Barok dönemi izleri taşıyan bir yapı: Salepçioğlu Camii

Kentin inşa faliyetlerini destekleyen Salepçioğulları ailesinden Salepçizade Hacı Ahmet Efendi tarafından hanların yanı sırasına vakfiye eseri olarak cami inşa ediliyor. Cami, son cemaat yerinde bulunan kitabede belirtildiği üzere 1895 tarihinde yapımına başlanarak 1906 tarihinde tamamlanıyor.

Salepçioğlu Camii, İzmir Konak’da Kemeraltı çarşısının güneyinde bulunuyor. Alt katı medrese, üst katı cami olan fevkanani yani birden çok katlı olarak düzenleniyor. Kareye yakın dikdörtgen planlı caminin merkezinde sekiz ayağın taşıdığı kubbe yer alıyor. Harimin merkezi alnının dört köşesinde ise kubbeye geçişi sağlayan tromplar bulunuyor. Doğu-batı yönde uzanan son cemaat yerinin üzeri düz tavanla örtülüyor. Son cemaat yerinin üzerinde üç kubbeyle örtülü kadınlar mahfili yer alıyor.

Zeminde yer alan medresenin kuzey girişinden girildiğinde doğu ve batıda birer mekan yer alıyor. Karşılıklı verilen bu iki mekanın mektep olarak kullanıldığı biliniyor. Doğu batı doğrultudaki koridorunun güneyinde bulunan bölüm ise medrese olarak kullanılıyor. Güneydeki bölüme girildiğinde ortada zeminden bir miktar yüksek dört sütunlu ve etrafı çevrili bir bölüm bulunuyor. Ortada bulunan bu mekanın doğu ve batısında da merdivenle ulaşılan ikişer hücre yer alıyor. Medrese duvarlarında kırmızı ve yeşil renkli kesme taşlar kullanılıyor. Kuzey cephedeki medrese giriş açıklığının her iki yanında ikişer çeşmeye yer veriliyor. Çeşme alınlığında barok etkili kıvrım dallı kabartmalı süslemeler bulunuyor.

Medresenin üzerine konumlandırılmış camiye kuzey cephedeki kıvrımlı iki merdivenle ulaşılıyor. Medresenin camiye kıyasen daha geniş tutulmasıyla merdivenlerle ulaşılan caminin çevresini üç yönden saran bir avlu bulunuyor. Avlu çevresinde korkuluklar ve korkuluk arasında kırmızı taş malzemeden babalara yer veriliyor. Baba, korkulukları desteklenmesini sağlayan dikmeye deniyor.

Salepçioğlu Camii’nin minaresi yapıdan bağımsız olarak caminin kuzeydoğusunda yer alıyor. Yüksek sekiz köşeli mermer ve yeşil kesme taşlarla kaplanan minare kaidesi üzerinde ince uzun gövde buluyor. Bir şerefeye sahip minarenin şerefe altındaki mukarnas dolgularla da hareketlilik sağlanıyor. Minare daha önce iki defa yıkılıyor. Bugün gördüğümüz minare ise 1927 yılında üçüncü kez inşa ediliyor.

Caminin cephe düzenlemesinde yeşil renkli kesme taşlar ve mermer malzeme kullanılıyor. Alt sırada yer alan ince uzun yuvarlak pencerelerin çevresi ve üst sıradaki pencerelerin etrafı mermer malzemeyle çevreleniyor. Caminin cephelerinde sıklıkla mermer malzemeden duvara bitişik sütunlar yani pilasterler kullanılıyor. Doğu ve batı cephesi pilasterlerle dört panoya ayrılırken kuzey cephe üçe ayrılıyor. Kuzey cephede üç adet giriş açıklığı ve üst bölümde de üç pencereye yer veriliyor. Ortada bulunan pencerenin üzerindeki yuvarlak madalyon içersinde “Maşallah” yazıyor. Ana giriş açıklığının bulunduğu orta birimde daha yüksek bir alınlık kullanılarak belirginleştiriliyor. Ortada yer alan girişin önüne sonradan eklenip eklenilmediği konusunda tartışmaların olduğu demir rüzgarlık bölümü bulunuyor.

Camiye girildiğinde ilk olarak son cemaat yeri bizi karşılıyor. Doğu batı yönde uzanan son cemaat yeri duvarlarıda mermerle kaplanarak plasterle de hareketlendiriliyor. Harime açılanüç ahşap kapı yer alıyor. Düz örtü kullanılan son cemaat yeri tavanında, yatay panolar içerisinde kalem işi süsleme kullanılıyor. Tavanın orta bölümün ise çok kollu yıldız kabartmalarla çerçevelenerek içlerine kalem işi süslemeler işleniyor. Çok kollu yıldızın merkezinde ise Roma döneminde sıklıkla kullanılan akantus yaprağına oldukça benzer yaprak kabartması görülüyor. Son cemaat yerinin doğu ve batı köşelerde yer alan kadınlar mahfiline çıkmayı sağlayan ahşap döner merdivenler üzerinde oymalı süslemeler bulunuyor.

Son cemaat yerinin üzerinde bulunan kadınlar mahfili üç kubbeyle örtülüyor. Güneyde mahfil ve harim kubbesini taşımaya yardımcı olan mermer ayaklar görülüyor. Kadınlar mahfinin kemer, kubbe ve pandandiflerde sonradan eklendiği düşülen panolar içerisinde barok özellikte s-c kıvrımlı kalemişi süslemeler yer alıyor.

Kare planlı harimin üzeri yekpare bir kubbeyle örtülüyor. Kubbe kabartmalı süslemelerle pek çok bölmeye ayrılarak içlerinde geçmeli ve bitkisel özellikte kabartmalı süslemeler bulunuyor. Kubbe sekiz köşeli kasnakla yükseltiliyor. Kasnak üzerinde ise ikili pencere açıklıklarına yer veriliyor. Kubbbeyi taşımaya yardımcı yuvarlak kemerli, sekiz mermer ayak bulunuyor. Ayakların başlıklarında barok etkili girft süslemeler ve sarkıt biçiminde kozalaklar görülüyor. Ayakların kemer köşeliklerinde bulunan madalyonlarda hat yazısıyla “Allah, Muhammed, Ebubekir, Ömer, Osman, Ali, Hasan ve Hüseyin” yazılıyor.

Alt sırada yer alan yuvarlak kemerli ince uzun pencereler ve aynı düzende üstte verilen pencerelerin yoğunluğuyla birlikte harimde ferah aydınlık bir görünüme ulaşılıyor.

Mihrap nişi altı köşeli olup mermer malzeme kullanılıyor. Mihrapta iki dekoratif süstun ve akantus yapraklı sütun başlığı bulunuyor. Mihrap barok etkili kabartmalı kıvrım dallarla süsleniyor. Barok dönem resim sanatında sıklıkla gördüğümüz perde motifinin bir benzerini mihrap süslemesinde rastlıyoruz. Mihraplarda sıklıkla karşılaştığımız Ali-İmran suresi 37. Ayetin bir bölümü “…Zekeriyya Meryem'in bulunduğu mihrâba her girdiğinde 1323 (1905) ….” yazıyor.

Minberde barok tarzda iç bükey bitkisel kabartmalar, geometrik formlar, dekoratif sütun ve kemerleriyle yoğun mermer süslemesi bulunuyor. Kabartmalı süslemeler minberin çok katlı külahında da devam ediyor.

Vaaz kürsüsünün koyu renkli mermerden yapılmış bir ayağı bulunuyor. Merdiven korkuluklarunda ve gövdesinde dekoratif kabartmalı sütunlar, at nalı kemerler kullanılıyor.

İzmir’de inşa edilen camiler arasında batı etkili barok dönem özelliği taşımasından ötürü Salepçioğlu Camii diğerlerinde ayrışıyor. Yolunuz İzmir’e düşerse Kemeraltı'nı gezerken Salepçioğlu Camii’ni ziyaret edip gönlünüzün ferahlamasını tavsiye ediyorum.