Etiyopya'nın onuru ve Sisi'nin buzdolabı

Etiyopya iktidar partisi birkaç gün önce federal ve bölgesel liderlerin olduğu kadroyla toplantı yapmış, toplantıda Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed, Hedasi (Rönesans) Barajı'ndan dolayı meydana gelen krizde ülkesinin şerefinden vazgeçmeyeceğini ifade etmiştir.

Baraj meselesi/krizi, Etiyopya için ulusal mesele olduğundan dolayı, ne olursa olsun hariçten elde edeceği kazanımlara için bile asla vazgeçmeyecektir. Abiy Ahmed, "Hedasi Barajı'nın diğer ülkelerin çıkarları ile çelişmeyecek şekilde inşasının gerçekleşeceğine ve idare edileceğine" işaret etmiş; sözlerine, barajın bitiş tarihinin tartışmaya açık bir konu olmadığını da eklemiştir.

Etiyopya Başbakanı'nın baraj siyaseti ile ilgili bu tutumu, birçok siyasi kitlenin desteğinden kaynaklanmaktadır ve buna Büyük Etiyopya Rüyasını hayal eden halk desteği de eşlik etmektedir. Hükumetin ilan ettiği planlanmış bitiş tarihinden sonra ülkenin görüntüsünü değiştirecek olan güce dönüşmesi beklenmektedir.

Devlet Başkanı Sahle Work Zevde’nin temsil ettiği büyük siyasi ve egemenlik iradesi, 1896 yılında Kızıldeniz’i kontrol altına almak için Etiyopya’yı işgal girişiminde bulunan İtalya’ya karşı, Etiyopya halkına kazandığı zaferi hatırlatmıştır. Etiyopya bu savaşta, İngilizlerden silah ve askeri eğitmen yardımı istemiş, emekli İngiliz subayları; Etiyopya askerlerini eğitmiş, böylece dünyayı şaşkına uğratan bu savaşta İtalyanlar mağlup olmuştur.

Bu tarihi olay; "barajın inşaatını zamanında tamamlamak için halktan bağış toplama kampanyası başlatılmasına" aracı olmuştur. Zevde, topluma bu kapsayıcı mesajı, ulusal projede bir araya getirmek için vermiştir. Projeyi; halkın birliği için örnek bir proje olarak nitelendirmiş, basit bir kalkınma projesinden daha fazla şey ifade ettiğini dile getirmiştir. Hedasi Barajı'nı, "Etiyopya'nın yoksulluğun üstesinden geleceği silah ve gelecekteki kalkınmasının umudu’’ olarak tanımlamıştır.

Mısır Hükümeti, Ekim 1952’de her yıl boşa giden su ve selden kaynaklanan kayıplarla ilgili çalışma yaptıktan sonra, Asvan Barajı'nı üç defa yükseltmiş ancak yükseltmeler yetersiz kalmış, bununla birlikte taşan Nil’i ve Mısır’ın Nil’in üstünde tarihin eski dönemlerinden beri var olan hakkı ile birlikte dizginlemek istemiştir. Yunan asıllı Mısırlı mühendis Adrian Daninos; hükumete, Nil’in taşan sularını kontrol altına alıp depolamak ve elektrik üretmek için Asvan Barajı'nın yanına inşa edilmek üzere büyük bir baraj inşaatı projesi sunmuştur.

Cemal Abdünnasır, Mısır’ın ulusal hayali olan baraj fikrinin gerçekleşmesi için ülkenin tüm gücünü/potansiyelini seferber etmiştir. Gerekli olan fonu bulmak için Arap ve yabancı yetkililerle görüşme gerçekleştirmiş ancak ulusal hayal projesi, Dünya Bankasından talep edilen fondan sonra kâbusa dönüşmüştür.

Dünya Bankası, projenin başarısını desteklemesine rağmen o dönemde maliyeti olan 1,3 milyar doların sadece 8 milyon dolarını kredi vermeyi uygun görmüştür. Dünya Bankası'nın en büyük ortağı olan Amerika Birleşik Devletleri, sürece müdahale etmiş, kısıtlayıcı şartlar koyarak Mısır’ı ve halkını tahrik etmiştir.

Bu şartlar özellikle barajın yapımı için Amerika Birleşik Devletleri’nin fonu geri çekmesinden sonra çekişme kapılarını açmış ve bu da Abdünnasır’ı; Süveyş Kanalını millileştirmeye sevk etmiş, ardından baraj için gerekli olan finansal kaynağı bulmak için yönünü doğuya doğru, Sovyetler Birliği'ne çevirmiştir.

Abdünnasır, Aralık 1958’de "Barajın ilk aşamasında yapılacak kurulum işlemlerinde kullanılmak üzere Moskova ile 400 milyon rublelik kredi anlaşması, ardından 1960 yılında, 15 Ocak 1971’de açılışı yapılacak olan barajın devam eden inşaatının ikinci aşaması için 500 milyon rubleyi içeren bir anlaşma imzalamıştır."

Zevde, Hedasi Barajı'nı, Etiyopya halkından topladığı bağışlarla yapmıştır. Fakat Mısır, Etiyopya’nın aksine barajı halktan maddi destek almadan dış borçlarla inşa etmiştir. En nihayetinde, Mısır kalkınma projesi, siyasi liderlerin azim ve istikrarı, halkın da desteği ile mücadele hikâyesi olarak tarihe geçmiştir.

Baraj; o dönemde köyleri aydınlatmış, sel suları doğru şekilde kullanılmış, tarımı ve sulamayı düzenlemiş, ekili arazilerin yılda bir defadan fazla ekildikten sonra daha fazla verime sahip olmasının kapısı açılmıştır.

Buna karşılık, Etiyopya hükümetinin ısrarı ve Hedasi Barajı'nın tamamlanması, bir meydan okuma olarak görülmektedir. Başbakanın barajın yapımını, "her Etiyopyalı için şeref ve ihmal edilemeyecek nitelikte bir görev olduğu" tanımlamasına geçilmesi gerektiğini ifade etmektedir.

Mısır yönetimi, merkezi Suudi Arabistan’da yer alan enerji şirketi ACWA Power (gerçek bir Suudi Arabistan şirketi!) ile yenilenebilir enerjiyi kullanma yoluyla, Mısır'ın içme suyu kaynaklarını iyileştirme desteği ve birçok deniz suyunu arıtma projesini yürürlüğe koymak için anlaşma imzalamıştır. Mısır yönetiminin tepkisi Nasreddin Hoca’nın şu fıkrasını hatırlatıyor:

• Mescidin önünden ayakkabısı çalınan hoca tehditkâr bir ses tonuyla bağırarak “Eğer ayakkabımı geri getirmezseniz babamın yaptığını yaparım!” der. Bunun üzerine insanlar işin vahim sonuçlarından korkar, aralarından biri cemaatten yeni bir ayakkabı için para toplar ve Nasreddin Hoca’ya verir. Kalabalık dağıldıktan sonra birisi hocaya şöyle sorar, “Bizi, babanın ayakkabısı çalındığında yaptığı şeyle tehdit ettin ama babanın ne yaptığını söylemedin.” Hoca şöyle cevap verir, “Eve yalın ayak döndü.”

Görünüşe göre Mısır halkını susuz bırakmak için baraj inşasını bitirecek olan Etiyopya; susuz kalan Mısır halkını suya kanatma işini Sisi’nin buzdolabına bırakacak.

Mısırlı Uluslararası İlişkiler-Politikalar Uzmanı ve Siyasetçi Yaser Abdülaziz'in arabi21.com'a yazdığı makaleyi Türkçe'ye Mahmut Yaşar çevirdi.