Belgrad’ın beton kapısı: Genex Kulesi
Genex Kulesi veya resmi adıyla ‘Batı Şehir Kapısı’ olarak bilinen yapı, mimar Mihajlo Mitrović' tarafından Belgrad’ta, brütalist stilde tasarlandı. 1970 yılında başlayan inşa çalışmaları, 1980 yılının sonlarında tamamlandı. Yapı, eski Yugoslavya’nın en başarılı dış ticaret şirketlerinden biri olan "Genex" şirketi için inşa edilmişti. Temel olarak birbirine bir köprüyle bağlanan 2 kuleden oluşan yapının daha alçak olan kulesi 26 katlı ve tamamen ofis birimlerinden oluşmakta. Bu ticaret kulesinin üstünde, günümüzde faal olmayan, panoramik şehir manzarası izlenebilen bir de restoran mevcut. Daha yüksek olan diğer kule ise 30 katlı ve 84 konuttan oluşuyor..
Halk arasında bilinen adıyla Genex Kulesi, Belgrad Havalimanı’ndan şehir merkezine giden otoban güzergahında kalır. Şehre gelenleri karşılayan ve uğurlayan konumundan dolayı, resmi olarak ‘Batı Şehir Kapısı’ ismini aldı. Ayrıca yapı, eski ve yeni şehrin eşiğinde konumlanıyor. Bu sembolik niteliğini de, birbirine bir köprüyle bağlanan iki kuleyle alegorik bir bağlamda görünür kılıyor.
Kare tabanlı iki kuleden oluşan yapıda, kulelerin yan cephelerine eşlik eden silolar bulunuyor. Bu silolar merdiven ve asansörlerle düşey sirkülasyon için kullanılmakla birlikte, estetik olarak da yapının endüstriyel kimliğini güçlendiriyor.
Cephe malzemelerinde brüt beton ve cam kullanımı hakim. Betonun plastik etkisi, işleve uygun mekan hacimleri ve cephe elemanlarının hareketli dizaynı ile güçlendirilmiş.
Farklı işlevlere sahip iki kule, üst yapı kotlarında bir köprü ile birbirine bağlanıyor. Bu geçiş, temel olarak yapıdaki yangın kaçışı ihtiyacını gidermekle birlikte, estetik olarak da yapı bütünselliği sağlıyor. Köprünün bitişiğinde ise, dairesel planlı bir restoran alanı mevcut.
Yapının mimarı Mitrović, tasarım aşamasında restoran kütlesi için mekanı 360 derece döndürebilen yenilikçi bir mekanik sistem önerse de, bina inşa edilirken bu öneri ekonomik kaygılarla uygulanmıyor. Buna rağmen restoranın geniş pencereleri, şehrin panoramasına hakim, nitelikli bir Belgrad görünümüne imkan sağlayabiliyor.
Yapının Güncel Durumu
Genex Kulesi, bugünlerde inşa edildiği dönemdeki şöhretinden oldukça uzak. Yapıya adını veren şirket Genex’in mali krizler nedeniyle küçülmesi sonucunda, ticari blok boşaltılmıştır. Sonrasında da bloğa yeni bir kullanıcı bulunamadığı için, ofis ve restoran alanları metruk haldedir. Bu sebeple yapı cepheleri çoğunlukla reklam panolarıyla örtülerek değerlendiriliyor. 2021 yılında, Sırbistan Hükümeti, yapıyı kültürel miras olarak tescillemiş olsa da, bu durum yapıdaki bakımsızlığa bir çözüm sağlayamıyor.
Konut bloğu ise, daireler aktif bir şekilde kullanıldığı için nispeten daha iyi korunmuş durumda. Ayrıca yapının bu bloğunda, inşa sürecinden kalan orijinal iki duvar ve tavan resmi de bulunuyor.
Genex Kulesi, - veya resmi adıyla ‘Batı Şehir Kapısı’- inşa edildiği dönemde Belgrad halkı için küllerinden doğan bir kentin en dikkat çekici yapısı ve bir landmark olarak kabul gördü. Estetik kimliği ve teknik donanımları, inşa edildiği coğrafyaya göre oldukça fütüristik bir konumdaydı. Bugün dahi yapı, Yugoslav brütalizminin önde gelen örneklerinden olarak sayılıyor. Fakat ne yazık ki, devrinin kültürü ve tinselliğiyle oldukça özdeşleşmiş bu yapı, zaman geçtikçe eski değerini ve popülerliğini yitirerek terk edilmeye yüz tuttu. Bugünlerde unutulmuş bir durumda yeni kaderini beklese de, Belgrad’a yolu düşenleri olanca heybetiyle selamlamaya devam ediyor.
