Bebek’in İncisi: Mühendis Ragıp Devres Villası

Yalın tasarımıyla dikkatleri üstüne çeken, günümüzde Bebek’te Cevdet Paşa Caddesi 101 numarada konumlanan Ragıp Devres Villası, Ernst Egli tarafından 1932 senesinde tasarlanıyor. Egli’nin şiirsel bir başyapıtı olan yapının üzerinde durduğu parsel, Haliç ve Pera semtlerinin Kuzeybatısında, merkezi bir konumda, Boğaz’a paralel uzanan caddenin hemen üzerinde yer alıyor. Konut olması doğrultusunda işvereninin özel şahıs olması ve Ernst Egli atölyesinden çıkma olup İstanbul’daki az sayıdaki eserden biri niteliğini taşıması, yapıyı diğer projelerden farklı kılan noktalar olarak karşımıza çıkıyor. Ernst Egli, 1927 yılındaMillî Eğitim Bakanlığı (Maarif Vekâleti) tarafından modern okulların inşasında danışman mimar olarak görev yapmak üzere Türkiye'ye getiriliyor.

Egli, okul yapılarının tasarımının yanı sıra diğeryapı türlerini de tasarlıyor ve çeşitli şehirlerin imar planlarının hazırlanmasından sorumlu oluyor. Ragıp Devres Villası ise Egli’nin farklı tip yapı tasarımlarından birine örnek teşkil ediyor. Ragıp Devres Villası bodrum ve üstündeki iki kattan meydana geliyor. Yapının kat planı, iç içe geçmiş iki dikdörtgenden meydana geliyor. Tüm tesisat birimleri ve özel odalar içe çekilmiş kanatta yer alıyor. Düz sıvalı, birbiriyle iç içe geçmiş iki katlı iki küp, ön bahçenin baktığı sokak ile arkadaki bahçe arasındaki kot farkını gizleyen taş ile örülmüş kaidenin üzerine yerleşiyor. Zemin katta, denize bakan geniş verandalı salon ve çalışma odası ile servis hacimleri, üst katta ise yapıyı neredeyse tümüyle çevreleyen, balkona açılan yatak odaları, ütü odası, banyo ve tuvalet yer alıyor. Çağın anlayışına uygun olarak yalın bir tasarımla gerçekleştirilmiş olan yapıda balkonlar ve köşedeki çatı konsolu, yuvarlak çelik borudikmelerle taşınıyor. Yapıdaki dikkat çeken modern detaylardan bazıları; köşe dönen yatay pencereler, orantılı tasarım, alçak ve düz çatı, beyaz renk kullanımı olarak karşımıza çıkıyor. Ragıp Devres Villası, inşa edildiği dönemin karakteristik özelliklerini yansıtması ile Türkiye’de modern mimarlığın tanıtılmasında önemli katkı sağlıyor.

Cadde tarafında, her katta tekrarlanan simetrik pencere düzeni, iki cephede de köşeleri dönecek şekilde tasarlanmış olduğundan dolayı evin içinden Boğaz’a doğru geniş bir açılım mümkün oluyor. Boğaz’a açılan söz konusu asimetrik tasarıma sahip pencere düzeni, yapının doğu cephesinde beş adet ince kolon ile desteklenen üst kat terasıyla birlikte yapının katı kütlesinin hafifletilmesini sağlıyor. Yapı, etrafını saran balkonları, çelik kolonları, düz çatısı ve panoramik pencereleriyle uluslararası mimarlığın parametrelerini takip ediyor ve böylece klasik Türk konut mimarisinden farklılaşıyor. Gelenekten kopuş, yapı içindeki yaşamın organizasyonunda ve iç tasarımında da kendini gösteriyor. Üst katta ebeveyn yatak odası ve ayrı çocuk odalarının planlanması, Türkiye’nin Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Avrupai yaşam düzenlemelerine bir uyum sağlandığına örnek teşkil ediyor. Yapı, geleneksel Türk evinden uzak, hatta uygulanışı itibariyle bir anlamda Türk evinin antitezi gibi görünüyor. Hem biçim hem de toplumsal algı açısından Batı örneğindeki çekirdek aileyi, uygarlaşma sürecinin bir sonraki adımı olarak değerlendiren Kemalist çizgide yer alıyor.

Müşterilerin talebi üzerine Egli, iç mekân mobilyalarının yanı sıra peyzaj tasarımından da sorumlu oluyor. Egli’nin anılarında, Devres Villası’nı tasarladığı süreçten memnun olmadığını yazdığı biliniyor. Türkiye'nin kuruluş ilkelerini desteklemeye ve Anadolu Bölgesi’ni kalkındırmaya odaklanmak yerine, kişisel bir konut projesi için önemli miktarda para ve zaman harcamanın uygun olmadığını öne sürüyor. Egli anılarında işverenlerinden biri ile olan ilişkisini, “Güzel olduğu kadar yüksek eğitimli bir Türk kadını olan Bayan Devres, işveren olması hasebiyle hakkı olmasına karşın beni iç mimarinin incelikleri konusunda yer yer fazla zorladı.” şeklinde ifade ediyor.

İç mekân tasarımının ağır bir döşeme ile koyu renklerde bırakılmış olması, yapının dışının hafifliği ile ciddi bir tezat oluşturuyor. Yapının bu özelliklerinin büyük bir çoğunluğu, olasılıkla dönemin ilk modern inşaat mühendislerinden biri olan eşine en ince detaylara kadar tavsiyelerde bulunan Bayan Devres’in istekleri üzerine şekilleniyor.

Parke döşemeler, duvar panelleri ve gömme dolaplar herhangi bir süsleme içermemekle beraber, ağırlıkları ile burjuvanın en üst sınıflarına ait Viyana yapılarının iç mekânlarının, özellikle de Adolf Loos’un 1928 tarihli Moller Evi’nin etkisine dair ipuçları veriyor. Bu benzerlik kendini özellikle koyu renk duvar kaplamalarında, gömme dolaplarda ve büfelerde gösteriyor. Avrupa tipi bir konut ve mobilyalar, Osmanlı evinin antitezi olan bir yaşam tarzının ifadesi haline geliyor.

İstanbul'un ilk modern villa örneklerinden biri olarak günümüze kadar ulaşan Bebek semtinin göz bebeği diyebileceğimiz yapı, yalın tasarımı, çağın anlayışına uygun detayları ve içinde barındırdığı modern yaşam tarzına uygun düzenlemeleriyle mimarlık meraklılarını kendisine hayran bırakıyor.