Bir sanat eseri olarak bahçe: Jardin Majorelle

Fas’ın Marakeş şehrinde bulunan Jardin Majorelle, bir bahçenin bir sanat eseri olarak nasıl görülebileceğine dair etkileyici bir örnek sunuyor. Bu bahçe, kültürel miras, sanatsal ifade ve ekolojik tasarımı harmanlayarak dikkat çekiyor. Fransız ressam Jacques Majorelle tarafından 1920'lerde tasarlanan bu bahçe, sadece bitkilerden oluşan bir alan değil, özenle oluşturulmuş bir sanat eseri olarak kabul ediliyor. Bahçedeki canlı renkler, özellikle "Majorelle Mavisi" adı verilen çarpıcı mavi tonu ve çeşitli bitki türleri, geleneksel bahçeciliğin ötesine geçerek ziyaretçilere duyusal bir deneyim sunuyor ve onu çağdaş sanat ile kamusal alanın bir parçası haline getiriyor. Bahçenin tasarımı, geleneksel Fas mimarisi ve peyzaj estetiğinin unsurlarını içeriyor ve bu da onu kültürel bir eser olarak daha da değerli kılıyor. Marakeş’in sayısız bahçesi arasında öne çıkan Jardin Majorelle, Jacques Majorelle’in mirasını yansıtan, dünyanın en tanınmış bahçelerinden biri olarak dikkat çekiyor.

Jacques Majorelle, 1919'da kalp rahatsızlıklarından dolayı Marakeş'e geliyor ve hemen Fas'ın güneyinin sanatsal güzelliklerini, Marakeş'in resim yapmaya uygunbir güzelliğe sahip olduğunu fark ediyor. Kendini bir “bahçe tasarımcısı” olarak gören Majorelle, 1924 yılında ileride “Jardin Majorelle” adıyla tanınacak bir arazi satın alarak stüdyosunun etrafında botanik bir sığınak oluşturmaya başlıyor. Bahçesini 1947 yılında halka açıyor ve 15 yıl boyunca, ölümüne kadar popüler bir cazibe merkezi olarak kalıyor. Ancak 1962’deki ölümünden sonra bahçe bakımsız kalıyor. 1980 yılında, Fransız moda tasarımcısı Yves Saint Laurent ve sanatçı arkadaşı Pierre Bergé, Jardin Majorelle’i gayrimenkul yatırımcıları kurtarıp satın alıyor. O zamandan beri bahçe restore ediliyor ve birçok yeni bitki ekleniyor. 1886 ile 1962 yılları arasında yaşayan Jacques Majorelle, ünlü Art Nouveau mobilya tasarımcısı Louis Majorelle’inoğlu olan Fransız bir oryantalist ressam olarak tanınıyor. Fransız bir dekoratör ve mobilya tasarımcısı olan Louis Majorelle, Art Nouveau tarzının önde gelen temsilcilerinden biri olarak anılıyor. Eserleri ise, Paris'teki Musée d’Orsay gibi ünlü müzelerde sergileniyor.

Majorelle, Fransız Genel Valisi Mareşal Lyautey tarafından davet edilerek 1917 yılında Fas’a geliyor ve Marakeş'in büyüsüne kapılıyor. 1923 yılında, Marakeş’te yaşamaya karar veriyor ve bugün bildiğimiz, 1930'lardan beri, şehrin en çok ziyaret edilen yerlerinden biri olan Jardin Majorelle haline gelecek olan geniş bir palmiye korusu satın alıyor. 1931 yılında, mimar Paul Sinoir’e Art Deco tarzında bir sanatçı stüdyosu inşa etmesi için görev veriyor; stüdyonun duvarları “Majorelle Mavisi” ile boyanıyor. Çevresine, egzotik bitkiler ve dünya çapındaki seyahatlerinden topladığı nadir türlerden oluşan, yaşayan bir sanat eseri niteliğinde bir bahçe tasarlıyor. Günümüzde Berberi Müzesi’ne ev sahipliği yapan yapı, başlangıçta sade ve süslemesiz bir pavyon olarak tasarlanıyor. Majorelle, atölyesini yapının zemin katında kuruyor, üst kat ise dinlenme alanı olarak düzenleniyor. Bauhaus ve Le Corbusier’in mimari ilkelerine göre inşa edilen bu yapı, gri beton olarak bırakılmak yerine Majorelle tarafından mavi, sarı ve kırmızırenklere boyanarak farklı bir kimlik kazanıyor. O dönemde Marakeş'te evlerin mutlaka toprak rengi olması gerektiği için, bu canlı renklendirme şehir kurallarına aykırı oluyor. Ancak yapı sokaktan görünmediği için bu durum bir sorun teşkil etmiyor.

Zamanla bitki örtüsü yoğunlaşıyor ve bu alan tropikal bir bahçeye dönüşüyor. Yucca, filodendron ve yasemin gibi pek çok bitki burada yer alıyor. Bahçe büyüdükçe, atölye binası gözden kayboluyor. Bahçede bambu, kaktüs, palmiye, muz, begonvil, yasemin ve gül gibi çeşitli bitkilerden oluşan 135 farklı tür, toplamda 3 binden fazla bitki bulunuyor. Ressam Jacques Majorelle, dünyanın farklı yerlerinden topladığı bitkiler, özellikle de kaktüsçeşitleriyle bu bahçeyi oluşturuyor. Majorelle, pavyona Arap tarzı kemerlerve sırlı kiremit detayları ekleyerek yapıya estetik bir zenginlik katıyor.

Bu bahçede peyzaj ve sanatsal ifade arasındaki etkileşim, tasarımında net bir şekilde görülüyor. Farklı bitki türleri, su öğeleri ve çevre arasındaki dinamik ilişki, insan ve doğa unsurlarıyla bir araya gelerek peyzajı bir sanat eseri haline getirdiği anlaşılıyor. Bu bakış açısı, yerel detaylar ile egzotik bitkilerin uyumlu bir ekosistem oluşturduğu Jardin Majorelle için oldukça anlamlı oluyor. Ortaya çıkan bu ekosistem hem ekolojik bilinç hem de sanatsal vizyonu bir arada sunuyor. Ayrıca, bahçenin tasarım ilkeleri, peyzaj mimarisindeki sanatsal ve ekolojik denge arayışıyla uyumlu bir bütünlük sunuyor. Tarihi bahçe öğeleri, koi balıklarının yüzdüğü ve fıskiyelerin dinamik bir enerji verdiği havuzlar, geniş gövdeli bambuların girişte karşıladığı yollar gibi unsurlar, bahçenin genel yapısına ve ziyaretçiye sunduğu deneyime önemli katkılarda bulunuyor.

Jardin Majorelle'de özenle tasarlanmış patikalar, su ögeleri ve bitki düzenlemeleri ve bilgilendirme panoları, ziyaretçileri peyzajla derin bir etkileşime davet eden bir mekânsal bütünlük oluşturuyor. Bu peyzaj deneyimi, mekânı çok katmanlı bir sanat eseri olarak yorumlamaya olanak kılıyor.

Bernard E. Benita’ya göre, Jacques Majorelle, sanatçı kimliğinden sıyrılarak bir boya ustasına dönüşüyor. Bahçedeki vazolar, saksılar, çeşmeler ve yollar, yerel renklerden uzak, özellikle de şiddetli denebilecek bir maviyle boyanıyor. Bu renk, daha sonra 'Majorelle Mavisi' olarak anılıyor. Ancak dekoratör Madison Cox, bu pigment karışımını yasal olarak tescilliyor, bu nedenle “Cox Mavisi” olarak da biliniyor. Bahçe, bu yeni renklerle 'doğal' bir alan olmaktan çıkarak 'kültürel' bir esere dönüşüyor. Resim stüdyosunun bulunduğu Art Deco tarzını yansıtan yapıda Berberi kültürüne adanmış bir müze açılıyor. Bugün, Jardin Majorelle bir kitapçı, kafe ve butik de içeriyor. Yves Saint Laurent'in 2008’deki ölümünden sonra, Yves Saint Laurent’in iş ortağı ve hayat arkadaşı Pierre Bergé, Jardin Majorelle’i Fondation Pierre Bergé – Yves Saint Laurent’e bağışlıyor.

Bu dönemde Jardin Majorelle Vakfı kuruluyor. Bahçede Fransız moda tasarımcısı Yves Saint Laurent için bir anıt inşa ediliyor. Jardin Majorelle Vakfı, kendi kaynaklarını kullanarak mülkün korunmasını ve bakımını sağlayan kâr amacı gütmeyen bir organizasyon olarak faaliyet gösteriyor. Elde edilen kazançlar, tamamen Fas'taki kültürel, eğitimsel ve sosyal projelere yeniden yatırılıyor.

Fransa’da Chantai Destrez ve Béatrice Salmon tarafından düzenlenen büyük sergilerden bu yana, birçok kişi Jacques Majorelle’in ressam olduğunu ve oldukça nitelikli bir sanatçı olarak kabul edildiğini biliyor. Şüphesiz, 20. yüzyılda Fas’ı temsil eden en önemli ressamların başında geliyor. Majorelle, hayatı boyunca yaşamın ne kadar hassas ve geçici olduğunu bilerek yaşıyor. 1917’de, 31 yaşındaykenaskeri hizmetten muaf tutulduktan sonra Fas’a geliyor. Majorelle, yaptığı tablolar ve aldığı nitelikli eğitimle ressam olarak tanınıyor, ilk eserlerini memleketi Lorraine'de yaptıktan sonra, Bretagne, Venedik ve Mısır’a seyahat ederek buralarda da tablolar yaptığı biliniyor. Marakeş’in medinasında iki farklı yerde kaldıktan sonra, Majorelle, 3 Mayıs 1923’te, Compagnie Marocaine’den 16.645 m² büyüklüğünde bir araziyi o dönemin 66.580 Frankı karşılığında satın alıyor.

Burası, Rouidat olarak bilinen ve ne Marakeş’in medinasında ne de daha batıda yer alan Avrupa şehrinde bulunan, çöl gibi bir alan olarak karşısına çıkıyor. Compagnie Marocaine, bu büyük araziyi daha önce satın almış olduğu ve 1920'den itibaren parsellemeye başlamış olduğu biliniyor. Böylece Jacques Majorelle, gelecekteki evinin arazisini kültürel bir geçiş bölgesinde satın alıyor. Seçiminin temel sebeplerinden biri, orada bulunan ağaçların, bir mektubunda belirttiği gibi, ona çocukluğundaki Lorraine kanallarındaki kavakları hatırlatıyor olması oluyor. Ancak bu ağaçlar, suyun hemen yüzeye yakın olduğunu gösteriyor. Bu durum, evinin etrafında bir bahçe kurmayı planlayan biri için çok önemli oluyor.

Arazinin ismi de kendisi gibi anlamlı oluyor ve Majorelle, mülküne ilk başta 841 numaralı tapuda Fransızca bir isim vermiyor, bunun yerine Arapça'da kavak ağacınınbabası anlamına gelen 'bou saf saf' ismini koyuyor. Daha sonra Pierre Bergé, mülkün bir kısmına 'Oasis' adını veriyor. Majorelle’in bahçesi, palmiye korusunda yer alıyor, ancak ismi doğrudan palmiye korusunu ifade etmiyor. İsmin Arapça olması, bahçeyi palmiye korusuyla dolaylı olarak ilişkilendiriyor. Bu durum biraz karmaşık görünse de, başından itibaren bahçe olarak tasarlanmış melez bir alanla karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor.

Evini inşa etmek için bu araziyi seçmesinin bir başka nedeninin daha olduğu biliniyor. Majorelle'in, medinanın hem sömürgeciler hem de yerel halk tarafından giderek bozulduğunu söylediği de biliniyor. Bahçede, dünya genelinden türlerin bulunduğu dikkat çekici bir bambu 'ormanı' ve kurak bir kaktüs bahçesi bir arada yer alıyor. En etkileyici bitkisel unsurlardan biri de kırmızı ve mor begonvillerin çiçekleri oluyor.

Bahçede bir çeşme ve iki büyük havuz bulunuyor; daha küçük olanı eğimli bir kanaldan besleniyor. Müzenin yanında ise üçüncü bir havuzda Koi türü balıklar yüzüyor. Su, sadece sulama amacıyla değil, aynı zamanda görsel kaygılar açısından da Mağribi mimarisinde hayati bir anlam taşıyor. Yapının bahçesinin merkezi unsuru olan havuz ve etrafını çevreleyen 2.5 dönümlük botanik bahçe, geleneksel Mağribi mimarisinde önemli bir yere sahip olan cennet kavramının bir örneği olarak görülüyor.

Marakeş’in lüks bölgelerinde, turistik yerlere yakın alanlarda, kentsel yeşil alanların varlığı, görkemli özel bahçelerle uyum içinde bir araya geliyor. Bu bahçeler arasında yer alan Jardin Majorelle, küçük olmasına rağmen şehir karmaşasının ortasında bir huzur vahası sunuyor ve Fas’ın ötesine taşarak dünya çapında tanınıyor. Bahçe duvarını aştığınız anda, deneyimleyicisini modern villaların veya otellerin biçimli çimlerinden farklı, Fas bahçelerinin büyüsüne davet eden tamamen farklı bir peyzaj dünyasına taşıyor.

Jardin Majorelle, yalnızca Fas’ın kültürel mirasına katkı sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda modern mimari ve bahçe tasarımı alanlarında da önemli bir rol oynuyor. Bahçenin, Yves Saint Laurent ve Pierre Bergé tarafından yeniden hayata döndürülmesi, bu tarihi mekânın dünya çapında tanınan bir kültürel sembol haline gelmesini sağlıyor. Marakeş’in ortasında yer alan bu huzur dolu alan, ziyaretçilerine hem görsel bir şölen sunuyor hem de farklı kültürleri ve sanat akımlarını bir araya getirerek modern dünyanın hızından uzaklaşma imkânı sunuyor. Günümüzde, Jardin Majorelle’in ev sahipliği yaptığı müzeler hem yerel halk hem de turistler için ilham kaynağı olmaya devam ediyor.