Bugünkü yazımızda, Barselona’nın en önemli mimari yapılarından biri olan Kutsal Haç ve Aziz Pavlus Hastanesi’ni (Hospital de Sant Pau) inceliyoruz. Bu etkileyici yapı, sadece bir hastane değil; aynı zamanda modernizmin estetik ve işlevselliği bir araya getirdiği eşsiz bir mimari eser olarak öne çıkıyor. Lluis Domènech i Montaner tarafından tasarlanan bu kompleks, Katalan modernist mimari anlayışının en etkileyici örneklerinden biri olarak dikkat çekiyor. 1997 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınan bu kompleks, sağlık hizmetlerinin yanı sıra mimarlık tarihine de ışık tutuyor. Tasarımcısı Lluís Domènech i Montaner, Katalan modernizminin öncüsü olarak mimariye, tarihe ve sanata olan derin ilgisiyle biliniyor. 1849’da Barselona’da doğan Domènech, zengin bir kültürel ve entelektüel geçmişe sahip bir aileden gelerek eğitim hayatına matematik ve doğa bilimleriyle başlıyor, ardından mimarlık eğitimi alarak kariyerine yön veriyor. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde yaptığı seyahatlerle mimari bilgi birikimini zenginleştiriyor. Barselona’daki Mimarlık Okulu’nda 1920’ye kadar öğretim üyeliği yaparak Antoni Gaudí ve Josep Puig i Cadafalch gibi modernizmin önemli isimlerini yetiştiriyor. Meslek hayatında, Fonda Espanya, Casa Lleó Morera, Casa Fuster ve Palau de la Música gibi modernist mimarinin ikonik eserlerini tasarlayarak adını tarihe yazdırıyor. Son yıllarında mide kanseriyle mücadele ederken profesyonel görevlerini oğlu Pere Domènech i Roura’ya devrediyor ve tarihi incelemelere, özellikle Orta Çağ Katalonya’sının kimliğini vurgulayan çalışmalara odaklanıyor. Domènech, “sanat eseri olarak bütüncül bir yapı” anlayışını, beraber çalıştığı zanaatkârlar ve teknik ekiplerle hayata geçirerek Katalan kimliğini modern mimariyle buluşturuyor.

Hospital de Sant Pau, Barselona’nın Eixample bölgesinde, Sagrada Familia’ya yalnızca 10-15 dakikalık yürüme mesafesinde yer alıyor. Avinguda de Gaudí boyunca yürürken karşılaşılan bu etkileyici kompleks, şehrin modernist ruhunu en iyi şekilde yansıtıyor. Ulaşım açısından oldukça kolay bir konumda bulunan yapı, metro ile ulaşım sağlamak isteyenler için L5 hattındaki "Sant Pau/Dos de Maig" durağı oldukça yakın bir mesafede yer alıyor. Ayrıca, farklı otobüs hatları da bu bölgeye ulaşımı kolaylaştırıyor. Hospital de Sant Pau’nun kökenleri, 1401 yılında altı farklı hastanenin birleştirilmesiyle kurulan Hospital de la Santa Creu’ya dayanıyor. Bu erken dönem hastane, Gotik tarzıyla El Raval bölgesinde faaliyet gösteriyor. Zamanla Barselona’nın sağlık altyapısının temel taşlarından biri haline geliyor, 19. yüzyıldaki şehirleşme süreci ve modern tıp anlayışındaki ilerlemeler nedeniyle mevcut yapılar yetersiz kalıyor, Katalan bankacı Pau Gil’in cömert bağışları sayesinde 1902 yılında bugünkü modernist komplekse geçiş süreci başlıyor. Projenin mimarı olan Domènech i Montaner, yapı tasarımında sağlık, doğa ve mimarlık arasındaki ilişkiyi ön planda tutuyor. Kompleksin, yalnızca bir hastane olarak değil, aynı zamanda iyileşmeyi destekleyen bir çevre oluşturma fikriyle de tasarlandığı biliniyor. Yapı, 1930 yılında tamamlanarak Avrupa’nın en büyük modernist kompleksi haline geliyor.

Hospital de Sant Pau tasarımı, Katalan modernizmi akımının belirgin özelliklerini yansıtarak, bu mimari hareketin estetik ve işlevsellik anlayışını bir araya getiriyor. Kırmızı tuğla cepheleri,trencadís mozaikleri ve zarif taş işçiliği, doğal malzemelerin sanatsal bir şekilde kullanıldığını gösteriyor. Modernizmin sanat ve mühendislik anlayışını birleştiren kompleks, yalnızca bir hastane değil, aynı zamanda bir sanat eseri olarak da öne çıkıyor. Estetik detayları ve dönemin teknolojik yeniliklerini bir araya getiren yapı, Barselona’nın dönemin liderşehirleriyle rekabet etme çabasını simgeliyor. Cephelerde kullanılan hafif kumtaşı ve zarif taş işçiliği hem görsellik hem de işlevsellik açısından dikkat çekiyor. Hastanenin kendi enerji santrali ve merkezi ısıtma sistemi, modernizmin sınırlarını zorladığını kanıtlıyor. Domènech i Montaner, yalnızca estetik açıdan etkileyici değil, aynı zamanda sağlık ve iyileşme süreçlerini destekleyen bir yapı sunuyor. Pavyonların geniş bahçelerle çevrili olması ve yerleşimin güneş ışığını maksimize edecek şekilde düzenlenmesi, insan merkezli bir yaklaşımı yansıtıyor. Yapının süslemelerinde kullanılan doğadan ilham alan motifler, dinsel semboller ve heykelsi detaylar, Katalan modernizminin sembolik anlatım geleneğini yansıtıyor. Hastane, inşa edildiği dönemdeki en ileri teknolojilerle donatılarak yer altı tünelleri, doğal havalandırma sistemleri ve seramik kaplamaları ile modernizmin teknolojiyi mimarinin bir parçası haline getirme anlayışını ortaya koyuyor.

Hospital de Sant Pau, yalnızca Katalan modernizminin estetik bir ifadesi değil, aynı zamanda bu hareketin toplumsal sorumluluk ve insan yaşamını iyileştirme gibi değerlerini taşıyarak, Gaudí'nin eserleriyle birlikte Domènech i Montaner’in çalışmalarını Barselona’nın mimari mirasının temel taşlarından biri haline de getiriyor. Kompleksin kuzey-güney eksenine göre düzenlenmesi, pavyonların maksimum güneş ışığı almasını sağlıyor. Bu tasarım, hastaların moralini yükseltmeyi ve iyileşme süreçlerini hızlandırmayı amaçlıyor. Pavyonlar arasında yer alan yer altı tünelleri, hastave malzeme taşınmasını kolaylaştırmakla birlikte hijyen standartlarını yükseltiyor. Özellikle bulaşıcı hastalıklar için ayrılan izolasyon pavyonları, dönemin tıp anlayışınauygun şekilde tasarlanıyor. Ameliyathane, kuzey tarafında yer alarak buzlu cam pencerelerle doğal ışık alıyor. Orijinal projede planlanan 48 pavyondan sadece 13’ü Domènech i Montaner tarafından tamamlanırken, diğerleri oğlu Pere Domènech i Roura tarafından tamamlanıyor.

Erkek ve kadın hastaların ayrı pavyonlarda tedaviedildiği ve pavyonların azizlerin isimlerini taşıdığı düzen, Katalan modernizminininsana verdiği önemi yansıtıyor. Bahçeler,hava temizleme, gölge sağlama ve nem artırma gibi özellikleriyle yalnızca estetik değil, aynı zamanda işlevsel bir katkı sağlıyor. Her hastaya 145 metrekarelik alan sunulması, Avrupa’nın diğer hastanelerine kıyasla yüksek bir standardı temsil ediyor. 2009 yılında sağlık hizmetlerinin yeni bir binaya taşınmasının ardından, tarihi komplekskültürel ve turistik bir alan olarak yeniden düzenleniyor. 2004 yılında Mercè Pavyonu’nunkubbesininçökmesi, yapıların genel durumunun kritik seviyeye geldiğini ortaya koyuyor ve kapsamlı bir restorasyon sürecinin başlamasına yol açıyor. Restorasyon çalışmaları sırasında, modern yer radarı taramaları kullanılarak yapının iç detayları analiz ediliyor ve özellikle bazı sütunlarda metal altyapıların korozyona uğradığı tespit ediliyor. Bu kapsamlı analizler, yapıların sağlamlığını artırmak ve özgün detaylarını korumak adına büyük katkılar sağlıyor. Restorasyon sürecinde kullanılan jeotermal ısıtma sistemleri ve enerji verimliliğini artıran yenilikçi teknolojiler sayesinde, kompleks, tarihi bir yapı olmanın ötesinde çevre dostu bir mimari model haline geliyor. Restorasyon sürecinde Frederic Crespo liderliğinde, orijinal alanların korunması ve sürdürülebilirlik hedeflerinin uygulanması dikkat çekiyor. Günümüzde bazı pavyonlar uluslararası kuruluşlara ev sahipliği yaparken, diğerleri etkinlikler ve kültürel kullanımlar için yeniden işlev kazanıyor. Bu etkileyici kompleks, Barselona’nın moderniteye geçişini simgelerken, Pau Gil’in Katalan kimliği ve Hristiyanlık temellerine dayalı vizyonunu da yaşatıyor.

Hospital de Sant Pau, 1997 yılında Domènech i Montaner’in bir diğer eseri olan Palau de la Música Catalana ile birlikte UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınarak, modernizmin eşsiz mirası koruma altına alınıyor.Kompleksin yerleşim düzeni, Barselona’nın Eixample planına uyum sağlamak için 45° döndürülmüş bir tasarımla şekillendirilerek şehirle bütünleşen bir yapı sunuyor. Restorasyon sürecinde 30’dan fazla mimar ve uzman ekibin katkılarıyla detaylı çalışmalar yapılıyor ve 2014 yılında kompleks ziyarete açılarak hem kültürel hem de turistik bir merkez haline geliyor. Orijinal kullanımında, kompleksin her bir pavyonu farklı bir tıbbi uzmanlık dalına hizmet ederek, "şehri içinde barındıran bir hastane" konseptini başarıyla hayata geçiriyor. Yapının süslemelerinde kullanılan Hristiyan ve Katalan sembolleri ile giriş kapısı ve pavyonlardaki aziz figürleri, kompleksin kimliğini güçlendiriyor. 19. yüzyıl sonu Barselona’sındaki hızlı şehirleşme ve toplumsal dönüşüm bağlamında, hastane sağlık reformlarının simgesi olarak öne çıkıyor. Ziyaretçiler için düzenlenen rehberli turlar hem mimari detayları hem de kompleksin tarihsel önemini keşfetme fırsatı sunuyor. Hospital deSant Pau, Art Nouveau mimari tarzının Avrupa’daki en büyük komplekslerinden biri olarak küresel bir öneme sahip olduğunu kanıtlıyor. Bahçelerde yer alan bitki çeşitliliği, estetik bir güzelliğin yanı sıra hava kalitesini artırarak ve mikro iklim oluşturarak fonksiyonel bir değer de taşıyor. Bu eşsiz yapı, hem tarihsel bağlamda hem de mimari anlamda Barselona’nın moderniteye geçişindeki en güçlü sembollerinden biri olarak dikkat çekiyor.

Komplekste kullanılan seramik süslemeler ve vitraylar, yalnızca dekoratif amaçla değil, aynı zamanda hijyenik ve dayanıklı bir yapı oluşturma hedefiyle seçilmiş olmasıyla dikkat çekiyor.Mimar Pau Gargallo ve Eusebi Arnau gibi dönemin önemli sanatçıları, kompleksin heykel ve süsleme detaylarına katkıda bulunuyor. Kompleksin geniş bahçelerinde portakal, ıhlamur ve kestane ağaçları göze çarpıyor. Ayrıca peyzajda lavanta, biberiye ve defne gibi şifalı bitkilere rastlanıyor. Bahçeler, yalnızca estetik bir güzellik sunmakla kalmıyor, aynı zamanda hastalar için doğal bir terapi ortamı oluşturma amacı da taşıyor. Bu doğrultuda peyzaj tasarımı, hastaların psikolojik ve fiziksel iyileşme süreçlerine katkıda bulunmayı hedefliyor.

Günümüzde, Sant Salvador ve Sant Rafael pavyonları, dönemin hastane atmosferini deneyimlemek isteyen ziyaretçilere eşsiz bir fırsat sunuyor. Ayrıca, yer altı tünelleri de ziyaret edilebiliyor. Kompleksin bazı pavyonları uluslararası kuruluşlara ev sahipliği yaparken, diğerleri sergiler ve kültürel etkinlikler için kullanılıyor.