Tarihin mütevazı tanığı: Cumalıkızık
Bursa fethedilmeden önce kurulan, özünü günümüze yansıtan bir köy Cumalıkızık. Rivayete göre bir Türkmen Boyu olan Kızık Boyu’ndan gelen birkaç nefer Osmangazi’den yurtluk ister. Osmangazi’nin ihsanı ile Bursa önlerinde 7 Kızık köyü kurulur. Bayındır Kızık, Dal Kızık, Hamamlı Kızık, Dere Kızık, Değirmenli Kızık, Fidye Kızık ve Cumalı Kızık. Diğer köylerdeki erkekler Cuma namazı için bu köye geldiği için Cumalıkızık demişler. Kızık köyleri değişimin acı kuvvetine yenik düşerken Cumalıkızık zırhlı bir asker gibi direnmiş, kendini bu değişim rüzgârından korumuş.
Orhangazi Külliyesi’nin vakıf köylerinden olan Cumalıkızık ve çevresindeki diğer vakıf köyleri, payitaht Bursa’nın kent merkezindeki hanlar ve külliyelerle ekonomik ilişkileri olmuş köyler. Dolayısıyla Cumalıkızık, Osmanlı’nın bütün kurumlarıyla bir beylikten imparatorluğa dönüşmesine önemli bir katkı sağlamış.
Cumalıkızık evleri genelde üç katlı. Evler yapılırken aile mahremiyetine son derece özen gösterilmiş. Dolayısla Osmanlı sivil mimarisinin en önemli örneklerinden sayılıyorlar. Evlerin dış kısımlarında zemin ve birinci katlar ile avlular, sokak döşemesine uygun moloz taş ve ahşap hatıllı duvarlarla örülüdür. Üst kat ise ahşap taşıyıcı hımış dolgu, üstü alaturka kiremitli kırma çatılıdır. Sokaktan ev içinin görülmesi mümkün değildir. Pencereler üst katlarda kafesli veya cumbalıdır. Cumalıkızık evlerinde genelde iki türlü plan uygulanmış. Bunlardan ilki etrafı moloz taşlarla yüksek şekilde örülmüş bir duvarla çevrili dış avlu. Buradan evin ikinci kısmı olan hayat kısmına geçiliyor.
Köy evlerinin büyük çoğunluğunun alt katı köy atmosferine uygun restoranlar olarak gelecek misafirlerini en güzel şekilde ağırlamak için bekliyor. Özellikle orijinal zemin döşemesi, sivil mimari örneği evleri ve muhteşem sokakları ile fotoğraf çekmeye doyamayacağınız bir destinasyon. Yaz aylarında giderseniz Cumalıkızık’a has ahududu şerbeti ile kendinizi ödüllendirmeyi de ihmâl etmeyin.