Sütçüoğlu Apartmanı’nın karşısındaki yapı: Levent Apartmanı

1930’lu yılların, Modern Türk Mimarlığı’nınkült yapılarından biri olan Levent Apartmanı, Bekir Bey Evi ile Türkiye’de ilk Uluslararası Mimarlık üslubu denemelerini yapanlardan biri olan Mimar Sırrı Arif (Bilen) tarafından 1932 yılında tasarlanıyor. Şişli ilçesine bağlı Halaskargazi mahallesinde, Zafer Sokak ile Süleyman Nazif Sokak kesişiminde konumlanan apartman, İstanbul’un ilk modern apartman örneklerinden biri olarak öne çıkıyor. Levent Apartmanı, dönemin mimarlık dergisi Arkitekt’in 1932 yılı sayısının kapağı oluyor. Levent Apartmanı,Avrupa Yakası dizisi ile özdeşleşmiş, adeta bir sembolü haline gelmiş Sütçüoğlu Apartmanı ile karşılıklı konumlanıyor. Gazeteci Nilay Örnek'in 'Her Umut Ortak Arar' adlı kitabında ve aynı isimli internet sitesinde yer alan yapı hikayeleri arasında, Levent Apartmanı hakkındaki inceleme yazısında dikkat çekici bilgiler yer alıyor. Bu yazıda, Banu Bölen tarafından Levent Apartmanı’nın kendilerinin aile apartmanı olduğu, yapının dedesi Mustafa, Ağabeyi Mehmet Levent tarafından satın alınmış olduğu ve en üst terasın çamaşırhane olarak kullanıldığı, 6 numaradan tam, 5’inci numaradan daha az manzara görüldüğü, önündeki apartman inşa edilmeden önce neredeyse tüm katlardan manzara görüldüğü, dairelerin kat çıktıkça büyüdüğü bilgisine ulaşılıyor. Yine aynı yazıda Zafer Akay tarafından ise apartmanın mimarının ismindeki Arif’in, Baba adı olduğu ve mimarın isminin doğru kullanımının “Sırrı Arif (Bilen)” ya da “Sırrı Bilen” olduğu bilgisine ulaşılıyor.

Levent Apartmanı’nın inşa edildiği dönem, Devrim Mimarlığı adıyla da bilinen bir döneme denk geliyor. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı’nın 1927 ile 1939 yılları arasını kapsayan döneminde, Cumhuriyet’in Batılı, Laik düşüncesi ve Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ilke ve İnkılapları paralelinde, modern fonksiyonalist-rasyonalist mimarlık öğretisi etkili oluyor. Bu dönem mimarisinde, Milli Mimari Rönesansı’nahas simetri, anıtsallık ve sembolik göndermelerden kaçınılıyor, Atatürk’ün rasyonel, pozitivist düşüncesine ve devrimlerine uygun, yüzü Batı’ya dönük, uluslararası unsurları hatırlatan bir mimari anlayış tercih ediliyor. Dönemin inşa süreçleri, kendine özgü sorunları ve özgün tasarım çözümleri ile büyük ölçüde Büyük Buhran'ın başlattığı gerilemenin tarihsel koşullarından etkileniyor. 1920'li yılların başlangıcında, demiryolları, limanlar, kamu hizmetleri ve telefon şirketleri gibi ağların kamulaştırılması ve ulusal bankaların kurulması, Cumhuriyet kadrolarına modern Türkiye'nin altyapısını inşa etme konusunda önemli bir deneyim sağlıyor. Konut inşaatı dışındaki hemen hemen tüm inşaat faaliyetlerinden kamu sektörü sorumlu olduğu için 1930’lu yıllarda, Erken Cumhuriyet Dönemi’nin mimarisini doğrudan etkileyen devletçi ekonomi oluyor.

Bu dönemde konut ve kamu yapıları fonksiyonalist tasarım anlayışında inşa ediliyor. Prizmatik kütlelere eşlik eden yuvarlatılmış köşeler, katları birbirinden ayıran yatay bantlar, kesintisiz denizlikler ve köşelerin etrafında dönen pencereler hem konutların hem de kamu yapılarının tasarımında kullanılan bir form repertuvarı oluşturuyor. Bu dönemde tasarlanmış olan yapıların girişlerinde, balkonlarında, teraslarında ve merdiven hollerinde köşeleri yuvarlatılmış dikdörtgen plan kullanımına sıkça rastlanıyor. Uygulamadaki zorluklara rağmen teras çatı veya gizli çatı kullanımı da bu dönemde popüler hale geliyor. Konutların ön cephesinde ise kesintisiz devam eden balkon veya geniş veranda tasarımı tercih ediliyor. Türkiye’de ilk defa bir Türk mimar tarafından modern öğretide tasarlanmış olan yapı, Mimar dergisinin ilk sayısında yayınlanmış olan, bugünkü inceleme yazımızda incelediğimiz Levent Apartmanı’nın mimarı Sırrı Arif tarafından 1929 yılında tasarlanan, kütle ve cephe düzeni ile Le Corbusier’nin pürist-kübist dönemini hatırlatan İstanbul’daki Bekir Bey Evi’dir. Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde, Levent Apartmanı gibi köşe arsalarda konumlanan bazı konut yapılarında dışavurumcu mimarlardan Mendelsohn etkisi görülüyor. Bu yapılarda tüm köşeler ya da balkon köşeleri yuvarlatılıyor ve bu yuvarlatılmış hatları kesintisiz izleyen şerit pencereler yerleştiriliyor. Cephelerde öğelerin sürekliliği köşe pencereleriyle ve pencerelerin yatay bordürlerle birleştirilmeleri yoluyla sağlanıyor. Dönem yapılarında görülen yabancı etkiler arasında Eric Mendelsohn etkisi kayda değer oluyor. Bazı konut yapılarına başarıyla uygulanan kesintisiz çizgilerle süreklilik, dinamizm ve yumuşakyuvarlak köşeler, Mendelsohn’a ait ifadeci karakteristik özelliklerden bazıları oluyor.

Köşe arsasında tasarlanmış Levent Apartmanı’nda, şerit pencere kullanımı ve balkon köşelerinin yuvarlatılmış olması tasarımda Mendelsohn tasarımlarını hatırlatıyor. Eric Mendelsohn’un 1928 yılında Almanya’da tasarladığı Schocken Department Store gibi büyük mağaza, ofis yapılarında görülen dairesel köşe dönüşleri, hatların devamlılığı ve uzun yatay şerit pencereler gibi özelliklerin kullanımı, Levent Apartmanı’nın tasarımına süreklilik kazandırıyor. Apartmanın denizi gören köşesindeyarım daire bir salon ve salonu çevreleyen dairesel bir balkon yer alıyor.

Levent Apartmanı, Art Deco akımının yalın süsleme ögelerinin ve Bauhaus anlayışının sadeliğinin görülmesi sonucunda Art Deco- Bauhaus sentezine örnek bir yapı olarak nitelendirilebiliyor. Apartmanın dar olan cephesinde, girişin üzerinden yukarıya kadar devam eden düşey şeritlerle dairesel kısımları dolaşıp bunlara saplanan kat ve pencere silmeleri yer alıyor. Apartman tasarımındaki düşey şeritler, kat ve pencere silmeleri, söve, denizlik kullanımı ve giriş kapısı tasarımı yapının Bauhaus anlayışına yakın tasarımına Art Deco etki katıyor. Levent Apartmanı’nın giriş holündeki köşeleri diyagonal kesilmiş pahlanma detayı da tasarıma Art Deco etki katan tasarım kararlarından biri olarak dikkat çekiyor.