Maçka’da sarmaşıklar ile kaplı yapı: İnönü Evi

İnönü ailesi, İstanbul, İzmir ve Ankara yolculuklarından sonra Maçka'dakikendi arazilerine, 1950 tarihinde bugünkü yazımıza konu olan, Rüknettin Güney'in tasarladığı evi inşa ettiriyor. Sayısı apartman projeleri kadar olmasa da Güney’in özellikle 1950 ile 1960 yılları arasında tasarladığı, İnönü Evi gibi özel konut projeleri de olduğu biliniyor ve günümüzde bu yapılardan sadece bu İnönü Evi ayakta duruyor.

Yapını mimarı, Rüknettin Güney’in mimarlık yüksek öğrenimi için 1920’lerde, Marsilya’ya gittiği ve Ecole des Beaux-Arts’da eğitime başladığı ve sonrasında 1929 yılında, Paris’te bulunan Türk Büyükelçiliği aracılığıyla Güney’in, okulun Paris’te bulunan merkezine geçiş yaptığı biliniyor. 1929 tarihinde Paris Ecole des Beaux-Arts’da birinci sınıf öğrencisi olan Güney, mimar Roger-Henri Expert’in yönetimindeki harici/serbest atölyede öğrenimini sürdürüyor. Marsilya’da ve Paris’te bulunduğu süre kapsamında okul içinde düzenlenen proje yarışmalarında çeşitli ödüller alıyor. 1932 tarihine gelindiğinde ise Fransız Rivierası’nda bulunan Sainte-Maxime için bir kır evi tasarımı gerçekleştirdiği bitirme projesi ile diploma almaya hak kazanıyor. Paris’te bulunduğu son dönem olan 1931-33 yılları aralığında Güney, ayrıca, “Milli Saraylar ve Tarihi Abideler Baş Mimarı”Robert Danis’in ofisinde çalışıyor. Rüknettin Güney “Ecole Nationale des Beaux-Arts” okulundan mezun olduktan bir sene sonra, 1933 yılında Paris’ten İstanbul’a dönüş yapıyor.

İnönü Evi’nde de görüldüğü üzere Güney’in Fransa’da gördüğü eğitim ve mimarlık anlayışı Türkiye’de gerçekleştirdiği tasarımlarına yansıyor. İnönü Evi’nin giriş-resepsiyon katındaki açıklıkların geniş olması bu duruma verilebilecek bir örnek oluyor. Yapının üst katındaki açıklıkların ise bu alanın, ailenin yaşadığı alan olup yatak odalarının bu katta konumlanıyor olmasının doğrultusunda bir nebze daha dar olduğu görülüyor. Evin tasarımı, Fransa Ekolü’nün tasarım anlayışı ile 1950’lerin Türkiye’sinde görülen, Sedad Hakkı Eldem’in başı çektiği, Milli ve Monümental Mimari şeklinde de nitelendirilen yaygın ismi 2.Ulusal Mimarlık Akımı olan Türk Evi’ne göndermelerin, saçak eklentisinin öne çıktığı üslup ile bir sentez oluşturuyor.

1950’lerde Devrim Mimarlığı sonrasında görülen Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı’ndaözel konut tasarımı, modernist-Uluslararası üslup, ya da geleneksel Türk evi referanslarına yer verilen ve genel olarak İkinci Milli Mimari kategorisine giren bir anlayış ekseninde şekilleniyor. Güney’in bu yapıları tasarlarken benimsediği duruş biçimsel olarak modernist üsluba yakın olsa da burada da Tanyeli’nin (1996) Güney için yapmış olduğu “bezemeden arındırılmış klasisist” benzetmesine de yakın olduğu görülür. Evin arsasının Lütfi Kırdar'dan satın alındığı, inşaatına ise 1948 tarihinde başlandığı biliniyor. İnönü Evi, Maçka ve İsmet İnönü Parkı’nı gören Bayıldım Caddesi’ninAcısu Sokağı ile kesiştiği bir arazide yer alıyor. Yapı günümüzde Maçka’da, Vişnezade Mahallesi, Bayıldım Caddesi 6 numarada konumlanıyor. İsmet İnönü'nün ilk torunu olan Hayri İnönü, Maçka’daki bu evin özellikle zemin kat planı tasarımı üzerinden resepsiyonlara uygun bir şekilde tasarlanmış olmasının doğrultusunda İsmet İnönü’ye göre tasarlandığını belirtiyor. Yapının, cadde ve sokak üzerinden iki farklı kotta girişi buluyor. Günümüzde ise cadde üzerinden olan ana girişin YOO Mimarlık tarafından pek kullanılmadığı biliniyor. 750 m² alana sahip bir arsaya oturan yapının kapalı mekanları yaklaşık olarak sırasıyla zemin kat 250 m²,birinci kat 210 m² ve bodrum kat ise 280 m² alan kaplıyor.

Bodrum, zemin ve birinci kattan meydana gelen İnönü Evi’nin etrafını zemin kotta tasarlanan bir bahçe çevreliyor. Bahçe ve kaldırım arasında istinat duvarı ile bir sınır oluşturuyor. Söz konusu bu duvar, arazideki kot farklılıkları sebebi ile Bayıldım Caddesi’ndeki girişin olduğu yerde korkuluk yüksekliğine denk geliyor. Zemin kata burada yer alan demir kapının birkaç metre ilerisindeki on basamaktan çıkılarak giriliyor. Dairesel kolonların taşıdığı betonarme bir saçak girişi, ona eklemlenen boşluklu betonarme konsollar da merdivenleri örtüyor. İnönü Ailesi’nin eve buradan girdiği biliniyor olmasının doğrultusunda yapının ana girişinin cadde kapısı olduğu söylenilebiliyor. Bodrum kata ise Acısu Sokağı’na cephe veren istinat duvarı boşluğundaki kapıdan giriş sağlanabiliyor.

Odaların birbirine kapılar ile değil boşluklar ile bağlandığı resepsiyon amaçlı kullanılan giriş kat, evin içerisinde adeta başka bir ev olarak çalışıyor. Burada yer alan ana giriş, ikonik ahşap bir merdivenin bulunduğu hole açılıyor. Oturma bölümü ve hol arasında görsel ve işitsel ilişkiyi engelleyen herhangi bir ayırıcı eleman yer almıyor. Yalnızca bank yüksekliğinde ahşap bir kütle sınır oluşturuyor. Şömineye yakın bu kütlenin geçmişte misafirler tarafından oturma amacı ile de kullanıldığıbiliniyor. Giriş holü mekanları birbirine bağlayan çekirdek işlevi görüyor. Hol ve oturma bölümleri tek bir mekân olarak çalışıyor. Yemek bölümü ve diğer odaya ise daha dar boşluklardan erişim sağlanıyor. Yemek odasının aynı zamanda devlet işlerinin yürütüldüğü bir mekân olarak tasarlanmasının doğrultusunda, bu alanda görsel ve işitsel iletişimin oturma bölümüne oranla daha çok kesilmesi isteniyor. İnönü Evi'nde zemin kattaki pencerelerin dönem için yenilikçi olan, Yukarı-aşağı yönde hareket ederek açılan şekilde tasarlanmış ve korunmuş olması dikkat çekiyor. Bu pencereler gerektiğinde neredeyse yer seviyesine kadar açılabiliyor, bu sayede iç tasarım bahçeyle bütünleşiyor.

İsmet İnönü’nün ziyaretleri doğrultusunda ev içinde yoğun bir hareketlilik görülüyor. 1973 tarihinde İnönü’nün aramızdan ayrılmış olması nedeniyle söz konusu hareketlilik sona eriyor ve yapı artık bir devlet başkanı evi olmaktan çıkıyor. İsmet İnönü’nün vefatından sonra yapıyı kullanan Ömer ve Engin İnönü çiftinin 2004 tarihinde vefat edişinin ardından ev terk edilmiş bir hale dönüyor. Yapının 2009 tarihinde çekilen fotoğrafı incelendiğinde, kapalı kepenkleri, saçaklarına sarılı kurumuş sarmaşıkları, bakımsız cephe ve peyzajı ile terkedilmiş durumda olduğu görülüyor. 2010 yılından sonra ise bina karakterinde genişletme ve yenileme gibi birtakım değişiklikler yapılıyor. İnönü Evi günümüzde YOO Mimarlık ofisinin tasarım ve yönetim merkezi olarak kullanılıyor. Zaman içinde yapının kullanım amacı farklılaşıp ofis yapısına dönüşmüş olması ile evin her detayı için benzer bir durumdan bahsedilemiyor olsa da Hayri İnönü, evdeki ahşap merdivenlerden indiğinde bir ses duyduğunu ve bu sesin 1950'lerden beri hala değişmediğini belirtiyor. Yapıdaki lambrilerin İsveç’ten, panjurların ise Milano’dan getirildiği biliniyor.

Yapının müze olarak kullanılmayıp fonksiyon değiştirmesi ile 1950 yılında tasarlanan özgün mekânsal hafıza günümüze ulaşamıyor.Geçmiş ile günümüz arasında karşılaştırma yapmak gerekirse; yapının orijinal tasarımı ile günümüzdeki durumu kıyaslandığında zemin kotun artık bütüncül bir mekân olarak çalışmıyor olması dikkat çekici bir nokta oluyor. İç mekân tasarımında giriş holü ve oturma bölümü arası cam bir bölme duvar ile sınırlanıyor. Yemek bölümü ve diğer odaya ise eskisi gibi boşluklardan değil kapılardan erişim sağlanıyor. Böylece zemin katın günümüzdeki hali koridordan girilen odalar şeklinde tasvir edilebiliyor. Günümüzde sadece salon içindeki bütünlüğün korunduğu görülüyor. Yapıya orijinalinden farklı olarak zaman içinde birtakım mekânsal eklemeler yapılıyor. Evin 1950 yılında çekilen fotoğrafında, birinci katın caddeye bakan cephesinde bir balkonun yer aldığı görülüyor. Günümüzde bu balkon cam bölme duvarlar ile çevriliyor ve çatısı örtülü bu balkon, toplantı odası fonksiyonunda kullanılıyor. Yapının doğu cephesine bakan zemin kot peyzajı üzerinde de birtakım farklılıklar gözlerimizden kaçmıyor. Bahçeye, nispeten küçük sayılabilecek tek katlı bir camekan içerisinde mutfak ve yemek bölümü ekleniyor. Yapının orijinal tasarımını değiştiren bir diğer nokta ise Bodrum kat tasarımında görülüyor. İnşaat edildiği dönemde Acısu Sokak’tan demir sürgülü kapı ile küçük bir garaja girilebildiği görülürken günümüzde sadece yaya girişi bulunuyor.

YOO Mimarlık tarafından düzenlenen “YOO Mimarlık Mimari Ofis Gezisi” etkinliğine katılıp yapıyı gezme şansı elde etmiş olmamız ile günümüzde evin yıldan yıla nasıl değişimlere uğradığını görme şansı buluyor ve tarihi fotoğraflar eşliğinde gözümüzde canlandırmış oluyoruz. Yapının her katında İnönü Evi’ne referans veren detaylar bulunuyor olması dikkatimizden kaçmıyor. YOO Mimarlık, ziyaretçilerini ana girişin açıldığı koridorda yapının eski haline ait fotoğraflarının yanı sıra ev, mimarı ve kullanıcılarına dair kısa bilgilerin bulunduğu bir tanıtım tabelası ile karşılıyor. İnönü Evi, yıllar boyunca ilişki kurduğu tüm ağları; kendi fiziksel varlığı, kentsel hafızada yer edişi ve yapı içindeki küçük detaylarıyla gümünüzde hala temsil ediyor olması ile öne çıkıyor. İnönü Evi günümüzde YOO Mimarlık koleksiyonundanSeçkim Pirim, Devrim Erbil gibi isimlerin sanat eserlerine de ev sahipliği yapıyor.