Manisa'da bir Mimar Sinan yapısı: Muradiye Camii

Muradiye Camii, şehzadeler şehri olarak bilinen Manisa’nın merkezine inşa ediliyor. Caminin 1585 yılında tamamlanmasının ardından medrese, imaret, dükkan ve kütüphanesiyle bir külliye düzeni oluşturuluyor. Sultan 3. Murat Manisa’da şehzadeyken bugün Muradiye Camii’nin bulunduğu yerde bir mescit yaptırıyor. Zaman içerisinde mescidin yeterli gelmemesi sebebiyle genişletilmesi talep ediliyor. Fakat daha sonra yıkılarak yeniden daha geniş bir vaziyette yapılmasına karar veriliyor. Sultan 3. Murat tarafından yaptırılan Muradiye Camii’nin planını Mimar Sinan çiziyor. Caminin inşasında ise Mimar Mahmud Ağa ve Mehmed Ağa görevlendiriliyor. Muradiye Camii 1585 yılından klasik Osmanlı mimarisine uygun olarak tamamlanıyor.

Muradiye Camii’nin enine uzanan dikdörtgen hariminin merkezinde kubbe yer alıyor. Merkezi kubbenin doğu batı ve güneyi ise yarım çapraz tonozlarla örtülüyor. Harimin kuzey cephesinde beş birimli son cemaat yeri bulunuyor. Son cemaat yerinin merkezinde yer alan taçkapının üzeri ise aynalı manastır tonozuyla örtülü. Diğer dört biriminde ise kasnaklı kubbe yer alıyor. Caminin kuzey cephesinin, doğu ve batı köşesinde birer minare bulunuyor. Minareler 20. yüzyılda orijinaline uygun biçimde tekrar inşa ediliyor. Muradiye Camii plan özelliği bakımından Mimar Sinan’ın eseri olan Üsküdar Mihrimah Sultan Camii’yle benzerlikler barındırıyor.

Muradiye Cami Mimar Sinan’ın diğer camilerine benzeyen bir diğer özelliği ise kat kat kademeli cephe düzenlemesi oluyor.

Camiye girişin bulunduğu kuzey cephedeki son cemaat yeriyle birlikte oldukça heybetli görünüyor. Son cemaat yeri duvarında iki mukarnaslı mihrabiyeye ve dört pencere açıklığına yer veriliyor. Muradiye Camii’nde sıklıkla karşılaşacağımız çini süslemelerden ilkine son cemaat yeri pencere alınlıklarında da rastlıyoruz. Burada bulunan turkuaz beyaz ve kırmızı renkli İznik çinilerinde en batıda bulunan pencereden başlayarak her pencere alınlığında bir bölümü yazılı olan “… Dinde gerçekten doğru eğriden ayrılıp iyice belli olmuştur. Artık kim şeytânî güçleri inkâr edip Allah’a inanırsa, muhakkak kopması mümkün olmayan sağlam bir kulpa sarılmış olur. Allah, işitendir, bilendir.” Bakara suresi 256. ayet yazılmıştır.

Son cemaat yerinin orta biriminde bulunan taçkapı, Mimar Sinan’nın camilerindeki taçkapılara benzer şekilde mukarnas kavsaralı bir süslemeye sahiptir. Sedef kakmalı ahşap kapının üzerinde iki satırlık inşa kitabesi yer alıyor.

Caminin içerisine girildiğinde dikdörtgen planlı harimin üzeri merkezi kubbeyle, doğu batı ve güneyinde ise yarım çapraz tonozlarla örtülüyor. Güneyde bulunan kıble duvarındaki çapraz tonozla örtülü büyük girinti mihrap duvarını belirginleştirilmesini sağlıyor. Mihrap duvarındaki bu girintili düzenlemenin bir benzerine de Sinan’ın ustalık eseri Edirne Selimiye Camii’nde rastlıyoruz.

Harim içerisinde giriş kapısının her iki yanında ikişer nişe yer veriliyor bu nişlerin sadaka kutusu/taşı olarak kullanıldığı biliniyor. Aynı zamanda harimin kuzey duvarında eyvanlar bulunuyor. Girişin iki yanına konumlandırılan eyvanların önünde bursa kemerinin kullanıldığı revak bulunuyor. Revakın tavanında ise ahşap üzerine kalemişiyle edirnekari üslubuna uygun bitkisel ve geometrik süslemeler dikkat çekiyor.

Edirnekari süslemlerinin bir benzerine ise harimin güneydoğu köşesinde yer alan hünkar mahfilinin iç tavanında da rastlıyoruz. Hünkar mahfilinde ise çok kollu yıldız geometrik ve zengin bitkisel motifler muntazam bir şekilde işleniyor. Kadınlar ve hünkar mahfilinin korkuluklarında detaylı işçilik gerektiren ajur oyma tekniği uygulanıyor.

Harim içerisinde en dikkat çeken unsurlardan biri ise çini süslemeleridir. Mimar Sinan camilerinde ve klasik Osmanlı mimarisinde sıklıkla rastladığımız çinileri Muradiye Camii’nde de görüyoruz. Özellikle güney duvarda bulunan çapraz tonozlu bölümün girinti yapması ve çini kaplamalarıyla mihrap duvarı daha da belirginleştirilmiş oluyor. Muradiye Camii’nde kullanılan çini süslemeler 16. yüzyılda İznik’de sır altı tekniğiyle üretiliyor. Özellikle harimde yoğunluk gösteren çini süslemeleri mihrap duvarında ve pencere alınlıklarında görüyoruz. Muradiye Camii’ndeki çini süslemleri için hassa nakkaşlarından Mehmed Halife ve on iki nakkaşa bu görev veriliyor.

Harimde göz alan mihrap duvarındaki çini süslemeler, mihrabın batı duvarındaki pencere alınlığından başlayarak dört alt pencerede de devam eden ihlas suresi okunuyor. Alt pencerelerin iki yanında ve üst pencerenin çevresi ise firuze, beyaz ve kırmızı renkli bitkisel ve bulut süslemeleriyle hareketlendiriliyor.

İnce uzun bir düzenlemeye sahip mihrapta mermer malzeme kullanılıyor. Mihrabın iki yanında kum saati motifi yer alıyor. Kum saati motifinin hemen altında bulunan sütunlar deprem terazisi olarak işlevlendiriliyor.Deprem terazisinin kendi etrafında dönebilmesi depremde yapının zarar görmediği anlamına geliyor. Mihrap üzerinde bulunan tepelikte çini üzerine sülüs yazıyla “Selâm size! Rabbiniz kendine, merhamet etmeyi yazdı.” (En’am suresi/54) ayeti okunuyor.

Muradiye Camii’nde bulunan göz alıcı çini süslemelerin bazıları tahribata uğrayıp zarar görürken batı duvarında ve mihrap duvarının batıda bulunan pencere alınlığındaki çiniler yıllar önce ne yazık ki çalınıyor. Bugün çalınan çinilerin yerine alçı üzerine kalemişi süsleme uygulanmıştır. Muradiye Camii’nin orijinal olan minberi, mermer malzeme kullanılarak ajur oyma tekniğiyle hareketlilik kazandırılmıştır.

Camiyi ziyaret ettiğimiz sırada yerden ıstmalar döşendiği için turkuaz renkli halının serilmediğini eklemek isterim. Şehzadeler şehri Manisa’ya yolunuz düştüğünde Mimar Sinan’ın Ege Bölgesi’ndeki tek projesi olan Muradiye Camii’ni ziyaret etmeninizi tavsiye ediyorum.