"Walter Benjamin gibi bir düşünürün karşısına radyoda program yapma, çocuklara, gençlere ve yetişkinlere ulaşma imkânı çıksaydı ne tür programlar yapardı?"

Klasik edebiyatımızda neredeyse bütün âşıklarımız, divan şiirlerimiz; tasavvufta karşımıza çıkan seyr-i süluk ve daha birçok merhalede inancımız ve geleneğimiz bize trajediye karşı melankoliyi adeta bir ilaç gibi sunmuştur. Bizler mizahın değil hüznün halefleriyiz.

Geçtiğimiz günlerde yayımladığı kitabıyla Enzo Traverso Sol Melankoli'nin, en geniş anlamda, 20. yüzyıl boyunca sol kültürün önemli bir bileşeni olduğunu gösterdi. Sol Melankoli'yi "yaslı ve tutucu bir geçmişe bağlılık" olarak tanımlayan Walter Benjamin'in bizzat kendisinin de çarpıcı bir melankoli örneği olduğunu vurgulamak isterim. Son gününe kadar taviz vermeyen bir Marksist ve melankolik, Wager adlı parlak kitabın yazarı olan arkadaşım Daniel Bensaid da dâhil o…

Öyle görünüyor ki Arel her bir kitabıyla birlikte kendisiyle ve deneyimleriyle yüzleşmesini bir adım daha ileri götürüyor. Yine ve yine Benjamin'in de belirttiği gibi: "Hikâye anlatıcısı, dürüst adamın kendisiyle yüzleştiği kişidir." Arda Arel'de olduğu gibi.

Walter Benjamin "Hikâye Anlatıcısı"nda insanın bilgisinin ve bilgeliğinin, bütün yaşamının -ki hikâyelerin malzemesi yaşamdır- ancak ölüm anında aktarılabileceğini söyler. Hayatı sona ermekte olan bir insanın içinden nasıl bir dizi imge harekete geçerse -ki bunlar onun kişiliğinin görüntüleridir ve o, farkında olmadan kendisiyle karşılaşır- bakışlarında aniden "unutulmaz" olan belirir.

Öyküdeki anlatıcı, hikâyesini anlatarak hikâye tohumunu dinleyicisine ekiyor. "İnsanlar gibi eşyaların da varlığı hikâyelerine bağlıdır," diyor. Bununla birlikte, hikâyelerin de varlığı anlatılmalarına bağlıdır. Bir hikâye ancak ağızdan ağıza aktarıldığı takdirde canlı olabilir. Bu yüzden hikâyeler tekrar tekrar anlatılmalı, deyim yerindeyse yankılanmalıdır.

"Bu kenti arıyorum. Almanlar, ‘dönem ruhu' diyorlar bu duyguya. Gördüğüm filmlerin, okuduğum kitapların etkisiyle mi, bilmiyorum. Kentimi bulmak uğruna girip çıkmadığım lokanta, bar batakhane kalmadı, yine olmadı. Tam vazgeçiyordum, sizi gördüm uzaktan. Tamam, dedim, aradığım kent! Siz, bu kentsiniz."

Sistem kilitlendiğinde aslında biz kilitleniyoruz. ATM bozulduğunda bozulan biz oluyoruz. Eğer küçük mavi çipimiz yoksa apartmanımıza giremiyoruz. Makine bizi değil, o çipi tanıyor. Olayın öznesi çip. Bizse çipe sahip olanız. Sürekli ileri bakmaktan burnumuzun dibini göremez olduk. Hâlbuki yapay zekâ dediğimiz o şey artık o kadar uzakta değil. Hayatımızın her anına girmiş durumda ve bizi sürekli kenara iterek kendi alanını genişletiyor.

En çok da yazar herkesin her şeyi yapmasında özgür olmadığını hatırlatıyor ya, o yüzden “Yaratılmışların dertlerinden yaratıcıya sığınırken” varolduğunuzu hissetmek tebessüm ettiriyor.

İnsanların, birbirinden hızla uzaklaşan iki dünyanın arasında dengede kalma mücadelesi verdiği, zamanın oldukça tuhaf kesitlerinden biri. Lafcadio Hearn’ü, Japonya’ya taşıyan krizin temelinde tam da bu gerilim hattına duyulan nefret vardır. Fakat Hearn, aradığını burada da bulamayacaktır. Bunu 1893 yılında Matsue’de yaşayan dostu Nishida Sentaro’ya yazdığı bir mektuptan anlıyoruz.

Özellikle sanal çağda “deneyim” daha da işlevsiz hale gelmiş, deneyimin yerini hazır bilgi ve kopyalar almıştır. Peki gerçekten de hayatla kurduğumuz organik bağlar gevşediği, deneyim aktarma önemsizleştiği için hikâye anlatıcılığı anlamını yitirdi mi? Ya da işlevi tamamen yok olmasa bile hikâyeci bu durumdan nasıl etkilendi?

"Kim bugün doğru dürüst hikayeIer anIatabiIen biriIerine rastIıyor? Bir atasözü bugün kimin yardımına koşuyor?" diyerek, sözü kendine dert edinmiş edebiyat eleştirmeni Walter Benjamin'den, eli kalem tutan veya ruhunu kelimelere teslim etmeyi sevenlere öğüt niteliğinde 10 tavsiye.

Kitaptaki birçok öyküyü okurken ne anlatılmaya çalışıldığını, nereye doğru yürüdüğümüzü bilmiyoruz. Bu durum, öykülerin karmaşıklığından ve “anlatılamaz”ın sınırlarında dolaşmasından kaynaklandığı kadar, yazarın asıl anlatmak istediğine dair ipuçları vermemesinden de kaynaklanıyor.