Pritzker ödüllü ilk İtalyan: Aldo Rossi

Aldo Rossi, 3 Mayıs 1931 yılında Milano’da doğar. Yaklaşan savaştan kaçmak için ailesiyle birlikte Milano yakınındaki Como’ya yerleşir. İlk eğitimini Como’da ve daha sonra Lecco'da tamamlar. Savaştan kısa süre sonra 1949’da Milano Politeknik Üniversitesi’ne (Politecnico di Milano) girip 1959'da mezun olur.

1955'te İtalyan mimarlık dergisi Casabella ile iş birliğine başlar. Bu dergide Ernesto Nathan Rogers'ın baş editörü olarak da görev yapmasının ardından 1964’te dergiden ayrılır. Ardından Il Contemporaneo ve Società dergileri için yazmaya devam eder. Rossi’nin editörlüğü, onu zamanın hararetli kültürel tartışmalarının en aktif katılımcılarından biri yapar.

• "Şehrin, kendi halkının kolektif hafızası olduğu ve hafıza gibi nesneler ve mekanlarla ilişkilendirildiği söylenebilir. Şehir, kolektif hafızanın yeridir." - Aldo Rossi

Profesyonel kariyerine henüz mimarlık eğitimi sırasında 1956'da, Ignazio Gardella'nın stüdyosunda başladıktan sonra çalışmaya Marco Zanuso'nun stüdyosunda devam eder. 1959'da ise Milano'da kendi mimarlık ofisini açar.

Üç yılda bir gerçekleşen sanat ve tasarım sergisi Triennale di Milano’da ilk kez 1960 yılında görev alır. 11. Triennale di Milano sırasında, kentsel banliyölerle ilgili araştırmalar komisyonunun üyesi olarak Scalo Farini eski tren deposunun yenilenmesi için çalışmalarda bulunur. Bu tema Milanolu mimar için kariyeri boyunca önemli bir nokta olur.

Aldo Rossi’nin uzun soluklu akademi kariyeri 1960’larda başlar. Aynı yıllarda Leonardo Ferrari ile birlikte, Ronchi ailesi için rasyonalist tarzda bir konut tasarlar. 1963'te Arezza Üniversitesi'nde Ludovico Quaroni'nin asistanı olarak görev alır. Ardından Venedik Mimarlık Enstitüsü'nde Carlo Aymonino'nun asistanlığını yapar. 1966 yılında ise mezun olduğu Politecnico di Milano'ya öğretim görevlisi olarak atanır.

1960'larda Rossi'nin profesyonel kariyeri neredeyse tamamen mimari teori üzerine şekillenir. Rossi’nin fikirlerinin karmaşık doğası, 1960’lar ve 70’ler boyunca inşa eden bir mimar olmaktan çok, onu bir teorisyen ve akademisyen yapar. 1970’lerin sonundan itibaren eserlerinin sayısı artar.

1966'da Rossi, kendisini önde gelen uluslararası bir kuramcı konumuna getiren L'architettura della città'yı (Şehrin Mimarisi) yayınlar. Eser hızla dünya çapında en çok çalışılan ve tartışılan kitaplardan biri haline geliyor. Metinde tarih boyunca mimarlığın, belirli formlar ve fikirleri geliştirdiği savunulur. Bu fikirlerin kolektif hafızada stil ve eğilim kapsamının ötesine geçen standart stiller olduğu belirtilir.

Rossi'ye göre modern şehir, belirttiği mimari sabitlerin sonucu ortaya çıkar. Rossi, bireysel mimariyle şehirlerdeki dokunun bozulmaması gerektiğini savunur. Bunun yerine mimarların şehrin bağlamına ve mimarisine saygı duyması, bu ortak tiplere göre hareket etmesi gerektiğini ifade eder.

Rossi’nin mimari fikirleri, 1920'lerin ve 30'ların İtalyan rasyonalist mimarlarının fikirlerini güncellediği ve aynı zamanda sınırlı sayıda bina tipini tercih ettiği için neo-rasyonalizm olarak adlandırılır. Rossi ayrıca bazen postmodernist olarak sınıflandırılır çünkü modernizmin yönlerini reddeder ve tarihsel tarzların yönlerini kullanır.

1962’de, Cuneo’da Direniş Anıtı için düzenlenen yarışmayı kazanır ancak tasarımı gerçekleşmez. 1965’te ise Segrate Meydanı’nın iyileştirilmesi için düzenlenen yarışmayı kazanır ve anıtsal çeşme tasarımı kısmen inşa edilir. Aynı dönemde 1990'lara kadar düzenli olarak ürettiği ve ardından Los Angeles'taki Ghetty Araştırma Enstitüsü’ne bağışladığı "Quaderni Azzurri" (Mavi Defterler) dizisi üzerinde çalışmaya başlar.

Rossi, 1967 ve 1973 yılları arasında kariyerinin en önemli projelerinden biri olan Gallarate semtindeki Monte Amiata Kompleksi üzerine çalışır. Ana planı Carlo Aymonino’ya ait olan projeye Rossi, Aymonino’nun davetiyle dahil olur. Rossi komplekste yalnızca tek bir binanın tasarımını gerçekleştirir. Yapı, Aymonino’nun binalarının yanında daha yalın bir üsluptan oluşur.

Tasarımın ilham kaynağı Giorgio de Cherico'nun tabloları olur. Bina, 200 metre uzunluğu boyunca aynı pencere ve bölmelerin tekrarından oluşur. Bu projeyle birlikte Rossi’nin başlangıçta mimari teoriye ve küçük inşaat işlerine adanmış profesyonel kariyeri, ileriye doğru büyük bir sıçrama yapar.

A Scientific Autobiography adlı kitabında, 1971 yılında meydana gelen bir araba kazasını hayatında bir dönüm noktası olarak tanımlar. Hastanede iyileşirken şehirleri, yaşayanların büyük kampları olarak; mezarlıkları, ölülerin şehirleri olarak düşünmeye başlar. Bu süreç, San Cataldo Mezarlık tasarımına ilham kaynağı olur.

San Cataldo Mezarlık tasarımı, 1971'deki yarışmada birincilik ödülünü kazanır ve aşamalar halinde inşa edilir. Rossi’nin, küp formundaki mezarlık tasarımı mimariyi, özüne indirger. Küp, simetrik katmanlar halinde oyulmuş ham kare pencerelerden oluşur ve kare sütunların üzerinde durur. Proje, dünyadaki ilk ve en önemli postmodern yapılardan biri olarak kabul edilir.

Rossi, "Mimarlık hayatımda tiyatroya hep hayran kaldım." ifadesini kullanır. 1979 Venedik Bienali için, bienalin tiyatro ve mimarlık komisyonları için ortak inşa edilen yüzer tiyatro Teatro del Mondo'yu tasarlar. Bienale deniz yoluyla getirilen ahşap ve sac metalden oluşan küçük yüzer pavyon, Venedik'in yüzen tiyatro geleneğini hatırlatır.

Rossi, 1971'den 1975'e kadar Zürih'teki, Bilim ve Teknoloji Okulu ETH'de, mimari tasarım başkanı olarak görev yapar. 1973'te XV Triennale di Milano Dekoratif Sanatlar ve Modern Mimari Sergisi'nde Uluslararası Mimarlık Bölümü'nün direktörlüğünü yapar. Bu sergi için Luigi Durissi'nin yönettiği Ornament and Crimebelgesel filminin ortak yapımcılığını üstlenir. Filmde, çevreyi değiştirmek için kullanıcıların ve tasarımcıların faaliyetini bastıran, her şeyi kapsayan bir mimarinin var olmasına odaklanır ve eleştirir.

1979'da prestijli Saint Luke Akademisi'ne üye olduğunda, ünü artık uluslararası sahnede bilinir. New York City'deki Cooper Union ve Ithaca'daki Cornell Üniversitesi dahil olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri'nde çeşitli üniversitelerde ders verir. Cornell'de, Mimarlık ve Kentsel Çalışmalar Enstitüsü'nün, New York Modern Sanat Müzesi ile ortak girişimine katılır. Çin ve Hong Kong'a seyahat eder ve Güney Amerika'daki konferanslara katılır.

Rossi’nin A Scientific Autobiography (Bir Bilimsel Otobiyografi) kitabı 1981’de yayınlanır. Aynı yıl, Berlin'in merkezindeki apartman bloğu tasarımı uluslararası yarışmada birincilik ödülü kazanır. Rossi, sonrasında Berlin’de birçok konut projesi tasarlar.

1980 yılında Aldo Rossi, Molteni ailesi için Molteni Şapeli’ni tasarlar. Bu süreçte Molteni ailesinin mobilya şirketinin sanat yönetmeni olan Luca Meda ile çalışır. Meda, Rossi’yi şirketin tasarım projelerine dahil eder. İlerleyen yıllarda bir kısmı Meda ile birlikte olmak üzere Teatro (1983), Milano (1983), Parigi (1980) sandalyelerini; Carteggio (1987) yazı masasını, Piroscafo (1991) kitaplığını tasarlar.

Rossi, Alberto Alessi ile iş birliği yapar. Alessi için; doksan dokuz gümüş parçadan oluşan ve el yapımı Piazza (1983) çay ve kahve servisi, La Conica (1984) espresso makinası, La Cupola (1988) espresso makinası, Il Conico (1988) su ısıtıcı, PrometeoLamb (1988) gibi çeşitli ev aletleri tasarlar.

1982’de Pennsylvania'daki Pocono Pines Evleri, Amerika Birleşik Devletleri'nde tamamlanan ilk binalarından biri olur. Texas'ta, şehir için yaptığı anıtsal kemer tasarımı tamamlanır. Yakın dönemde de Miami Üniversitesi, Rossi'yi yeni Mimarlık Okulu'nu tasarlaması için görevlendirir.

Benzer zamanlarda, Cenova için büyük bir bina ve Ulusal Opera Binası olan Carlo Felice Tiyatrosu'nu tamamlar. 1987'de Ontario Gölü kıyısında Toronto Deniz Feneri Tiyatrosu inşa edilir. 1987'de biri Paris'te Parc de la Villette’in yakınında bir konut projesi, diğeri Berlin'de hiç gerçekleşmeyen Deutsches Historisches Müzesi’nin ek projesi olmak üzere iki uluslararası yarışma kazanır.

1980'lerde ve 1990'larda Rossi, Japonya, Fukuoka'daki Hotel il Palazzo (1994) ve Maastricht, Hollanda'daki Bonnefanten Müzesi (1994) gibi projelerle zamansız bir mimari dil arayışına devam eder. Hotel il Palazzo, yaşam alanlarına yönelik çözümlerinin bir başka uzantısını oluşturur. Diğer konut projeleri arasında Batı Almanya'nın Berlin-Tiergarten semtinde apartman ve Sudliche Friedrichstadt (1981-88) adlı bir başka konut projesi yer alır.

Kariyerinin sonuna doğru Rossi kendisini; Beyrut, Stockholm, Berlin, Miami, Frankfurt ve Los Angeles gibi kentlerdeki projelerin mimari kompleks tasarımına adar.

1990'da Pritzker Ödülü'ne layık görülür. Japonya'daki Fukuoka şehri, otel kompleksi çalışması nedeniyle Rossi’yi onurlandırır. American Institute of Architects tarafından, kamu mimarisi alanında 1991 Thomas Jefferson Madalyası verilir. Bu prestijli ödülleri, Paris'te Centre Georges Pompidou, Amsterdam'da Beurs van Berlage, Berlin'de Berlinische Galerie ve Belçika'da Çağdaş Sanat Müzesi'ndeki sergiler takip eder. 1996'da Rossi, Amerikan Sanat ve Edebiyat Akademisi'nin onursal üyesi olur.

Zamanla, mimari eskizleri ve çizimleri kendi başlarına eser olarak kabul edilir ve dünya çapında büyük müzelerde gösterilir. Aldo Rossi, 4 Eylül 1997 tarihinde Milano'daki araba kazasının ardından hayatını kaybeder. Vefatının ardından da çeşitli kurumlar tarafından onurlandırılır ve çeşitli projeleri tamamlanır.