Sular şehri İstanbul
İstanbul’un tanınmış hekimlerinden JuliusVan Millingen’in oğlu olan Alexander VanMillingen (1840-1915), İngiltere’de tarih, dinve klasik filoloji dallarında eğitim aldıktansonra uzun yıllar Robert Kolej’de dersverir. Millingen’in başlıca araştırma alanıİstanbul’un Bizans dönemi tarihsel topografyasıdır.Bu konuda eserler kaleme almasınınyanı sıra İstanbul’un gündelik hayatınaduyduğu ilginin bir sonucu olarakConstantinople adıyla bir kitap yazar. 1906’da Londra’dabasılan kitap, hem bir şehir tarihçesi hemde Osmanlı İstanbul’unun son yüzyılınabir tanıklık olarak okunabilir. Ayrıca Millingen’inmetnine İngiliz ressam WarwickGoble'ın suluboya resimleri eşlik eder.
Zarif çeşmeler, parlak testiler
Alexander Van Millingen’in uzun yıllar geçirdiği İstanbul’a dair gözlemleri arasında en dikkat çeken yerlerin başında çeşmeler geliyor.
Millingen, bir kişinin sokakta gezerken şehrin neredeyse her yerine dağılmış meydan çeşmeleriyle karşılaştığını söyler.
Pek çoğunun mimari güzellikleriyle ön plana çıktığını söyleyen yazar, çeşmeleri şöyle anlatıyor:
“Sayılarının çokluğu, şehre su getiren eski şebekenin suyu evlere değil fakat yalnız şehrin değişik mahallelerine getirmesiyle, bu yüzden, ya kendi kendilerine ya da tuttukları su taşıyıcılarının verdiği hizmetle şehir sakinlerinin su temin edebilecekleri uygun noktalarda, yollarda inşa edilmelerinin gerekliliğiyle açıklanır. Bu düzenleme zahmetli gibi görünebilirse de akşama doğru musluktan fışkıran suyu zarif, parlak renkli testilerine doldurmak üzere mahallelerindeki çeşmenin etrafında çocuklarıyla birlikte toplanan ve sonra da evlerinin yolunu tutan kadın topluluklarının oluşturduğu manzarayı izlemek her zaman hoştur.”
Millingen’e göre en zarif çeşme örneklerinin başında Topkapı Sarayı’nın önündeki III. Ahmed Çeşmesi geliyor.
Yazar, çeşme yaptırmanın Müslümanlar arasında halka hayır yapmanın en bilindik biçimi olduğunu ve bunun yüksek bir saygıyla karşılandığını söylüyor. Mesela Boğaziçi boyunca, yoldan geçenlerin özellikle de akıntıya karşı kürek çekerek kıyıya yanaşan kayıkçıların rahatlamasını sağlamak için, Türk konutlarının rıhtım tarafına açılan bahçe duvarlarında bir çeşmeye rastlamanın yaygın olduğunu öğreniyoruz.
Lezzetli sular
Millingen, kitabında sözü Türklerin içtiği suyun niteliklerine getirir ve Osmanlıların bu konuda fazlasıyla titiz olduklarını, halkın sevdiği suyu temin etmek için çokça zahmeti ve harcamayı göze aldığını söyler. Peki mükemmel bir suyun kriterleri nelerdir? Cevabı Millingen veriyor: “Bir kayadan çıkması, yüksekten dökülmesi, orta sıcaklıkta olması, bolca ve hızlı akması, tatlı olması, yüksek ve ıssız bir topraktan gelmesi, güneyden kuzeye ya da doğudan batıya akması gerekir. Herhangi bir suyun mükemmelliğine, yerine getirdiği bu koşulların miktarına göre karar verilir.”
- Ayrıca yazar Türklerin ünlü bir kaynak suyunun yanında, ağaçların gölgesinde yaşam iksiri misali cam sürahilerle su içmekten çok zevk aldıklarını, Boğaziçi’nin yukarısındaki vadilerde ve kıyılarında “Yaşam Suyu”, “Gümüş Suyu”, “Kestane Ağaçları Altındaki Su”, “Fındık Ağaçlarının Yanındaki Su” gibi isimlerle tanınan çok sayıda mesire yeri olduğunu da ekler.