Kendi beğenisine boyun eğmeyen ressam: Marcel Duchamp

1905 yılında gönüllü olarak askere giden Duchamp, bir yıl sonra görev süresini tamamlayarak Paris’e geri döner. Özellikle Post-Empresyonist teknikleri ve konuları denediği bu dönemde, birçok dergide çizimleri yayımlanır. 1909-1910 yılları arasında Cezanne etkisine girerek ürettiği eserleriyle sergilere katılır. 1910’da Fovist sanatçılarla tanışmasından sonra ustaca zenginleştirilmiş psikolojik portreler üretir. 1912’de arkadaşları Francis Picabia ve Guillaume Apollinaire ile birlikte geleneksel 'sanat olan' ve 'sanat olmayan' kavramlarını yeniden düşünmeye başlayarak kendine yeni bir yol çizer.

• "Tehlikeli olan, kendinizi bir beğeni biçimine yönlendirmenizdir. Bu tehlike, aynı şeyin bir beğeni halini alıncaya kadar tekrar edilmesidir. İyi ya da kötü olmasının bir önemi yok; sonuç olarak biri için iyi olan şey, her zaman bir başkası için kötü olacaktır." - Marcel Duchamp

Kübizm ile birlikte sanat ortamında varlığını sürdüren tüm ekollerden kopan Duchamp, 1. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında New York’ta Dada akımının etkili figürlerinden biri olur. Hazır nesneler, kelime oyunları, optik deneyler ve metafizik spekülasyonlardan oluşan projelere imza atar. 1920’de Paris’te Dada grubuyla sergiye katıldıktan sonra 1913 yılında planlarına başladığı Büyük Cam adlı yapıtını tamamlamak için New York’a döner. Aynı yıllarda Rrose Sélavy isimli dişi ikinci kişiliğini yaratarak pek çok yapıtını bu isimle imzalar. 1923’ten sonra sanata ara verdiğini açıklayarak satranç oynamaya yoğunlaşsa da 2 Ekim 1968 yılında öldüğünde yirmi yıldır büyük bir proje üzerinde çalıştığı anlaşılır.

Dada nedir?

Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla beraber Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde yaşayan savaş karşıtı sanatçıların birçoğu, tarafsız İsviçre’ye sığınarak, Zürih’e yerleşir. Bir grup asker kaçağı ve sürgün sanatçının önayak olduğu Dada hareketi, 1916’da Hugo Ball’ın (1886-1927) kurduğu Caberet Voltaire sahnesinde doğar. Savaşa muhalif olan sanatçıların toplandığı bir lokal olma özelliği taşıyan bu mekânda şiir okuma seansları, sergiler, alternatif konserler ve performanslar gerçekleştirilir.

Marcel Duchamp ve Francis Picabia’nın New York’ta geliştirdikleri düşünceler ve uygulamalar, Picabia’nın Zürih’e gelmesiyle Dada’yı resim alanında da güçlendirir.

Cabaret Voltaire enerjisini uzun süre koruyamamasına rağmen Dada öğretisi başka merkezlerde devam eder.

Nude Descending a Staircase, 1911

Eadweard Muybridge’in 1877’de koşan bir atın hareketini anlık fotoğraflayarak hareketi görselleştirir. Duchamp, Muybridge’in bu çalışmasından ve Étienne-Jules Marey’in erken dönem fotoğraf deneylerinden etkilenerek birden çok hareketi tuval yüzeyine uyarlar.

Resmin adı Merdivenden İnen Çıplak olmasına rağmen figür bir insandan çok makineye benzer.

Duchamp bu resimle ilgili olarak ‘birbiriyle ilişki içindeki iki paralel harekete’ dikkat çekerken, bunlara bir de genç adam figüründeki deformasyonun eklendiğini belirtir. Resim 1912 yılındaki Salon des Independents’e (Bağımsızlar Salonu) jüri tarafından reddedilerek sergilenmez.1913 yılında koleksiyoncu Frederic C. Torrey tarafından satın alınır.

The Bride Stripped Bare by Her Bachelors, Even, 1915-23

1913’de ‘Büyük Cam’ın planları hazırlamaya başlayan Duchamp, 1920'1erin başında cam pano, kurşun kâğıdı, sigorta teli ve toz içeren bu karmaşık kompozisyon üzerinde aralıklı olarak çalışır. Ancak Duchamp’in söylediği gibi, eser sanatçının ölümünden önce yıllarca sergilenmiş olmasına rağmen hiç bitmemiştir.

Fountain, 1917

Duchamp, 1913’ten itibaren sıradan nesneleri değiştirerek, onları 'hazır nesneler' olarak sunmaya başlar. En ünlü ve üzerine en çok konuşulan hazır nesnesi olan Çeşme’si, New York’taki 'Mott Works' mağazasından satın alarak R.Mutt olarak imzaladığı porselen bir pisuardır. Seri üretilen, sıradan bir nesneyi sanat olarak sunan Duchamp, tek başına sanatı benzersiz bir şekilde kökten değiştirerek, 20. Yüzyıl sanatının kavramsal gelişiminin temelini oluşturur.

L.H.O.O.Q, 1919

Leonardo da Vinci’nin ünlü eseri Mona Lisa 1911’de Louvre Müzesi’nden çalındıktan sonra sanat yapıtının dokunulmazlığı konusunda ciddi endişeler oluşur. 1913’te bulunarak Louvre Müzesi’ne teslim edilir. Duchamp, bir tüketim nesnesine dönüşen Mona Lisa’ya kurşu kalemle bir bıyık, keçi sakalı ve beş harf ekleyerek altına imzasını atar.

50 cc of Paris Airi 1919

Duchamp’ın Paris’te bulunan bir eczaneden aldığı cam ampül, New York’a geri dönünce arkadaşı Walter Arensberg’e hediye etmek üzere tasarladığı hazır yapım bir eserdir.