İzmir’in üç mihraplı camisi: Hisar Camii

İzmir’in gözde yapılarından olan Hisar Camii, İzmir’in Konak ilçesinde tarihi Kemeraltı Çarşı bölgesine inşa ediliyor. Hisar Camii, bulunduğu çevreye adını vermesiyle Hisarönü olarak anılmaya başlıyor. Caminin batısında 1743 yılında yapılan Kızlarağası Hanı bulunuyor.

Hisar Camii’nin inşa kitabesi günümüze ulaşamıyor ancak Osmanlı döneminde inşa edildiği ve yapının 1597-1598 yıllarında Yakup Bey tarafından yaptırıldığı biliniyor. Yakup Bey, İzmir ve çevresinde hakim olan Aydınoğlu Beyliği soyundan geliyor. Aynı zamanda caminin ismi Yakup Bey Camii olarak da anılıyor. Bazı kaynaklarda caminin bulunduğu yerde kilise olduğu ve kiliseden camiye çevrildiği düşünceleri ortaya atılıyor. Ancak bu düşüncelerin doğruluğu konusunda bir sonuca ulaşılamıyor.

Hisar Camii, inşa edildiği dönemde İzmir’in en büyük camisi olarak biliniyor. Dikdörtgen plana sahip caminin merkezinde yüksek kasnaklı kubbesi bulunuyor. Merkezi kubbenin doğu ve batısında ikişer kubbeye yer veriliyor. Harimin kuzey cephesinde doğudan başlayarak batı cepheye kadar uzanan aynı zamanda da kadınlar mahfilinin üzerini örten beş adet kubbe buluyor. Cami duvar yüksekliğinden daha aşağıda tutulan son cemaat yeri, yedi kubbeyle örtülüyor. Caminin kuzeybatısında yükselen minare, yaşanan depremler sonucu yıkıldığından orijinali günümüze ulaşamıyor.

Bugün Hisarönü’nde satıcıların arasında kalan Hisar Camii’nin mermer malzemeli bahçeye açılan kapısı bizi karşılıyor. Yuvarlak kemerli kapının üzerindeki kartuşta “Oraya giren güvende olur.” (Ali-İmran 97. Ayet) hat yazısı dikkat çekiyor.

Oldukça küçük bir bahçeye sahip olan caminin bünyesinde namaz vakitlerinin tespit edildiği muvakkithane ve kütüphane bulunuyor. Bu birimlerin kullanım alanları bugün değişmiş olup kütüphane de günümüze ulaşamıyor. Aynı zamanda bahçede duvara yaslanan bir çeşme, son cemaat yerinin önünde sebil ve avlu dışında şadırvan yer alıyor. Çeşmede batı etkili kabartmalı süslemeler kullanılıyor.

Hisar Cami’nin kuzey cephesinde yer alan yedi birimli üzeri kubbeyle örtülü son cemaat yerinden, harime açılan üç giriş açıklığı bulunuyor. Son cemaat yerinin orta biriminde yer alan ana girişin bulunduğu taçkapıda mermer malzeme kullanılıyor. Taç kapının üst bölümünde oymalı süslemelere sahip küçük bir mükebbire yer alıyor. Mükebbirenin her iki yanındaki kartuş içerisinde yazı süslemeleri bulunuyor. Girişin üzerinde bulunan ayet kitabesinde “Namaz, müminler üzerine vakti belirlenmiş bir farz olmuştur.” Nisa suresi 103. Ayet yazılıyor.

Hisar Camii hariminde sekiz fil ayağının taşıdığı merkezi büyük bir kubbe bulunuyor. İç mekanda ilk olarak kubbenin büyüklüğü ve altın renkli alçı süslemeler dikkat çekiyor. Duvar yüzeyinde, kemerlerde, kubbede ve kubbe kasnağında bitkisel kıvrımlı, batı etkili Barok ve Rokoko dönem etkili alçı süslemeleri görülüyor. Bu süslemeler yapıyla eş zamanlı olmayıp 19.yüzyılda eklendiği düşünülüyor.

Merkezi kubbeye geçiş tromplarla sağlanıyor. Tromplardaki pencerelerde Barok dönem resim sanatında sıklıkla gördüğümüz, Türk - İslam mimarisinde de süsleme olarak perde motifiyle karşılaşıyoruz. Kubbe geçişinde levha içerisinde hat yazısıyla “Allah, Muhammed, Edbubekir, Ömer, Osman, Ali, Hasan, Hüseyin” yazıyor.

Harimin kuzeyinde doğu ve batı köşelerde bulunan ahşap merdivenlerle kadınlar mahfiline ulaşılıyor. Kadınlar mahfili harime bakan balkon bölümündeki dalgalı çıkıntılar gemi kasarasını anımsatır biçimde dikkat çekiyor.

Hisar Camii mihrabının olduğu duvarda alçı süsleme yoğunluğu artarak belirginleştiriliyor. Duvarın orta bölümünde yer alan mihrap nişinin her iki yanına ikişer dekoratif sütunlu daha küçük mihraplara yer verilerek üçlü mihrap düzeni görülüyor. Evliya Çelebi, caminin üç kişi tarafından yaptırıldığını ve üç mihrabında bu kişileri temsil ettiği iddia ediyor. Ortada bulunan asıl mihrap olup diğer ikisinin temsili ve dekoratif amaçlı olduğunu söylemek gerekir. Ortada yer alan ana mihrapta barok etkili perde motifi bulunuyor ve nişin her iki tarafında dekoratif sütunlara yer veriliyor. Mihrap üzerinde bulunan hat yazılı çerçeve içerisinde "Zekeriyya, Meryem'in bulunduğu mihrâba her girdiğinde,.."(Ali-İmran/37) yazıyor.

Caminin minberi oldukça gösterişli, kabartmalı ve oymalı süslemeleriyle dikkat çekiyor. Kumaş kıvrımı, yaprak ve çiçek süslemesinin hakim olduğu minberde bitki süslemelerinin arasında kubbeli cami kabartması da kendini gösteriyor.

İzmir’e yolunuz düştüğünde Kemeraltı Çarşısı’nı ve Kızlarağası Hanı’nı gezip Hisar Camii’ni de ziyaret etmenizi tavsiye ediyorum