Büyük Doğu: Dergisi 80 yaşında
“BÜYÜK DOĞU, o mefkurenin ismidir ki, kökümüzle birine ve dallarımızla öbürüne ilişik olduğumuz Doğu ve Batı dünyaları arasındaki mahsup sırrını ruh ve kafa ağlarında örgüleşmiş bulacak ve Türk milletini, alacağı ile vereceği ortasında, tam bir asliyet ve şahsiyet ahengine ermiş görecektir.”
- Necip Fazıl Kısakürek, Büyük Doğu’nun İlk Sayısının Başyazısından
Asîl ve vakûr bir adam: Necip Fazıl Kısakürek
Türk düşünce ve edebiyat tarihinin en etkili isimlerinden biri olan Necip Fazıl Kısakürek, Divan şairi Bakî’den sonra Sultanu’ş Şuara olarak nitelenen şair, düşünür, idealist, mutasavvıf bir şahsiyet. Dönemini ve sonrasını temelleriyle sarsan bir Müslüman. Henüz öğrencilik yıllarında ‘Nihal’ ismiyle haftalık bir dergi çıkarır. Müthiş zekasıyla birçok dil öğrenir. 1925’te, ilk şiir kitabı “Örümcek Ağı”nı, 1928’de ise “Kaldırımlar”ı yayımlar. Kendisi için milat kabul ettiği Mutasavvıf Esseyid Abdülhakim Arvasî ile tanıştıktan sonra yaşantısını, düşüncesini ve idealini bütünüyle değiştirir. Bir başkaldırı niteliği taşıyan Büyük Doğu’nun ilk sayısını, tam 80 yıl önce 17 Eylül 1943 tarihinde çıkarır.
“İslamiyet’e yol açma geçidi”: Büyük Doğu
Büyük Doğu’yu “saffet ve asliyetiyle İslamiyet’e yol açma geçidi” olarak tanımlar. Büyük Doğu, 17 Eylül 1943’ten 5 Haziran 1978’e kadar belli aralıklarla 35 sene boyunca yayın hayatına devam eder. Toplamda 15 devre ve 512 sayı olarak yayımlanır. Dönemin koşullarına, kanunlarına, reform ve inkılaplarına muhalif bir duruş sergilemesi açısından sürekli tetkik edilip defalarca kapatılır. Necip Fazıl Kısakürek hem dergi hem de düşünceleri dolayısıyla ‘tehlikeli’ addedilerek birçok kez tutuklanır. Tüm bu yasaklamalar, tutuklamalar ve ambargolar Büyük Doğu’yu bir dergiden çok bir hareket ve davaya dönüştürür.
Başlıklar
Necip Fazıl, Büyük Doğu’yu İslam davasının yılmaz savunucusu olarak görür. Dergide İslam ilimleri, itikad, fıkıh, tasavvuf, ahlâk vb. ana başlıklarıyla yer alır. Derginin defalarca kez kapatılmasına sebep olan siyaset, iktisat, İslam Dünyası, sanat, Doğu-Batı mukayesesi gibi başlıklardır. Gerek siyasette ve inkılaplarda gerekse toplumda hızına yetişilemeyen bir Batılılaşma furyasında Büyük Doğu, ele aldığı başlıklarla İslam Medeniyet tasavvurunu yeniden inşa etmek ve ulviliğini tüm inceliğiyle göstermek gayesinde olur. Büyük Doğu’nun 12 Temmuz 1946 yılındaki sayısında Necip Fazıl, “Tanzimat’tan beri kaybetmeye devam ettiğimiz benliğimizin” kendine gelmesi için, siyasi tarihin muhasebesini içeren, iktidar partisinin icraatlarını ve inkılapları eleştiren siyasi yazılara yer verir.
Büyük Doğu İdeolojisi
Siyasi, sosyolojik ve hukuki açıdan İslam’dan arındırılıp tamamen Batı esas alınıp ruhsuzlaştırılan Türkiye’de İslamî olanın savunuculuğunu yapmak gayesi. “Mukaddes mefkfureyi mutlaka muzaffer kılacak üstün şartları, her ne pahasına olursa olsun, aramak, bulmak, yerine getirmek…” idi tam anlamıyla Büyük Doğu’yu bize kazandıran saik. Ona göre Büyük Doğu, Türkiye’yi ve Dünyayı kurtaracak bir idealdir. Dergide yer alan İdeolocya Örgüsü başlıklı bölümde Büyük Doğu’nun, dünya görüşünü, sadece saf ve gerçek İslam ruhunun, dünü, bugünü ve yarını, hakları, hakikatleri ve tecrübeleriyle bütün Doğu ve Batı dünyasını kucaklamış olan davasından ibaret olduğunu ifade ediyordu. Büyük Doğu bir dergiden çok bir fikre ve davaya evrilmiş, aslı olan bir harekete dönüşmüştür.
İçeriği
Cumhuriyetin ilanından sonra İslam’la kesilmeye çalışılan bağ, Büyük Doğu içeriği ve üzerinde durulan meselelerle yeniden kuruldu. Aslında biricik amaç buydu. Batıya benzeme gayretinin karşısında yılmaz bir gayret. İlk sayısından son sayısına kadar her türlü ambargoya ve hukuki davaya rağmen bu gayretten vazgeçmedi Necip Fazıl Kısakürek. Bu hassasiyet etrafında yayın hayatına belli aralıklarla çıkan derginin içeriği politikadan sanata, ekonomiden felsefeye, dinden tarihe kadar çeşitli konu başlıklarından oluştu.
Devreler ve Yazar Kadrosu
İptidai devre: 17 Eylül 1943-5 Mayıs 1944
Kısakürek’in kendi tabiriyle “iptidai” devre adı altında ve 30 sayı çıkar. Bu devrede 2. Dünya Savaşı’nın devam etmesi dolayısıyla daha çok savaş üzerine yazılar yer alır. Yazar kadrosunda Hilmi Ziya Ülken, Sait Faik Abasıyanık, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Reşat Ekrem Koçu, Mustafa Şekip Tunç gibi kalemlerin yanı sıra Necip Fazıl dokuz farklı müstear isimle yer alır.
Asıl başlangıç devresi: 2 Kasım 1945-2 Mayıs 1948
Birinci devrede Büyük Doğu 5 dergi ve 87 sayı çıkar. Mecmuanın “asıl başlangıç devresi” olarak niteler Kısakürek. Yazar kadrosunda birçok müstear isimle kendisi ve Peyami Safa, Kazım Nami Duru, Mustafa Şekip Tunç, Salih Murat Uzdilek, Sait Faik Abasıyanık, Özdemir Asaf, Ziya Osman Saba, Ömer Rıza Doğrul, Tevfik Pars gibi isimler yer almaktadır.
İkinci asli devre: 11 Mart 1949-26 Ağustos 1949
“İkinci asli devre” diye tanımladığı üçüncü devre, dört sayfa ve haftalık gazete şeklinde çıkar. Bu devrede çıkan gazetenin “Hakka ve yeni bir dünya görüşüne bağlı Müslüman Türklerin gazetesi” olduğunu belirtir. Bu devredeki yazıların hemen hemen tamamını Necip Fazıl Kısakürek’in müstear isimlerle kendisi kaleme alır.
Dördüncü devre: 14 Ekim 1949-29 Haziran 1951
Dergi, bu devrede toplamda 62 sayı olarak çıkar. Bu devrenin yazarları arasında Said Nursi, Nurettin Topçu, Abdürrahim Zapsu, Osman Yüksel Serdengeçti, Münir Süleyman Çapanoğlu, Mustafa Şekip Tunç, M. Rasim Özgen, Ali Rıza Korap, Nahid Sırrı Örik, Reşat Ekrem Koçu, Haluk Nur Baki, Rıza Nur ve Ali Osman Tatlısu gibi isimler yer almaktadır.
Beş altı ve yedinci devre: 16 Kasım 1951-9 Temmuz 1954
Büyük Doğu, beşinci devrede 27 sayı, altıncı devrede 122 sayı ve yedinci devrede 10 sayı günlük gazete şeklinde yayınlanır. Bu devrelerde yazar kadrosunda bariz değişiklikler olmamıştır. İşte bu devrelerdeki bazı isimler: Ali Fuad Başgil, A. Halet Çelebi, Abdülhak Şinasi, Sezai Karakoç, O. Yüksel Serdengeçti, İ. Hakkı Konyalı, N. Sırrı Örik, Eşref Edip.
Sekiz dokuz ve onuncu devre: 30 Mart 1956-25 Kasım 1964
Sekizinci devre 35, dokuzuncu devre 33, onuncu devre ise 9 sayı olarak çıkartılır. Birçok müstear isimle Necip Fazıl’ın yanı sıra Mustafa Şekip Tunç, Ali Nihat Tarlan, Münir Nurettin Selçuk, Peyami Safa, Nihal Atsız, Sedat Zeki Örs, Nurettin Topçu, Osman Yüksel Serdengeçti, Vecdi Bürün, Sezai Karakoç, Nizamettin Nazif gibi isimler yer alır.
On birinci devre: 22 Eylül 1965-12 Ocak 1966
Bu devrede dergi 17 sayı olarak yayınlanır. Bu devrenin bazı yazarları: İsmail Kazdal, Nedim Evliya, Osman Yüksel Serdengeçti, Ali Haydar Öztürk, A. Fikri Yavuz, İbrahim Hakkı Konyalı, Fethi Tevetoğlu, Süleyman Yalçın, Ahmed Semiz, Osman Turan, Eşref Edip, Kadir Mısıroğlu, Tahir Büyükkörükçü, Mustafa Yazgan, Sezai Karakoç, Kâmil Miras, Mehmet Fazıl Gökalp.
On ikinci devre: 19 Temmuz 1967-10 Ocak 1968
Bu devrede toplam 26 sayı yayınlanır. Bazı yazarlar: Tahir Büyükkörükçü Nebil Fazıl Alsan, Sabahattin Zaim, Osman Turan, Sezai Karakoç, Mustafa Yazgan, Rıdvan Balkır, M. Raif Ogan, Süleyman Arif Emre, Eşref Edip, Hüseyin Arı, Vecdi Bürün, Abdullah Saraçoğlu, Fehmi Cumalıoğlu, A. Nihat Tarlan, Hayri Melih, Erdem Beyazıt.
On üçüncü devre: 1 Mayıs 1969-1 Aralık 1969
Bu devre 7 sayıdan oluşur ve aylık olarak yayınlanır. Sayfa sayısı ise 31’dir. Bu devrenin bazı yazarları: Arif Emre, Mustafa Yazgan, Said Bilgiç, Emin Bilgiç, Sezai Karakoç, Rıdvan Balkır, Ahmed Semiz, İ. Hakkı Konyalı, Hasan Aksay, Bahri Zengin, M. Raif Ogan, Mustafa Varlı, A. Halim Uğurlu, Esseyid Abdülhakim Arvasi, Ahmet Rasim, Muharrem Feyzi.
On dördüncü devre: 6 Ocak 1971-28 Nisan 1971
Bu devrede Büyük Doğu 17 sayı olarak yayınlanır. Bu devrenin yazarları arasında, Sabahattin Zaim, Faruk Timurtaş, Hüseyin Arı, Rıdvan Balkır, Emin Bilgiç, Ali Genceli, Bekir Oğuzbaşaran, Osman Turan, Erdem Beyazıt, M. Raif Ogan, Ali Başoğlu, Said Bilgiç, Hayri Melih, Reşat Ekrem Koçu, Salih Zeki Aktay, Ergün Göze, Kadri Demirol gibi isimler bulunmaktadır.
On beşinci devre: 8 Mayıs 1978-5 Haziran 1978
Bu devrede dergi toplam 5 sayı olarak çıkartılır. Taha Üçışık, Şevket Eygi, Süleyman Yalçın, Sabahattin Zaim, Durali Yılmaz, Mehmet Soyak, Ahmed Arvas, Reşat Aksoy, M. Akif İnan, Erdem Beyazıt, Bahri Zengin, A. Ekmel Akkor, Cemil Meriç, Ali Nar, Rasim Özdenören, Taha Akyol, Vecdi Bürün gibi önemli isimler bu devrede yazıları ile yer almaktadır.