Üretimde normalleşme çabası

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın hasar tespit taramasına göre 11 kentte bulunan 34 Organize Sanayi Bölgesi’nin 7’sinde kısmi altyapı hasarları oluştu. Ağır ve orta hasarlı bina sayısı ise 5 bin 600. Depremin sanayinin üzerinde neden olduğu maliyetin etkisi ise 170 milyar TL. Hasarsız olanlar çalışanları geri getirebildiği sürece üretimlerine yavaş yavaş başlıyor. Kentlerini eski günlerine kavuşturabilmek için sanayici de büyük bir çaba sarfediyor. Çalışanlarını tekrar yaşadığı kente geri getirebilenler yavaş yavaş üretimlerine başladı. Bu yazıyı hazırladığımız sırada bakanlığın son açıkladığı veri 33 bin tesiste üretimin başladığı yönünde oldu. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının tarafından hazırlanan ‘2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu’na göre, 2022’de toplam 254,2 milyar dolar olan ülke ihracatının yüzde 8,6’sına karşılık gelen 21,9 milyar dolarlık kısmı deprem bölgesindeki illerden sağlandı.

Deprem bölgesinde 314’ü büyük, 779’u orta, 3 bin 769’u küçük ve 42 bin 719’u mikro ölçekli olmak üzere 47 bin 581 imalat sanayi firması yer alıyor. Afet öncesi bölgede 38 organize sanayi bölgesinin (OSB) hizmet verdiği ve buralarda faaliyet gösteren 4 bin 997 firmanın yaklaşık 550 bin kişiye istihdam sağladığı tespiti yapıldı. Bölgedeki OSB’lerdeki istihdam, ülke genelindeki tüm OSB’lerdeki istihdamın yaklaşık yüzde 22’sine karşılık gelirken, 116 küçük sanayi sitesinde de (KSS) 31 bin 127 iş yerinin yer aldığı belirlendi. Raporda bölgedeki firmaların tahmini hasar tespiti de yapıldı. İncelemelere göre hasarın boyutu 154 milyon 742 bin TL olarak belirlendi.

Deprem üretim merkezlerini vurdu

• Deprem bölgesindeki şehirlerin sanayi üretimine bakıldığında Kahramanmaraş, Türkiye iplik üretiminin yüzde 36’sını gerçekleştiriyor.

Tek başına dünya tek parça halı üretiminin yüzde 60’ına ev sahipliği yapan Gaziantep ise, sanayisi ve ticaret yapısıyla ülke ekonomisinde önemli bir yer tutuyor. Türkiye’nin Ortadoğu pazarına açılan ihracat üssü konumunda yer alan Gaziantep, geçtiğimiz yıl Türkiye’nin toplam sanayi ihracatının yüzde 3,5’ini oluşturdu. Türkiye’nin en önemli lojistik merkezlerinden biri olan Hatay’da Türkiye’nin Ortadoğu ve Kuzey Afrika’ya açılan en yakın kapısı olma özelliğine sahip. İslam Dünyası Turizm Başkenti seçilen Şanlıurfa ise, turizm ve gastronomisiyle ön plana çıkıyor.

Kahramanmaraş'ta sanayinin yüzde 70'i depremden etkilendi

Kahramanmaraş bölge sanayisinin yüzde 70’inin depremden etkilendiğini ve henüz faaliyetlerine başlamadığını söyleyen Kahramanmaraş Esnaf Odası Başkanı Ahmet Kuybu, sanayi alanlarında hem yapılarda hem de makinelerde ciddi zararların olduğunu, özellikle konfeksiyon atölyelerinin komple imha olduğunu söylüyor. “Kahramanmaraş’ta devlet, hükümet, millet herkes elinden geleni yapıyor. İnsanlar pes etmedi. Tekrar Kahramanmaraş’ı ayağa kaldırmak için herkes üzerine düşeni yapıyor ve mücadele ediyor” diyen Kuybu, şehirde sanayi tekrar ayağa kalktığında göç etmek durumunda kalan çalışanların geri döneceğini söylüyor.

Kahramanmaraş’ı yeniden ayağa kaldırabilmek için desteklerin verildiğini ancak bu desteklerin zaman aldığına dikkat çeken Kuybu, desteklerin hızlandırılması gerektiğini, pratik ve çok hızlı kararlar alınıp hayata geçmesi gerektiğini söylüyor. İnsanların yaşam alanlarına öncelik verildiğini belirten Kuybu, “Konteyner kentleri konteyner çarşıları kuruyoruz Biraz sabırlı olursak hepsinin çözüleceğine inanıyorum” diyor.

Yaşanan deprem felaketinden en çok etkilenen iller arasında yer alan ve ülkenin 10 sanayi şehrinden bir tanesi olan Kahramanmaraş’ta sanayicilerin yeniden üretime geçebilmeleri için destek ve teşvike ihtiyaçları olduğunu söyleyen Kahramanmaraş Ticaret Borsası Başkanı Mustafa Narlı ise, “Daha önce Kahramanmaraş’a uygulanan 5084 teşvik yasasını mevcut tesisler dâhil 5 yıllığına tekrar istiyoruz” diyor.

İhracatta liman sorunu

Gaziantep’te sanayi alanında 5 bin 100’ün üzerinde büyük, orta ve küçük işletmenin yer aldığını ve 1182’siyle görüşebildiklerini söyleyen Gaziantep Sanayi Odası Başkanı Adnan Ünverdi, işletmelerin çoğunluğunda makine teçhizat ve silolarında kırımlar, makinelerin beyninde yanmalar, terazilerinde şaşmalar, kırılmalar, silolarda parçalanmalar olduğunu bu nedenle de 1182 firmanın yaklaşık 450 milyon TL zarar bildirdiğini söylüyor.

Sektörlere göre değişik oranlar olsa da işletmelerin yüzde 45- 65 arasında değişen kapasitelerle çalıştığını söyleyen Ünverdi, yıkımların dışında iş gücünde de kayıpların yaşandığını dile getiriyor.

• Deprem nedeniyle İskenderun Limanı’nda yaşanan yangından dolayı ham maddelerinin zarar gördüğünü, yangından etkilenmiş olan konteynerlerin 500 milyon dolar civarında olduğunu ve ham maddeleri yeniden temin açısından sorun yaşadıklarını belirtiyor.

Ünverdi, İskenderun Limanı’na bağlı olarak Mersin Limanı’nda yaşanan yoğunluktan dolayı da şu anda çok büyük sıkıntı içerisinde olduklarını söylüyor. Ünverdi, “İskenderun Limanı çalışmadığı için o limana gelen gemiler Mersin’e sevk oldu. Mersin’de yoğunluk yaşanıyor. O yoğunluktan dolayı da maalesef bir ay, bir buçuk aylık gecikmelerimiz söz konusu” diyor.

Deprem kalifiye iş gücünü de vurdu

Depremin imalat sanayisinde işverenleri olumsuz etkileyen bir diğer önemli etken de kalifiyeli eleman kaybı oldu. Bölge sanayisinin önde gelen isimleri kalifiye personel kaybı ve personel koşullarından kaynaklanan zorluklar nedeniyle operasyonlarda aksaklıkların ortaya çıktığını söylüyor. Özellikle halı ve tekstil sektöründe darboğaz yaşandığına dikkat çeken Ünverdi, İş gücü kaybında kalifiye eleman sorunu yaşadıklarını belirtiyor.

Ünverdi, “Deprem psikolojisi nedeniyle başka şehirlere göç eden kalifiye elemanların eksikliğini üretimde yaşıyoruz” diyor. Verilecek olan desteklerde deprem bölgesinin cazibe merkezi ilan edilmesinin oldukça önemli olduğunu belirten Ünverdi, bölgenin toparlanması için yatırımların yeniden ayağa kalkması gerektiğini ve çalışanların tersine göçünü artırmak için teşvik uygulamalarına ihtiyaç olduğunu söyledi.

Bir yanda işçi bulamama sorunu, bir yanda işsizlik

Şanlıurfa’da ağırlıklı olarak sanayi alanında tekstil tesislerinin yer aldığını belirten Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Yetim, ticaretlerinin Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman’la fazla olduğu için ciddi anlamda etkilendiklerini söylüyor.

• Depremin tesislerde yıkım anlamında fazla olmadığını ancak ticari ilişkilerden dolayı tekstil fabrikalarının bir bir kapandığını ifade eden Yetim, “Dolayısıyla bu tesislerde çalışanlarımız işsiz kaldı. Daha önce Şanlıurfa’da işsizlik yüksekti. Deprem felaketinin ardından bu işsizlik giderek artıyor.

Tüm bunların üzerine Şanlıurfa’ya Kahramanmaraş, İslâhiye, Adıyaman, Adana, Mersin’den göç alıyoruz. Bu hususta bir önlem alınmazsa Şanlıurfa’da bir işsizlik patlaması olacak” diyor.

Şanlıurfa’da 400 fabrikanın yer aldığı OSB’lerin 200 tanesinin çalışır durumda olduğunu söyleyen Yetim, deprem öncesinde özellikle tekstil gruplarında istihdam sayısının çok yüksek olduğu OSB’lerde 40 bin kişi istihdam edilirken, deprem sonrası işletmelerin durmasıyla firmaların ciddi anlamda zarar ettiklerini ve kısa çalışma ödeneği olmadığından dolayı işçi çıkarımı da yapamadıklarını söylüyor.

Adıyaman’da ise 25’e yakın fabrikanın yıkıldığını, 30’a da yakın da hasarlı binanın bulunduğunu söyleyen Adıyaman OSB Yönetim Kurulu Başkanı Abdulkadir Çelenk, “OSB’lerimizde deprem öncesi 22 bine yakın eleman çalışıyordu. Deprem sonrasında 65 fabrikamızı açtık fakat 4 bin civarında işçimiz döndü. Genel olarak işçiler barınma sorunuyla karşı karşıya. Bu sorunun çözümüyle ilgili olarak bakanlıklardan konteyner istedik. Yavaş yavaş konteynerler gelmeye başladı ve biz de bunların dağıtımını gerçekleştiriyoruz” diyor.

Depremden oldukça fazla etkilenen Antakya’nın Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Hikmet Çinçin bölgenin yeniden ayağa kaldırılması için taleplerini 19 maddede sıraladı:

1. Depremden sonra illerin/ilçelerin/ firmaların etkilenme oranlarına göre kategorize edilmesi ve süper teşviklerin/desteklerin planlanması
2. Ticari kredilerde minimum 1 yıl faizsiz erteleme sağlanması
3. Tüm kurumlar, KDV ve gelir vergi beyannamelerinin verilmesi süresinin en 1 yıl ertelenmesi, tüm kurumlar ve gelir vergilerinde 2023 istisnası (2022’den tahakkuk edenler de dâhil) sağlanması
4. Her türlü üretim aracını (makine, teçhizat, binalar, yapılar vb.) barındıran yatırım teşviklerinin planlanması
5. Minimum iki yıl ödemesiz olacak şekilde uzun vadeli ve düşük faizli kredi olanaklarının sunulması ve bölgedeki firmalara etkilenme derecelerine göre bankalar nezdinde istisnai kredi limitlerinin tanınması
6. Kredi teminatlarında/ipoteklerinde istisnalar ve muafiyetlerin tanınması; kefalet karşılığı teminatların yüksek oranlı olarak gözetilmesi
7. İhracat ve yatırım taahhütlerinin ertelenmesi ve ihracatçıların KDV iadeleri süreçlerinin hızlandırılması
8. İhracat taahhütleri kapsamında reeskont kredilerinde taahhüt ertelemelerinin yapılması ve ek kredi imkanlarının oluşturulması
9. Evrak kayıplarından dolayı; vergi ve KDV incelemelerinde kolaylıklar sağlanması
10. Deprem bölgesindeki firmaların çek/senet ödemelerinin depremden etkilenme oranlarına göre ertelenmesi
11. Üretimin başlayabilmesi için gereken ve depremden dolayı hasar gören kritik makinelerin ve teçhizatların hızla temini için gümrüklerde kolaylıklar sağlanması
12. SGK işçi ve işveren primlerinde en az beş yıl için indirim yapılması ve 2022 tahakkukları dâhil 2023 prim ödemelerinin ertelenmesi
13. Bölgedeki firmalar için etkilenme derecelerine bağlı olarak kredi risk puanlarına yansıyan olumsuzluklar için düzeltmeler sağlanması
14. Sigorta ödemelerinden vergi istisnası (Sigortadan gelecek olan paradan kurumlar vergisi kesilmesin) sağlanması
15. Depremden zarar gören bölgedeki firmalara kamu ihalelerinde öncelik sağlanması
16. Depremden etkilenen şirketlerin 2022 genel kurul tarihlerinin yılsonuna kadar yapılmasında esneklik sağlanması
17. Depremden dolayı sahibi vefat eden firmaların el değiştirmeleri ve satış işlemlerinin özel bir komisyon denetiminde kontrollü yapılması
18. Bankaların ek kredi tahsisini müteselsil kefaletle çözüm sağlanması (gayrimenkul ipotek karşılığı değil)
19. Depremden etkilenen bölgelerde sadece mikro ve küçük ölçekli işletmeler ve zanaatkârlar için OSB kurulması