Manzara Süslemeleriyle Bezeli Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii

Kılcızade Mehmet Ağa Camii, İzmir’in tarihi yerleşim yerlerinden biri olan Ödemiş ilçesinin Bademli köyünde inşa ediyor. Caminin yapım yılı net olarak bilinmese de harim giriş kapısı üzerinde sülüs yazılı kitabede 1811 tarihinde Kılcızade Mehmet Ağa tarafından büyütülmek suretiyle yenilendiği ve bugünkü görünümünü aldığını öğreniyoruz.

Eğimli bir arazi üzerine konumlandırılan cami, kareye yakın dikdörtgen bir plan sahiptir. Caminin kuzeyinde alt kat depo olarak işlevlendiriliyor. Depo girişinin hemen önünde başlayan merdivenlerden son cemaat yerine ulaşılıyor. Kuzeyde yer alan son cemaat yerinden harime girildiğinde oldukça basit tek birimli kurguya sahip iç mekan bizi karşılıyor. Harimin üzeri ahşap saçaklı kırma çatıyla örtülüyor. Küçük boyutlu olmak üzere pek çok pencere açıklığına yer veriliyor.

Kılcızade Mehmet Ağa Camii’nin en dikkat çekici özelliği Batılılaşma etkisiyle birlikte görmeye başladığımız zengin duvar resimleri oluyor. Hariminin yanı sıra son cemaat yeri ve cephelerinde de zengin, birbirinden farklı kompozisyonlara sahip süslemelerle karşılaşıyoruz. Diğer cephelere kıyasen daha az süslemeyi doğu cephe de süsleme şeridi ve bir pano içerisinde kılıç ve çiçek süslemelerini görüyoruz.

Güney cephe duvarında iki pencere yanında dikdörtgen ve kare panolarda kalem işi süslemelerle bezeniyor. Pano içerisinde vazodan çıkan renkli çiçek resimleriyle görülüyor. Panoların çevresini ise barok etkili kıvrım dalları dolaşıyor. Çiçek natürmortlarının dışında gökyüzü, deniz ve ağaçların belli belirsiz göründüğü manzara resmi de bulunuyor. Bu cephede yer alan süslemeler maalesef sağlıklı bir şekil korunmayıp tahribata uğramıştır. Batı cephenin üst kesiminde ise yine kıvrım dallı pano içerisine alınmış çiçek demetleriyle bezeniyor.

Kılcızade Mehmet Ağa Camii’nin son cemaat yerinde toplamda sekiz ayakla taşınan yedi kemer yer alıyor. Son cemaat yerinin tavanı tamamen ahşap olup üç bölüme ayrılıyor. Tavanın doğu ve batısında ahşap çıtalarla zikzak devam eden bir kompozisyon oluşurken orta göbek bölümünde ise çok kollu yıldız ve geometrik formlarla hareketlilik sağlanıyor.

Son cemaat yerinde de diğer cephelerde olduğu gibi kalem işi süslemelerini görüyoruz. Çeşitli renklerdeki çiçek süslemeleri ve kıvrım dallarının yanı sıra giriş kapısının çevresinde üzüm salkımı da dikkat çekiyor.

Caminin ilgi çeken özelliklerinde biri ise giriş açıklığının iki yanında bulunan Mekke ve Medine tasvirli duvar resimler oluyor. Manzara içerikli bu resimler minyatür tarzında yapılmış olup ufuk çizgilerinin bulunması ve gölgelere dikkat edilmesi bakımından perspektif denemelerinin yapıldığını görüyoruz. Aynı zamanda mimariye ve çöl bölgesine uygun biçimde gerçekçi bir bakışla yapılmasına da özen gösterilmiş.

Kare planlı tek birimli harimin içerisinde dış cephede olduğu gibi duvar süslemeleriyle karşılaşıyoruz. Duvar süslemelerine geçmeden önce ahşap tavan üzerinde ağaçlar ve kırmızı çiçeklerle bezenerek süslemelerin tavana kadar devam ettiğini görüyoruz. Harimde yer alan üç duvarı dolaşan iki adet süsleme şeridi buluyor. Özellikle duvarın üst bölümünde panolar içerisinde yazı ve yaprak dallarına yer veriliyor.

İç mekandaki süslemeler mihrap duvarında oldukça yoğunlaşıyor. Daha önce bu büyüklükte benzerini sık görmediğimiz ağaç kompozisyonlu manzara resmi tüm dikkatleri üzerine çekiyor. Hatta Prof. Dr. İnci Kuyulu orman tasvirindeki ağaçların heybetli büyüklüğünün ilk kez bu yapıda karşılaştığımızı belirtiyor. Aynı zamanda bu orman manzaralı duvar resminde perspektif denemelerinin yapıldığını görüyoruz. Mihrabın iki yanında bulunan selvi ağaçları ise minyatür süslemelerindeki ağaç formuna oldukça benzemektedir. Duvarlara işlenen çiçek ve ağaçlardan oluşan komposizyonlar caminin içerisinde huzurlu mistik bir havanın oluşmasına katkı sağlıyor.

Kılcızade Mehmet Camii’nin mihrabı yoğun kalem işi süslemeleriyle bezeniyor. Mihrap tepeliğinde camide sıklıkla karşılaştığımız kıvrım dallı akant yaparakları ve ardında da yazı panosu bulunuyor. Dekoratif sütunlarla sınırlandırılan mihrabın iç bükey kısmında iki yana ayrılmış perde motifi alt kısımdan ise orman manzarası tasvir ediliyor.

Kılcızade Mehmet Camii’nin Batılılaşma dönemiyle birlikte Türk mimarisinde yaygınlaşan duvar resimlerini gördüğümüz değerli örneklerden biri oluyor. Ayrıca cami bugün kullanıma kapalı olup içine girilemiyor olması da oldukça üzücüdür.