme neticesinde hareketin birçok yöneticisi Ali Bapir’le birlikte ayrılıp İslâm Toplumu Partisi’ni kurmuştur. Bu durumdan dolayı hareket zayıflamıştır. Partinin günümüzdeki lideri Şeyh Osman’ın kardeşi Ali Abdulaziz’ dir. 30 Eylül 2018 tarihinde yapılan bölgesel seçimlerde İslâm Birliği Partisi (Yekgırtu) ile birleşip Islah Cephesi adı altında girilmiş ve cephe olarak bölgesel mecliste 5 koltuk kazanılmıştır.

İslâm Birliği Partisi (Yekgırtu)

Körfez savaşından sonra Irak Kürdistan’ı bölgesine dönen hareketin bazı mensupları silahlı mücadele konusunda fikir ayrılığına düşmüştür. Silahlı mücadele yöntemini benimsemeyenler Selahaddin Muhammed Bahaeddin liderliğinde hareketten ayrılmıştır. Ancak 1992 yılındaki seçimlere İslâmî Hareket’le birlikte "İslâmî Liste’’ adı altında girilmiştir. 6 Şubat 1994’te İslâm Birliği Partisi (Yekgırtuya İslâmîyâ Kurdistani) adıyla resmî parti kurulmuştur. Parti, şiddet karşıtı siyaset yapmaktadır. Kürt halkına yönelik sağlık, eğitim ve hayır işleri yaparak ön plana çıkmaktadır. Gençlerin şiddete meyletmelerini önlemek için sanatsal ve sportif faaliyetler yapılmaktadır. Dolayısıyla seçimlerde gençlerin desteğini kazanmaktadır.

• Kavmiyetçi anlayışa mesafeli olmakla birlikte halkların kendi kaderini tayin etme hakkı olması gerektiği parti yetkilileri tarafından dile getirilmektedir.

Ancak genel anlamda ümmetçi çizgiye sahip olup, Türkiye’ye yakın durulmaktadır. Kerkük sorunuyla ilgili Türkiye ve İran gibi bölgesel güçlerin nezaretinde çözüm bulunması gerektiği beyan edilmektedir. Parti faaliyetleri ve propaganda için kitle iletişim araçları aktif şekilde kullanılmaktadır. Televizyon, dergi ve gazete gibi medya organları vardır. 30 Eylül 2018 seçimlerine İslâmî Hareket Partisiyle beraber girilmiş ancak seçimde düşük oy alınıp cephe olarak 5 milletvekili kazanmıştır.

İslâm Toplumu Partisi (Komela İslâmî Kurdistan)

Parti, 2000 yılında İslâmî Hareket’in yaptığı kongrede yaşanan ayrışmadan sonra 2001 yılında Molla Ali Bapir tarafından kurulmuştur. Ali Bapir Kürt Dünyasında entelektüel yönüyle ön plana çıkmaktadır. İslâmî toplum ve siyasetle ilgili birçok kitap yazmıştır.

İşgal döneminde Amerikalılar tarafından gözaltına alınıp hapse atılan Ali Bapir, 1 yıl hapiste kaldıktan sonra hakkında isnat edilen suçlardan berat edip serbest bırakılmıştır. Serbest bırakıldıktan sonra silahlı güçlerini lağvederek aktif siyasete yöneldi. İslâm Toplumu Partisi 30 Eylül 2018 seçimlerinde oylarını arttırarak 7 milletvekili koltuğu kazanmıştır.

Ensar El İslâm

Müslüman ülkelerden farklı ırklara mensup savaşçılar, 1979 yılında Sovyetler tarafından işgal edilen Afganistan’a askeri yönden destek verdiler. Kuzey Irak bölgesinden de birçok insan da Afagnistan’da Sovyetlere karşı savaşıp, ülkesine geri döndü. Geri dönen savaşçılar 90’lı yıllarda İslâmî Hareketin bünyesinde Baas rejimi ve Celal Talabani’ye karşı silahlı mücadele verdiler.

• 2000 yılının başlarında ağırlıklı olarak Afganistan savaşına katılıp dönenler ve bazı selefi gruplar birleşerek Kürt bölgesinde İslâm Devleti kurmak için "Cundul İslâm’’ grubunu kurdu.

Birkaç ay sonra İslâmî Hareketin içinde bulunan Molla Fatih Krekar (Necmeddin Ferec Ahmed) Cundul İslâm’la birleşip mevcut gruba Ensar El İslâm adı konmasına karar verdi. Ensar El İslâm’ın merkezi Halepçe kentinin Beyara köyüdür.

Ebu Abdullah Şafiî grubun askeri sorumlusu, Molla Krekar ise genel sorumlusu seçilmiştir. Grubun esas hedefi Kürt Bölgesini işgal eden ABD ve işgalcilerle işbirliği yapıp gruba savaş açan Celal Talabani’ye karşı mücadele edip, İslâm Devleti kurmaktır. 2003 yılında Irak’ın fiili işgalinden önce Celal Talabani’ye bağlı peşmergeler karadan, Amerika ise havadan saldırılar düzenleyerek örgüte ait olan bölgeleri ele geçirdiler. Bu operasyon Irak’ın işgalinin başlangıcı anlamına gelmektedir. Hayatta kalan örgüt mensupları İran’a kaçtılar. Lideri Molla Krekar Norveç’e iltica ederek, yaşamını orada sürdürmektedir. Grubun hayatta kalan savaşçıları Baas rejiminden sonra işgal güçlerine ve Irak hükümetine karşı Ensar Elsunne grubunu kurup mücadele ettiler. 2007 yılında tekrar Ensar El İslâm adını alan grup mücadele etmeye devam etmekteler.

• Suriye iç savaşından sonra İran ve Esed rejimine karşı mücadele etmek için Suriye’ye savaşçı gönderen Ensar El İslâm grubu hâlâ aktif olarak Suriye’de ve Irak’ta aktif durumdadır.

Kuzey Irak İslâmî Hareketleri içinde kuruluşundan itibaren silahlı mücadele yöntemini tercih eden tek grup Ensar El İslâm’dır. İslâm Toplumu (Komela İslâmî) ve İslâmî Hareket (Bzutnawa) partileri süreç içinde silahlı mücadeleyi bırakarak, politik mücadeleyi tercih etmişlerdir. İslâm Birliği Partisi (Yekgırtu) tamamen silahlı mücadele ve çatışmalara karşı çıkıp, ılımlı ve kapsayıcı siyaseti tesis etmiştir. Ancak 30 Eylül 2018 seçimlerinde İslâmcı partilerin oyları ciddi oranda düşmüş olsa da bölge için denge unsuru olmaya devam etmektedirler. Yeni projeler, siyasi çalışmalar ve parti programlarının gözden geçirilip güncellenmesi İslâmî Hareketlerin ilerleyen yıllarda bölge için önemli fayda sağlaması muhtemeldir.