Refik Anadol'dan görsel bir şölen: Walt Disney Konser Salonu

Frank Gehry'nin imzası olan salonun coşkulu, kıvrımlı, metalik yüzeyleriyle kendine özgü mimarisi aynı zamanda mükemmel bir akustiğe sahip; dünyanın en önemli konser salonlarından biri. Salon günümüzde Los Angeles Filarmoni Orkestrası ve Los Angeles Master Chorale'a ev sahipliği yapıyor.

Binanın serüveni; 1987'de Lillian Disney'in sanata ve şehre olan bağlılığıyla bilinen merhum eşinin, Walt Disney adına bir filarmoni salonu inşa edilmesi için 50 milyon dolar bağışlaması üzerine başlıyor. Amaç, Los Angeles’ta kültürel düzeyde müzik, sanat ve mimari açıdan referans noktası yaratmak. Bağıştan 1 yıl sonra düzenlenen uluslararası yarışmada, Frank Gehry’nin projesi 70’ten fazla proje arasından seçiliyor.

Gehry’nin projesi halka yönelikti ve alanın çoğu açık bahçelerden oluşuyordu. 1992-94 yılları arasındayeraltı otoparkı inşa edildi ancak maliyeti 110 milyon dolardı. Maliyet her ne kadar Los Angeles Yerel Yönetimi tarafından karşılansa da ilerleyen süreçte sıkıntı yarattı. Konser salonunun inşaatı, fon eksikliği nedeniyle 1994-96 arasında durduruldu. Proje hedeflenen bütçeyi aşacağı için ek fon gerekti. Tasarım mecburiyetten revize edildi ve maliyeti yüksek olan taş dış cephenin yerini daha az maliyetli bir paslanmaz çelik kaplama aldı.

İhtiyaç duyulan fon, 1996'da Eli Broad sonrasında, belediye başkanı Richard Riordan tarafından yeniden temin edildi. Yapının salon kısmı için temel atma işlevi 1999'da yapıldı. Projedeki gecikme, Los Angeles eyaletinde birçok finansal probleme yol açtı. Yapı, 2003 yılında tamamlandığında yaklaşık 274 milyon dolara mal oldu ve bunun sadece 110 milyon dolarlık kısmı yeraltı garajı için kullanıldı. Maliyetin geri kalanı, Disney ailesinin özel 84.5 milyon dolarlık bütçesi ve Walt Disney şirketinin 25 milyon dolarlık bağışlarıyla ödendi. Öte yandan Los Angeles’taki müzik bölgesinde yer alan mevcut üç salon, 1960'larda 35 milyon dolara mal oldu.

Walt Disney Konser Salonu, birbirine bağlanmış bir dizi mekandan oluşan ve bunları örten bir kabuk. Yapının iç kısmında, hem dik açılar yaratan taş kaplı mekanlar, hem de kıvrımlı hatlara sahip metal kaplı mekanlar bulunuyor. Kuralsız dizili hacimler birbirlerine cam kaplı yüzeylerle birleşiyor. Frank Gehry'nin tarzını temsil eden yapı kendi başına bir sanat eseri gibi.

Salona giriş, aynı noktada üretilen geniş bir kamusal alan aracılığıyla sağlanıyor. Giriş Los Angeles Müzik Bölgesinin mevcut olanaklarıyla bağlantılı. 2. Cadde ve S Grande Cadde'nin oluşturduğu köşede yer alan yapı, bahçelere doğrudan erişim sağlıyor.

Yol düzeyinde, sergiler için 3.000 m2'lik bir alanın yanı sıra restoran ve servis alanları bulunuyor. Kuzey tarafında, salon ve kafeteryayı içeren bir Kurul Odası yer alıyor. Oditoryumu oluşturan alanın arkasında ve çevresinde, destek alanları ve giyinme odaları bulunuyor. Güney tarafına doğru, prizmatik bir hacimde uzatılmış ofisler yer alıyor. Yedi katlı otopark, yaklaşık 2.200 araçlık bir kapasiteye sahip.

Kompleksin bir başka önemli alanı da çok amaçlı salonlar olan Roy ve Edna Disney salonları. 266 seyirci kapasiteli salona, kompleksin bodrum katında bulunan caddeden doğrudan erişim sağlanabiliyor. Binada ayrıca iki amfitiyatro daha bulunuyor.

Oditoryum, orkestra ve izleyici arasında samimi ilişki yaratan, heyecan verici heykelsi bir biçime sahip. Salondaki 2265 koltuk, orkestrayı çevreleyecek nitelikte bir bütün oluşturuyor. Çatıyı kolonsuz geçecek bir strüktür tasarlanmış olup salonun içindeki görüş asla kesilmiyor. İç mekandaki kavisli tavan, köknar ağacından; zemin ise meşe ağacından yapılmış olup görsel bir şölen oluşturuyor. Salondaki org, neredeyse tavana kadar uzanan 6.134 kavisli borudan oluşuyor. Eser, Gehry ve Los Angeleslı org tasarımcısı Manuel J. Rosales işbirliğinin bir sonucu.

Oditoryumun tasarımından bağımsız olarak önemli olan bir diğer konuda mekanın akustik özelliği. Frank Gehry, akustik için danışman Yasuhisa Toyota ile birlikte çalışmış. Akustiği test etmek için, 1/10 ölçekli bir oditoryum modelinde her koltukta bir model, izleyici olarak kullanılıyor. 1/10 modelde, ses frekansının dalga boyu on kat azaltılarak testler yapılıyor. Salonun tasarım hatları ve malzeme seçimi tamamen akustik açıdan en iyi performans için özenle seçiliyor. Konser salonunun bölümleri ve kavisli tavan, akustik sistemin bir parçası olarak tasarlanırken, dış cephenin heykelsi diline de yansıyor. Aynı zamanda oditoryum, çatı pencerelerinden ve salonun arka tarafındaki geniş bir pencereden doğal ışık alıyor.

2003 ilkbaharında, inşaat tamamen bittiğinde Los Angeles Filarmoni Orkestrası, açılış performansını sonbahara kadar ertelemiş ve salona uyum sağlamak için yaz boyunca, salondaprovalar yapmış. Bu provalara bağışçılar, yönetim kurulu üyeleri ve gazeteciler olmak üzere birkaç yüz davetli katılmış. Performans, Amerikan tarihindeki konser salonunun en başarılı açılışlarından biri olarak gösterilmiş.

Los Angeles Times müzik eleştirmeniMark Swed, provaların oldukça etkili olduğunu hatta daha önce böyle bir akustik deneyim yaşamadığını belirtmiş. Her şey bittiğinde Los Angeles Filarmoni Orkestrasının eski Müzik Direktörü Esa-Pekka Salonen, orkestranın salonla tanımlandığını belirterek şunları dile getirmiştir:

"Herkes LA Filarmoni Orkestrasının sesininin, nasıl olması gerektiğini duyabiliyor."

Walt Disney Konser Salonu’nun yakınında bulunan metro istasyonunun salonu, akustik açıdan etkilenmesin diye Los Angeles İlçe Büyükşehir Ulaşım Müdürlüğü ile Los Angeles Müzik Bölgesi arasında anlaşma yapılmış. Metro inşaatı için en gelişmiş yalıtım önlemleri kullanılmış. Metro hattında trenlerin yarattığı titreşimlerin salondaki müzik kayıtlarını etkilememesi sağlanmış.

Yapının dış tasarımı, Los Angeles şehrinin hareketli yapısını ve yapının müzikal hareketlerini yansıtacak şekilde düşünülmüş. Yansıtıcı, paslanmaz, kıvrımlı çelik yüzeyler; ışıklı mimari bir ortam oluşturuyor. Cepheyi oluşturan paneller, gün ışığında ayrı, hava karardıktan sonra şehir ışıkları ile ayrı atmosfer yaratıyor. Metal paneller hareketli bir görünüm oluşturarak yapısal olarak zeminden de ayrışıyor. Metal formlar, binanın tabanında yer yer cam üzerinde seyrediyor gibi görünüyor. Cephedeki cam yarıklar, lobiye ve salona ışık alıyor.

Walt Disney Konser Salonu’nun metalik dalgalı formu, ilk proje için geçerli değilmiş. Başlangıçta taş cepheyle tasarlanmış ancak fon problemleri sebebiyle daha hesaplı olacak şekilde tasarımda değişikliklere gidilmiş. Bununla birlikte Guggenheim Bilbao’nun sahip olduğu tasarım da sonraki aşamada kurulun fikrini değiştirmiş. Her ne kadar Walt Disney Salonu önce tasarlanmış olsa da fon problemleri sebebiyle inşaat durunca Guggenheim Bilbao daha önce tamamlanmış. Frank Gehry, Barbara Isenberg'e verdiği demeçte şunları söylüyor:

"Gece taş parlayacaktı, Disney Salonu taş cephesiyle geceleri hoş gözükecekti. Çok güzel, dostça olurdu. Geceleri metal karanlık gözükür. Onlara çok ısrar ettim. Ancak Bilbao'yu gördükten sonra kesin bir kararla metal istediler."

Binanın dış cephesinin çoğu mat bir görünümle paslanmaz çelikten tasarlanırken; inşaat tamamlandıktan sonra Kurul Odası ve Çocuk Amfitiyatrosu’nun dış kısmı bundan farklı olarak cilalı ayna benzeri panellerle kaplanmış. Ancak ayna niteliğindeki ışığı yansıtan yeni cephe, komşu mülklere ve kaldırıma yansıyarak ısıyı arttırıyormuş. Cilalı yüzeylerden yansıyan kör edici güneş ışığından dolayı trafik kazaları riski de artmış. Komşu binaların şikayetlerinden sonra Gehry Partners çözümü, istemeyerek de olsa parlayan panelleri hafifçe zımparalamakta bulmuş.

2018 sonbaharında Walt Disney Konser Salonu'nun yüzeylerine, Los Angeles Filarmoni Orkestrası’nın yüzüncü yılını kutlamak için, Refik Anadol tarafından yapılan çalışma yansıtıldı. Anadol, diziyi oluşturmak için Google Arts and Culture'daki Sanatçılar ve Makine İstihbarat programı ile çalıştı. 587.763 görüntü, 1.880 video, 1.483 meta veri ve 17.773 ses dosyasını içeren filarmonik arşiv, materyallere ayrıştırılarak yüzlerce niteliğe göre kategorize edildi ve yeniden tasarlandı. Los Angeles Filarmoni, ortaya çıkan diziyi bir insan rüyasının yeniden düzenlenen “anılarına” benzetti.

Tasarımlar metalik yapıya yüzeyler boyunca renk ve doku eklerken; bazı durumlarda da yüzeyler, büyük poster veya fotoğraf akışları için tuval görevi gördü. Işık şovuna eşlik etmek için, ses tasarımcıları Parag K Mital, Robert Thomas ve Kerim Karaoğlu tarafından filarmoni arşiv kayıtlarından film müziği uyarlandı.