Dayton'un üzerinden 29 yıl geçse de, antlaşmanın bölücü politikaları hâlâ devam ediyor
ABD'nin Dayton kentinde 21 Kasım 1995'te paraf edilen Dayton Antlaşması, binlerce insanın hayatını kaybettiği, milyonlarcasının evlerini terk etmek zorunda kaldığı, kadınların tecavüze uğradığı, sivillerin toplama kamplarında işkence gördüğü kanlı Bosna Savaşı'nda silahları susturmuş olsa da getirdiği karmaşık siyasî yapı gereği Bosna Hersek'in 2 entite ve bir özerk bölgeye ayrılmasına neden oldu. ABD'de günler süren müzakerelerin ardından 29 yıl önce paraf edilen antlaşmayla oluşturulan kanton, entite ve devlet düzeyinde 5 başkan, 13 başbakan ve 130'dan fazla bakan bulunuyor.
Bosna Hersek'te 29 yıl önce paraf edilen ve 14 Aralık 1995'te imzalanan Dayton Barış Antlaşması, ülkede 1992-1995'te yaşanan kanlı savaşı sonlandırdı.
Dayton, beraberinde getirdiği karmaşık siyasî yapı gereği Bosna Hersek'in 2 entite ve bir özerk bölgeye ayrılmasına neden oldu. Dayton kapsamında Bosna Hersek'te Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR) adlı bir kurum da açılırken, OHR'ye uluslararası toplum adına Bosna Hersek'te barış anlaşmasının uygulanmasını denetleme görevi verildi.
OHR'nin başındaki Yüksek Temsilci ise Devlet Başkanlığı Konseyi'nin üyeleri dahil olmak üzere ülkede barışın uygulanmasına engel olan kişileri görevden alabiliyor, ihtiyaç durumunda yasa çıkartabiliyor.
Barışa atılan imza
Yugoslavya'nın dağılmaya başlamasıyla Bosna Hersek'te de 29 Şubat-1 Mart 1992'de bağımsızlık referandumu yapıldı. Ülkedeki Sırpların önemli bir kesiminin boykot ettiği referanduma katılanların tamamına yakını bağımsızlıktan yana oy kullandı.
Bosna Hersek'in bağımsız bir devlet olmasının hemen akabinde "Büyük Sırbistan" ideolojisinin savunucusu Sırplar, Yugoslav ordusunun da desteğiyle Sırp olmayan halklara yönelik katliamlara başladı.
Ülkede 4 yıla yakın süren savaşta 2 milyondan fazla kişi evlerini terk etti, büyük çoğunluğu sivil 300 binden fazla kişi hayatını kaybetti.
Sırp güçleri, Bosna Hersek'in Prijedor, Visegrad, Foca, Bijelina, Zvornik, Srebrenitsa gibi birçok şehrinde çok büyük katliamlar gerçekleştirerek etnik temizlik yaptı.Sadece 1995'te, Srebrenitsa ve civarında sadece birkaç gün içinde 8 binden fazla Boşnak sivil katledildi.
Ülkenin batısında ve güneyinde Hırvatlara, doğusunda ve kuzeyinde Sırplara karşı bağımsız Bosna Hersek'i savunan Boşnaklar, ağır silahlarla donatılmış düşmanlarına karşı önemli zaferler de kazandı.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa'daki en büyük katliamların yaşandığı Bosna Savaşı, Dayton Barış Antlaşması ile sona erdi.
Dayton ile Bosna Hersek'te 2 entite ve bir özerk bölge kuruldu
ABD'de günler süren müzakerelerin ardından 21 Kasım 1995'te paraf edilen antlaşma, yaklaşık bir ay sonra, 14 Aralık 1995'te ise Fransa'da Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzetbegoviç, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tudjman tarafından resmen imzalandı.
Dayton'un"adil bir antlaşma olup olmadığı"yıllarca tartışma konusu olurken merhum Aliya İzetbegoviç'in,"Bu adil bir barış değil ancak savaşın devam etmesinden daha adil. İçinde bulunduğumuz bu durumda ve böyle bir dünyada daha iyi bir barış sağlanamazdı." sözleri, aslında Boşnak kesiminin Dayton'a dair düşüncelerini net bir şekilde ortaya koydu.
Antlaşma ile Boşnak, Hırvat ve Sırplar "ülkenin kurucu halkları" kabul edildi.
- Dayton'a göre Bosna Hersek ülkesi, nüfusunun büyük çoğunluğunu Hırvat ve Boşnakların oluşturduğu Bosna Hersek Federasyonu (FBIH) ile Sırp nüfusun yoğun olduğu RS entitelerinden ve özel bir statüye sahip Brcko Bölgesi'nden, FBIH entitesi de her birinin kendi hükümeti ve meclisi bulunan 10 kantondan oluşuyor.
Devletin en üst makamı olarak da Boşnak, Sırp ve Hırvat üç üyeden oluşan Devlet Başkanlığı Konseyi belirlendi. Dört yıllığına halk tarafından seçilen konsey üyeleri, dönüşümlü olarak sekiz aylığına "konsey başkanlığı" yapıyor.
Konseyin Hırvat ve Boşnak üyeleri, FBIH'de yaşayanlar, Sırp üye ise RS'de yaşayanlar tarafından seçiliyor.
Dayton, ülkede karar alınmasını zorlaştırıyor
Antlaşmanın getirdiği karmaşık yapıda, kanton, entite ve devlet düzeyinde 5 başkan (3'ü konsey üyeleri), 13 başbakan ve 130'dan fazla bakan bulunuyor. Bu karmaşıklık, birçok kez hükümetler arasında yetki kargaşasına neden oluyor, karar alınmasını zorlaştırıyor.
- Basit bir kanunun çıkarılması dahi Sırp, Boşnak ve Hırvat temsilcilerin onayını gerektirdiğinden uzun sürerken dış politika gibi önemli konularda alınacak kararlar, Devlet Başkanlığı Konseyi'nin üç üyesinin de uzlaşmasıyla alınabiliyor.
Dayton'un miadı doldu
Bosna Hersek'in birçok alanda elini kolunu bağlayan Dayton Barış Antlaşması, birçok kesim tarafından "son kullanma tarihi geçmiş" ya da "artık güncellenmesi gereken" bir antlaşma olarak görülüyor.
Ülkedeki iki entiteden biri Sırp Cumhuriyeti (RS) Başkanı Milorad Dodik de bütün ayrılıkçı söylemlerini Dayton ile bağdaştırırken Boşnak siyasiler de Dayton ile kurulan anayasal düzenin yıkılmasının amaçlandığını savunuyor.
RS'yi her fırsatta Bosna Hersek'ten ayırmayı planladığını aktaran Dodik'in bu söylemlerini Boşnaklar "Dayton karşıtlığı" şeklinde değerlendiriyor.