Baça Poş: Erkek kılığındaki Afgan kızlar

Kelime anlamı olarak “kızların erkek kıyafetleri giymesini, saçlarını erkekler gibi kestirmesini ve görünüş ve tavır olarak erkek kılığına bürünmesini” ifade eden “Başa Poş", Afganistan ve Pakistan'ın bazı bölgelerinde yaygın olarak görülen bir uygulama.

Bu geleneğin temelleri, yüzyıl öncesine dayanıyor. Baça Poş, kadınların savaş zamanlarında kendilerini korumak ve cepheye katılmak için başvurdukları bir yöntem olarak ortaya çıkmış.

• Erkeklerin hak ve özgürlük alanlarının kadınlara nazaran çok daha geniş olduğu Afganistan coğrafyasında Baça Poş; okula gidip gelmek, spor yapmak, çalışmak ve aileye destek olmak gibi erkeklerin yapmakta özgür olduğu tüm faaliyetleri yapma özgürlüğüne sahip olan erkek kılığındaki kızları temsil ediyor.

Baça Poş olarak yaşamak, Afganistan'daki kadınların hayatta karşılaştıkları tüm zorluklardan soyutlanmak anlamına geliyor. Çünkü Afganistan’da kadınlar, gün içinde bile pek çok sıkı kurala tabi olarak yaşamak zorunda. Kadınlar, kendilerine refakat eden bir erkek olmadan yalnız başlarına dışarı çıkamıyor. Bu durum kadınların sosyal hayatlarını oldukça sınırlıyor.

Kadınların evin ihtiyaçlarını, kendi kişisel ihtiyaçlarını karşılamak noktasında yanlarında bir erkeğe ihtiyaç duyması, kadınların sosyal hayatlarını önemli ölçüde kısıtlıyor.

Afganistan coğrafyasında kızlar neden erkek kılığına bürünüyor?

Öncelikle, ataerkil bir toplum yapısına sahip olan Afganistan’da erkek çocuğuna sahip olmak bir şeref meselesi, bu coğrafyada erkek çocuklar gurur vesilesi olarak görülüyor.

Ailenin soyunu sadece erkek çocuğun devam ettirebileceği düşünülüyor. Kız çocukları ise ailenin sırtında bir yük olarak görülüyor.

Ailenin maddi manevi tüm mirası erkek çocuğuna devrediliyor. Erkek çocuğu olmayan aileler, toplumun baskısına uğruyor. Ailenin, soyadını devam ettirecek bir erkek çocuğunun olmaması o ailenin alay ve aşağılanma konusu olmasına yol açıyor. Bu sebeple aileler çocuklarını küçük yaşlardan itibaren erkek gibi giydiriyor ve erkek çocuğu gibi yetiştiriyor. Ailedeki kız çocuğunun Baça Poş olduğunu çekirdek ailenin dışında hiç kimse bilmiyor, bu durum oldukça gizli tutuluyor.

Baça Poş olan kız çocuğu yakın çevreye, komşulara, akrabalara erkek olarak tanıtılıyor.

Kızların erkek kılığına girmesinin ikinci bir nedeni ise çarşı, pazar gibi kadınların bulunmasının toplumda hoş karşılanmadığı yerlerde, kızların çalışıp para kazanarak ailenin geçimine katkı sağlamak zorunda olması. Baça Poş olan kızlar babalarına yardım edebiliyor. Hatta bazıları inşaat sektörü gibi fiziksel güç gerektiren ağır sektörlerde babalarıyla birlikte çalışıyor.

Kızları erkek kılığına girmeye iten üçüncü sebep ise erkek çocuğuna sahip olamayan ailelerin kızlarını erkek kılığına sokmanın onlara iyi şans getireceğine inanmaları. Kızlarını Baça Poş yapan aileler bir sonraki çocuklarının erkek olacağına inanıyor. Aileler kızlarını erkek kılığına büründürüyor ki ilerde “Allah onlara erkek evlat bahşetsin.”

Afganistan'daki bazı kızlar ise Baça Poş olarak yaşamak için gönüllü oluyor.

Afganistan’da kadınların tek başlarına dolaşmaları toplum nezdinde kabul görmüyor. Kadınlar, kız çocukları çalışma hayatına katılmak ve sosyal faaliyette bulunmak gibi noktalarda kendileri için özgür alan bulamıyor. Bu yüzden bazı kızlar daha özgür hareket etmek, yalnız dolaşabilmek, spor yapmak ve ailenin geçimine katkı sağlamak gibi sebeplerden kendi istekleriyle erkek kılığına girmeyi tercih edebiliyor. Özetle, bazı kadınlar erkek kıyafetlerinin onlara sunduğu özgürlüğü tercih ediyor.

Ergenlik çağında yeni kimlik

Kızlar genellikle ergenlik çağına girdiklerinde yeniden bir dönüşüm yaşıyorlar ve yeni bir kimliğe bürünerek kadın olarak hayatlarına devam edebiliyorlar. Başlarını örtüyorlar, uygun kıyafetler giyip eviliğe hazırlanmaya başlıyorlar. Uzun yıllar erkek kılığında yaşayan kızlar, cinsiyet ayrımcılığı ve geleneğe dayanan kısıtlamaların hüküm sürdüğü Afganistan’da yeni hallerine alışmakta zorluk çekiyorlar.

Uzun bir zaman Baça Poş olarak yaşayan kadınlar, hemcinsleriyle sosyalleşmekte sıkıntı çekiyor. Küçük yaşlardan itibaren erkek olarak yetiştirildikleri için erkeklere özgü faaliyetlere ilgi duymaya başlıyorlar ve ilgi alanları, hobileri ve sosyal çevreleri bu yönde evriliyor.

• Hayatına kadın olarak devam etmeyi seçen Baça Poş kadınlar yeni kimliklerine adapte olmakta zorlanıyor. Bu kadınlar ciddi kimlik bunalımları ile karşı karşıya kalıyor, ve derin bir psikolojik yarayla yaşamak zorunda kalıyorlar.

Bazı kadınlar ise Afganistan kültüründe yerleşik olarak bulunan cinsiyete dayalı kısıtlamalar sebebiyle hayatlarını Baça Poş olarak sürdürmeyi tercih ediyorlar.

Baça Poş, Afganistan’da yaygın olarak kabul gören bir uygulama. Ailede erkek çocuk olmadığı durumlarda makul bir çözüm olarak görülüyor. Baça Poş kızların, hükumet tarafından herhangi bir kaydı tutulmadığı, aynı zamanda, yaygın olmasına rağmen gizli tutulduğu için ne kadar kadının Baça Poş olarak yaşamayı tercih ettiği veya Baça Poş olarak yaşamak zorunda olduğu bilinmiyor.