Mimaride çığır açmış bir deha: Frank Gehry

28 Şubat 1929'da Kanada'da dünyaya gelen ve asıl adı Ephraim Owen Goldberg olan mimar, dönemindeki Yahudi karşıtlığından dolayı adını Frank Gehry olarak değiştirir. Gehry, çocukluğunun büyük bir bölümünü büyükannesi ve büyükbabası ile geçirir. Ünlü mimar, daha o yaşlarda, büyükbabasının hırdavat dükkanında bulduğu tahta parçalarını toplayıp büyükannesiyle hayali binalar, köprüler ve şehirler inşa eder.

Bu hayalperest tarzından dolayı babasının kendisine yaklaşımını; “Babam benim bir hayalperest olduğumu düşünürdü, ona göre hiçbir yere varamayacaktım. Bir şeyler yapmak için potansiyelimin olduğunu düşünen annemdi. Beni zorlardı." diyerek dile getirir.

Frank Gehry'nin babasının işleri kötü gitmeye başlayınca aile maddi bir sıkıntıya girer. Bunun sonucunda ailesi 1947'de Amerika'ya taşınır. Amerika'ya taşınmaları Gehry için bir dönüm noktası olur. 10 yaşında Amerika'ya taşınan Frank Gehry, eğitimine devam ederken ailesine destek olmak için kamyon şoförlüğü, radyo spikerliği, kimya mühendisliği gibi çeşitli işlerde çalışır. Büyükannesiyle oynadığı inşa oyunlarının da etkisiyle mimarlık dersleri almaya başlar.

Aldığı burslar sayesinde mimarlık eğitimine devam ederken Victor Gruen Associates'de staj yapan Gehry, 1954'te Güney Kaliforniya Üniversitesi’nden mezun olur. Zorunlu askerlik hizmetinden dolayı orduda geçirdiği1 yılda ise askerler için mobilya tasarlar. Sonrasında Harvard Üniversitesi’nde şehir planlama bölümünde okumak için eşiyle birlikte Cambridge şehrine taşınır. Eğitimi devam ederken 2 çocuğunun annesi olan eşiyle boşanır ve mezun olmadan mimarlık yapmak üzere Los Angeles'a geri döner. Orduda geliştirdiği tasarım becerisiyle 1969'da, "Easy Edges" karton mobilya serisini çıkararak adından söz ettirir.

Sonrasında, okul döneminde çıraklık yaptığı Victor Gruen Associates'de işe girerek özel bir konutun inşasından sorumlu olur. Bir süre farklı mimarlık ofislerinde çalıştıktan sonra LLP olarak da bilinen kendi şirketi Gehry Associates'i kurar. İlk yıllarda, Le Corbusier ve Bauhaus tarafından başlatılan yerleşik uluslararası tarzı benimseyen mimar, ilerleyen zamanda avangart sanata ilgi duyar. Mimarlığın yanında farklı sanat dallarına da ilgi duyan Gehry, heykeltıraş ve ressamları da yakından takip ederek mimari bakış açısına farklı bir boyut kazandırır. İdolü sorulduğunda; bir mimarı değil de başarılı eserler vermiş önemli bir heykeltıraş olan Brancusi'yi örnek verir.

Gehry, soğuk ve formülize bir ruha sahip olan modernist binalara tepki göstererek mimaride farklı diller aramaya başlar. İnsan ölçeğiyle uyumlu, bağlamsal bir bütünlüğü olan binalar yapar. Simetrinin sıkıcı tavrından kurtulmak istediğini belirten mimar, asimetrik tasarımlar sergiler. Basit geometrik formları kullanarak oluşturduğu kompozisyonlarla kendine özgü bir dil geliştirir. Yenilikçi ve deneysel yaklaşımını koruyan Gehry, bu tutumuyla her tasarımına farklı bir boyut kazandırır.

Yapılarına bir heykeltıraş hassasiyetiyle yaklaşan Gehry projelerinde, ışığı ve havalandırmayı ustalıkla kullanır. Gehry, malzeme seçimlerinde alışılagelmişin dışında hareket edip atık malzemeleri değerlendirerek tasarladığı yapılarıyla, adını önemli mimarlar arasına yazdırır.

1983'te, Çağdaş Sanat Müzesi için geçici bir sergi alanı yapması istenir. Bu doğrultuda Frank Gehry, eski bir depoyu dönüştürerek sergi alanı haline getirir. Hala kullanımda olan sergi alanı büyük övgü ve beğeni alır. Daha sonra Santa Monica'daki bir buz deposunu da sanat müzesine dönüştürüp yeni binalar ekleyerek sanat müzesi ve ofis kompleksi haline getirir. Birçok projeye imza atan Gehry, yenilikçi tasarım yaklaşımı ve deneysel mimarisiyle; 1989'da Pritzker Mimarlık Ödülü'ne layık görülür.

Gehry’nin Fish Lamp adındaki eseri, 1983'te kullandığı bir malzemeyi düşürünce oluşan kırık parçaların ona balık pullarını hatırlatmasıyla ortaya çıkar. Gehry Fish Lamp tasarımının ilhamını aldığı çocukluk hatırasını şöyle anlatır; “Toronto'da, ben çok küçükken büyükannem ve ben perşembe sabahı bir Yahudi pazarı olan Kensington'a giderdik. O pazardan sazan balığı alırdık. Eve dönünce balıkları küvete koyardık. Bu büyük siyah sazan - iki ya da üç fit uzunluğunda - küvette yüzerdi ve ben onunla oynardım. Orada dikilip balıkların dönüp durmasını izlerdim."

Frank Gehry, kendi stilini gösterdiği ilk projesi olan, ofis ve konaklamayı içinde barındıran yapıyı 1968'de başlayıp 1972'de bitirir. Ressam olan Ronald Davis için tasarladığı yapıda kullanıcının fikirlerine de önem verir. Özgür ve özgün bir tasarım ortaya koymak isteyen Gehry, malzeme seçimini de hayal gücüne hizmet edecek oluklu metalden yana kullanır.

Analiz aşamasında her bir detaya dikkat ettiğini “Davis için tasarlanan bina birçok olasılığı beraberinde getirdi. Tasarımın yapılacağı bölgede çok zaman geçirdim, oturup izledim, gölgelerin düştüğü yeri ve güneşin ışığını izledim. Yansımalarla oynamaya, alanın görsel ve duygusal potansiyelini keşfetmeye başladım." ifadesiyle açıklar. Yapı, konteyner olarak tasarlanır. Bulunduğu arazinin yamaç eğimine göre şekillenen çelik çatıya; manzarayı ve doğal ışığı içeri alacak bir merkezi tavan penceresi yerleştirir.

Çevresine göre konumlandırılan ve iki terası bulunan yapının çatı örtüsü, bir kabuk gibi çalışır. İç mekan ise esnek kullanıma imkan verecek şekilde tasarlanır. Mutfak ve banyonun bulunduğu zemin kat ile uyku alanlarını bir merdiven ayırır. Garajın da bulunduğu açık iç mekan kurgusu, ressam için kullanım kolaylığı oluşturur. Kırıklı çizgiler kullanarak tasarladığı bu yapı, Gehry'e yeni bir mimari anlayış kazandırır.

Frank Gehry, Santa Monica Evi’ni 1978'de, kendi ailesi için tasarlar ve 1991'de inşasına başlar. Bu yapıyı mevcut bir konutu dönüştürerek dekonstrüktivizm tarzında yapar. Davis Stüdyo ve Rezidansı'ndan da bu tarza alışık olan Gehry, mevcut yapının çevresini oluklu metal bir kabuk ile sarar. Bu kabuk, evin kamusal alana bakan kuzey ve doğu cephesini kapatır.

Gehry, özel alanlara bakan güney ve batı cephelerini olduğu gibi bırakır. Yeni kabuk ile eski ev arasında, sıkışmış gibi duran cam küpün altında bir mutfak bulunur. Evin kuzey cephesinde bulunan metal kabuk, bir duvar gibi uzayıp evin içinde bir avlu oluşturur.

Evin doğu köşesinde bulunan teras, bahçe ana girişini oluşturur. Yapı içindeki ahşap iskelet kapatılmayarak bir dekor olarak kullanılır. Teras ile oturma odası boydan cam bir kapı ile ayrılır.

Üst katta bulunan ebeveyn yatak odası zemininin bir kısmında kullanılan cam döşeme ile oturma odasına giren ışık oranını artırır. Frank Gehry, zamanla kullanım ihtiyacına göre yapıya eklemeler yapar.

Eski konuttan kalan garaj alanını çocuklarının kullanımı için yeniler. Evin güneydoğu kısmına iki yatak odası ve bir banyo ekler. Kamusal alanlara bakan cephe önlerine ağaçlar dikilerek mahremiyet korunur.

Frank Gehry, bu yapıyı Chiat / Day reklam firması için 1985'te tasarlar. Postmodern mimari stilinde tasarlanan yapı, inşa edildiği dönemde yenilikçi, farklı ve özgün tarzından dolayı büyük ilgi görür. Gehry heykeltıraşlığa olan ilgisini bu yapısında yansıtır. Formunda dolayı proje, "Dürbün Bina" olarak anılır.

Dürbün şeklinde olan ana giriş; 700 m²lik alana oturan yapının sadece bir kısmını oluşturur. Heykel görünümünde olan dürbünün yapımında; çelik konstrüksiyon ve beton kullanılır.

Binanın içi esnek kullanıma uygun şekilde tasarlanır. Yapının içinde; ahşap eserler, taş heykeller bulunur. Doğal ışığın kullanımı ile bina içinde çalışanlara ferah dinlenme alanları sunulur.

Müziğe ve sanata hizmet etmesi amacıyla yapılması istenen konser salonu için 1987'de yarışma açılır. Bu yarışmada Frank Gehry'nin tasarımı birinci olur. ABD'nin Kaliforniya eyaletinde bulunan binanın yapımında paslanmaz çelik kullanılır. Gehry, bu projesinde belirli bir şekle bağlı kalmayıp cephede özgür davranır.

Özel bir anlamı olmamakla birlikte cephe, bakan kişinin görüşüne göre; bir çiçeğin taç yapraklarına, okyanustaki dalgalara ya da bir şelalenin akışına benzetilebilir. Cephe hareketleri, müziğin senfonisini anımsatır gibi coşkulu, kıvrımlı ve özgür bir tasarım olarak düzenlenir.

Gehry tasarımında, kamuya açık alanların olmasına önem verir. Sadece seçkin insanların girebildiği konser salonları algısından farklı olarak halkın da kullanabileceği kamusal alanlarla yapıyı günlük hayatın içine yerleştirmeyi hedefler. Yapı, birbirine bağlanan mekanlar ve açık bahçelerden oluşur. Walt Disney Konser Salonu, simetri ve uyum olmadan ahenk oluşturmanın en güzel örneklerinden birini oluşturur.

Yapının ana birimi olan konser salonu, bilindik konser salonlarından farklı olarak orkestrayı seyircilerden ayrıştırmak yerine bu iki kitleyi birlikte ele alır. Sahne, salonun ortasına yerleştirilir. Koltuklar ise sahneyi çevreleyecek şekilde sahnenin dört bir yanına yerleştirilir. Böylece Gehry, burada loca ve diğer seyirciler ayrımını ortadan kaldırmış olur.

Yapıda, salonun girişi 6134 borudan oluşan sembolik bir tasarımla vurgulanır.

Gehry, konser salonu projesinde ses yalıtımına verdiği önemden dolayı yapının inşasına başlamadan önce akustiği test etmek amacıyla binanın maketini yaptırır. Bu şekilde en yüksek kalitede ses imkanı sunarak salonun kontrollerini tamamlar.

Barselona Olimpiyatları için tasarlanan anıtsal balık heykeli1992'de inşa edilir. Çelik iskelet ile yapılan bu heykel, Frank Gehry'nin balık formunu mimariye yansıtmasının bir diğer örneğini teşkil eder.

Birçok insan tarafından tanınan Dans Eden Ev, Çek Cumhuriyetinin başkenti olan Prag’da II.Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılan bir yapının yerine inşa edilir. Yapı, Vlado Milunić ve Frank Gehry tarafından 1992 ve 1996 yılları arasında yapılır. Fred Astaire ve Ginger Rogers’a adanmış yapı dans eden iki insanı sembolize eder.

İki gövdeden oluşan binanın birinci gövdesi, eğimli sütunlar kullanılarak hareket kazandırılan ince uzun cam bir yapıdan oluşur. Bu gövde, dans çiftindeki kadını ifade eder. İkinci gövde ise silindir şeklinde yapılan ve nehre paralel uzanan masif bir kuleden oluşup erkeği sembolize eder. Yapıda; 99 farklı beton panel ile birlikte ve çelik kullanılır.

Silindirik gövdenin üzerinde ‘medusa’ veya ‘mary’ olarak adlandırılan metal mesh bir tabaka bulunur. Dekonstrüktivizm stilinde tasarlanan yapı, şehirdeki barok, gotik ve art nouveau tarzındaki binaların yanında şehre yeni bir yüz kazandırır. Yapıldığı dönemde, farklı tarzından dolayı tepki görse de zamanla şehrin sembolü haline gelir.

Solomon R. Guggenheim Vakfı'na ait Guggenheim Müzesi, 19.yy'da Frank Gehry tarafından İspanya'nın Bilbao bölgesinde, Nervion Nehri kıyısına tasarlanır. 9.000 m²'si sergi alanı olarak kullanılan bina, 24.000 m²'lik bir alana oturtulur. 3 katlı yapı; cam bir asansör ve asma yürüyüş yolları ile birbirine bağlanır.

Eğimli yüzeyler ile yapılan cephede; titanyum, cam ve kireçtaşı kullanılır. Cephedeki kıvrımlı yüzeylerin rastgele bir çizgisellik ile meydana geldiği düşünülse de bu kıvrımlar; ışığın sergilenen sanat eserlerine zarar vermeyecek açıda içeri girmesine ve hava sirkülasyonunun doğru bir şekilde sağlanmasına imkan verir.

Yine balık pullarını anımsatan titanyum kaplamalar, cam duvarlar ile birbirine bağlanır. Projedeki kamusal mekanlar, şehrin dokusuna uygun bir şekilde tasarlanarak yapının çevresiyle bütünlük oluşturması sağlanır. Binanın duvarları ve döşemeleri yapıda taşıyıcı görevi görür.

Yapıda sergi salonlarının yanı sıra kütüphane, kitapçı, kafe ve 2 restoran bulunur. Kullanılan rampalar engelliler için erişim kolaylığı sunar.

Ünlü mimarın Guggenheim Müzesi'ndeki başarısından etkilenen yatırımcı, İspanya’da inşa ettirmek istediği otel ve spa içeren projesi için Gehry'i ikna eder.

Gehry, bu projesinde de akışkan, sıra dışı bir tasarım yapar. Titanyum ve paslanmaz çelikle kapladığı dış cephede, kırmızı üzüm ve altın rengini kullanır.

Otel kompleksinde; 43 oda, restoran, spa, bağcılık müzesi, satış dükkanı ve açık havada vakit geçirilebilecek bahçeler bulunur. Cam asansör, katlar arası sirkülasyonu sağlar.

2014 yılında, Frank Gehry tarafından tamamlanan proje, Louis Vuitton Vakfı için Fransa'nın Paris şehrinde sanat müzesi ve kültür merkezi olarak inşa edilir. Modern sanat müzesi ile birlikte cam bahçeler de projeye dahil edilir.

Proje için yapılan büyük havuzun üzerine buz dağı görünümü veren beyaz bloklar tasarlanır. Bu beyaz bloklar, fiber-betonarme paneller ile kaplanarak üzeri cam ile sarılır.

Yapının strüktürü ahşap kirişlerle desteklenir. Yapının ana girişi, sosyal bir alan olarak tasarlanıp; restoran ve kitapevi bu kısma konumlandırılır.

Buzdağı görünümünde olan yelkenlerin altında ve yapının dışında bulunan ve sirkülasyonu sağlayan merdivenler, bahçelere ve teraslara da ulaşır.

Bina çatısı, yağmur suyunun toplanmasına ve kullanılmasına imkan verecek şekilde tasarlanır.

Frank Gehry'nin Avrupa kıtasındaki ilk projesi olan müze, Almanya’nın Weil am Rhein şehrinde, 1989 yılında Vitra fabrikasının yanına inşa edilir.

Müzede sandalye ve mobilya koleksiyonlarının sergisi yapılır. Gehry, diğer projelerinden farklı olarak burada sadece beyaz sıva ve titanyum-çinko alaşımı bir madde kullanır. 2 kattan oluşan müze, 8.000 m² alandan oluşur. Ana merdiven yapı boyunca kıvrılarak devam eder.

Binada, düz, açılı ve birbiri içine giren kıvrımlı formların birlikte kullanılmasıyla bir dinamizm oluşturulur. Gehry, çatıda ve bazı duvarların kaplamasında çinko plakalar kullanır. Binada; 4 ana sergi mekanı, üretim alanı, bir test laboratuvarı, kafeterya, çok amaçlı salon ve ofisler bulunur. Yapının aydınlatması, haç şeklindeki çatı penceresi ile sağlanır.

IAC Binası, internet şirketi olan InterActiveCorp'un genel merkezi olarak dekonstrüktivizm stilinde inşa edilir. Gehry binayı, çelik ve cam ile destekleyerek betonarme iskelet sistemiyle her biri beş katlı olan iki ana bölüm olarak tasarlar. Altıncı katta başlayan daralma yapıyı iki ayrı parça halinde gösterir.

Bükülerek ilerleyen cephe, bir geminin yelkenini anımsatır. Betonarme kolonlar, dikey bir form yerine 25°lik bir açıyla yapılır. Konferans alanları, perakende satış alanları ve ofislerin bulunduğu iç mekan, esnek kullanıma uygun olarak tasarlanır.

İçerdeki ışık akışını sağlamak için yatay, berrak beyaz bant pencereler kullanılır. Lobi, basın etkinliklerine ve ürün lansmanlarına imkan verecek şekilde düzenlenir. Çalışanların nefes alabileceği ortak mekanlar ve teraslar binaya hizmet eder. Yapı, 2009 yılında Zirve Ödülü'ne layık görülür.

Microsoft'un kurucu ortağı Paul Allen isteği üzerine yapılan EMP Müzesi, müzik deneyim müzesi olarak Frank Gehry tarafından Amerika'da tasarlanır. Proje farklı renk ve formlarda kıvrımlı yapılardan oluşur. Bina tasarımıyla müzik kültürünün özgür ve yenilikçi yapısını sembolize eder.

Gehry cephede; mavi, mor, kırmızı ve gümüş renklerini kullanarak enstrümanlara gönderme yapar. Gehry yapıya, Hendrix'in her konserden sonra yok ettiği Fender Stratocaster gitarından ilham alarak yeniden yapılandırılmış elektrogitar şeklini verir.

Mavi ‘rock and roll’u, altın ve mor ‘Fender gitarı’nı, kırmızı ise ‘rock yıldızlarının sürdüğü eski minibüsleri’ ifade eder.

Rock müziğe ve bilimkurguya adanan müzenin içinde; konser salonu ve kültür merkezi de bulunur. Paslanmaz çelik, alüminyum ve cam kullanılarak yapılan binanın restoran bölümü ise ahşapla kaplanır.