Dertkovan bebekler efsanesi: Quitapenas
Orta Amerika’daki Guatemala’nın dağlarından neşeteden Maya efsanesine göre, eğer kişinin bir sorunu yada endişesi varsa, gece yatmadan önce yastığının altına"quitapenas" yani dertkovan bebeklerden koyar. Böylecekişi uyku hâlindeyken dertkovan bebekler kişinin tümderdini tasasını alır ve uzaklara götürür. Quitapenas, endişebebekleri adıyla da bilinir.
Özellikle gece korktuklarında ya da kâbus gördüklerinde çocuklara dertkovan bebekler verilir. Onlar da yastıklarının altına yerleştirir ve böylece sabah kalktıklarında endişelerinden uzaklaşmış olurlar. Dertler, tasalar ve korkular bebeklerde kalır. Hatta onların da kişiden aldıkları dertlerden acı çekmelerini önlemek için yastık altına konmadan önce bebekleri okşamak, öpmek ve sevgi göstermek gerekir.
Dertkovan bebekler iyi bir dinleyicidir. Adeta kişisel sorunları çözen gece bekçileridir. Gece boyunca bebek, dertleri hafifletmek ya da çözmekten sorumlu olur. Yerli halkın deneyimlerine göre dertkovan bebeğin yastık altına konulduğu gecenin sabahı insan daha güzel ve hafiflemiş kalkar.
Dertkovan bebekler nasıl kullanılır?
Genelde pazar günü hariç haftanın her bir günü için altılı gruplar hâlinde küçük kutu ya da bez torbalara konulur. Yatağa girerken zihni meşgul eden dert ya da korkulara odaklanılır. Sonra bebeğe neyi kovması ya da alıp götürmesi istendiği söylenir ve yastığın altına konur. Önce bebeğin karnı birkaç kez okşanır ki kişinin dertleri ve tasaları onlara çok acı vermesin ve sabaha kadar kaybolup gitsin.
Dertkovan bebeklerin işe yaraması için en önemli kural, dertlerin başka kimseye söylenmemiş olmasıdır.
Aksi takdirde bebekler işini yapamaz. Guatemala’nın bazı bölgelerinde bu bebeklere olan inanç o kadar güçlüdür ki, bebekler yastık altına konulduktan sonra bir de dua okunur. "Bebekler dertlerimi benden kovuyor. Yastığımın altında her zaman bebeklerim uyur. Eğer bir derdim olursa, o olmadan uykuya dalamam."
Bu küçük bebekler Guatemala kültürel kimliğinin bir parçası
Maya sözlü geleneğine göre mısır Prensesi Ixmucane, güneş tanrısından bir insanın derdini gidebilme yeteneğini hediye aldı ve bu küçük dertkovan bebeklerde reenkarne oldu. Dertkovan bebek de aslında prenses Ixmucane’nin bilgeliğini temsil eder. Bu nedenle bebeklerin insanların kaygılarını giderme gücüne sahip olduklarına inanılır. İnanca göre haftanın her günü için ayrı bir bebek kullanılır. Ancak pazar günü hariç. Bebekleri yapan ustalar bu küçük varlıkların bile taşıdıkları sorumluluğun ağırlığı nedeniyle bir gün de olsa dinlenmesi gerektiğini düşünür.
Birçok farklı tipinin olmasına rağmen genelde dertkovan bebekler 10 ila 20 milimetre boyutundadır. El yapımı bebeklerin gövdesi için ahşap ya da tel kullanılır. Yüz kısmı ise pamuk, karton ya da kilden yapılır. Kıyafetler için de geleneksel bir Guatemala kumaşı olan "aguayo" kullanılır.
Bebekler yerli kadınların kıyafetleriyle özdeşleşir. Bu nedenle bebeklere de chamulitas denir. Geleneksel kıyafetlerindeki renkler farklı anlamlar taşır. Beyaz, havayı ve temizliği sembolize eder. Sarı, toprağı ve işi. Kırmızı, Maya dünya görüşünde yaşam ve enerjiyi temsil eden ateş ve bilgeliğin sembolüdür. Siyah, suyu ya da yaşamın kaynağını, ölümü ve de filizlenmeyi temsil eder.
"İnsanın dertlerini alıp götüren bir bebeği kim istemez ki!"
Dertkovan bebeklerle dört yıl önce Arjantin’de yaşadığım dönemde tanıştım. Guatemalalı bir arkadaşım tanıştığı yeni kişilere kendi kültüründen bir unsuru hikâyesiyle birlikte hediye ediyordu. Bu yazıyı yazarken de ona ulaşmak istedim. Çünkü Türkiye'deki evimde hâlâ yatağımın başında duran dertkovan bebeklerin hikâyesi bende onunla başlıyordu. Arkadaşım Maria Jose’ye ulaştığımda bana kendi tecrübesini şöyle anlattı:
"Yıllar önce ailemle sorun yaşıyordum. Kuzenim bana dertkovan bebekleri kullanmamı tavsiye etti. Ben de gece yatmadan önce durumu bebeğe anlattım ve yastığımın altına koydum. O gece gerçekten çok kötü hissediyordum. Sabah kalktığımda kendimi o kadar hafiflemiş ve rahatlamış hissettim ki! Gerçekten işe yaramıştı. 18 yaşıma geldiğimde İngiltere’ye öğrenci değişim programına gitmiştim. O zaman da yanımda hediye etmek üzere dertkovan bebeklerden götürdüm. Şimdi de Guatemala’ya her gittiğimde Arjantin’deki arkadaşlarıma bu bebeklerden getiriyorum. Düşünsene! İnsanın dertlerini alıp götüren bir bebeği kim istemez ki! Çok da güzeller."
Bir Maya efsanesiyle kaygıyı yönetmek
Aslında dertkovan bebekler gündelik dertlerden kolayca kurtulmayı sağlayacak bir düş kapanı ya da muska işlevi görür. Bu güzel gelenek kişinin endişelerinden kurtulup sağlıklı bir uykuya dalabilmesi için psikolojik bir alışkanlığı teşvik eder. Hayali olsa da dertleri tasaları bir bebeğe tek tek aktarmak, bu dertlere bağlı endişe duygusunu yönetebilmek için bire bir. Dertkovan bebeklerin, insanda kaygı yönetimi kabiliyeti ve uyku kalitesini artırdığı belirtiliyor. Bu bebekler, kadim Maya kültüründen gelip Guatemala halkının gündelik hayatında hâlâ görünürlüğünü sürdüren bir unsur.