Barok sanatın kara prensi: Caravaggio

Işığın ustası, sokakların asisi

Michelangelo Merisi da Caravaggio 29 Eylül 1571'de Milano'da doğar. Babası Fermo Merisi, Milano'nun 35 kilometre doğusunda bulunan Caravaggio şehrinin markisi Francesco Sforza’ya yıllarca vekilharcı olarak hizmet ettiği için soyadını da bu bölgeden almıştır. 1576'da bu bölgeyi vuran veba salgını Fermo da dâhil Caravaggio ailesinin birçok üyesinin hayatını kaybetmesine neden olur. Hayatta kalan aile üyeleri yoksulluk içinde Milano'yu terk ederek Caravaggio kasabasına yerleşir.

• Cardsharps, 1594.
• İki adam, aldatmalarından habersiz görünen genç bir adamla kart oynuyor. Genç adamın elinde iyi kartlar varsa bile oyunu kazanamayacağını anlamak için etrafındaki adamlara incelememiz yeterli: İçlerinden biri gencin kartlarına bakarak arkadaşına bilgi verirken diğer adam doğru hamleyi yapmak için kemerinden bazı kartları çıkarıyor. Bu eseri resimlediğinde yaklaşık yirmi üç yaşında olan genç ressam henüz kariyerinin başındaydı ama Kardinal Francesco Del Monte’nin korumasına girebilecek kadar yetenekliydi. Ancak Roma sokaklarında gerçekleşen yasadışı faaliyetler Caravaggio’nun ilgisini daha çok çekiyordu.

Kayıp dört yıl

Caravaggio'nun Milano'da bir ressamın yanında çıraklık yapmak üzere sözleşme imzaladığı 1584 yılı ile Roma'da ortaya çıktığı 1588 yılı arasında nerede olduğu ve neler yaptığı gizemini hâlâ korumaktadır. 1593 yılına gelindiğinde, genç bir ressam için önemli bir başarı olan Giuseppe Cesari'nin atölyesinde bir yer edinir. Ancak kısa süre sonra Cesari'nin atölyesinden ayrılır ve küçük sanat eserlerine ilgi duyan Constantino Spata'nın yardımıyla sanatı için müşteriler bulmaya başlar. Kariyerindeki hızlı ilerlemeye rağmen, Caravaggio'nun maceraya olan açlığı onu "bravi" adı verilen bir çeteye katılmaya yöneltir. Bu grupla birlikte geceleri sokağa çıkma yasaklarını ihlal ederek serserilik yapar ve kilisenin koyduğu kısıtlamaları açıkça hiçe sayan faaliyetlerde bulunur.

• Musicians, 1595.
• Caravaggio'nun Kardinal del Monte'nin sipariş üzerine resimlediği "Müzisyenler" çağdaş bir müzik performansının tasviri olmasının yanı sıra, aynı zamanda müzik ve aşkın alegorik bir temsilidir. Bu dönemde sanatçılar alegorik bir müzik resim yapmak istediklerinde genellikle idealize edilmiş tek bir kadın figürü tercih ederken, Caravaggio bu geleneği belirsizliklerle dolu bir bulmaca yaratarak bozar. Ud çalan genç, Kardinal Del Monte'nin hane halkından belirli bir kişiyi, belki de Caravaggio'nun yoldaşı Mario Minniti'yi temsil ediyor olabilir. Müzik yapan grubun içinde elinde kornosuyla doğrudan bize bakan figürün ise Caravaggio olduğu düşünülmektedir.

Silahlar, serseriler ve kumarbazlar

1590'ların ortalarından itibaren resimlerinde sokaklarda tanıştığı yeni arkadaşlarına -hayat kadınları, kumarbazlar, dilenciler ve hırsızlar- yer vermeye başlar. Resim konularındaki bu değişim, karşı reform hareketinin ve sanat dünyasında önemli bir isim olan Kardinal Francesco del Monte'nin dikkatini çeker. Kardinal, Caravaggio'nun eserlerini satın almakla kalmaz aynı zamanda Palazzo Madama'daki malikânesinde ona bir oda tahsis eder. Bu yeni destek bile Caravaggio’nun eski alışkanlıklarından vazgeçmesini engelleyemez ve Kardinal için sayısız eser üretirken bile çete faaliyetlerini sürdürmeye devam eder. Kavga çıkarma, hakaret etme, toplumun huzurunu bozma, yaralama, yasadışı silah bulundurma ve benzeri şiddet olaylarından dolayı dosyası gittikçe kabarır. 1600’de bir askeri kılıçla yaralamaktan tutuklanır. Aynı yıl San Luca Akademisi'nde bir öğrenci saldırıya uğradığında Caravaggio yine şüpheli konumundadır. 1603’te ressam Giovanni Baglione’ye hakaret etmekten tutuklandığında Kardinal sayesinde kefaletle serbest bırakılır. Daimî müşterisi olduğu tavernada sipariş ettiği enginarlar istediği gibi servis edilmediği için bir garsona kılıçla saldırır. Bir yıl sonra polislere taş attığı için tutuklandığında arkadaşından kendisi adına kardinalden ricada bulunmasını ister. Del Monte sayesinde hapsedilmekten kurtulmuş olsa da bir ay sonra memura hakaret etmekten yine tutuklanır. 1605 yılında bir notere saldırdıktan sonra olaylar çözülene kadar Cenova’ya kaçmak zorunda kalır. Roma’ya geri döndüğünde ev sahibesinin altı aylık ödenmemiş kirasına karşılık eşyalarına el koyduğunu fark edince kadının evini taşlar ama kardinalin müdahalesiyle bir kez daha kurtulur.

• Basket of Fruit, 1596
• Caravaggio'nun 16. yüzyılın sonlarında önemsiz bir uğraş olarak görülen natürmort resmi, türün gelişiminde önemli bir örnektir. Çağdaşları, özellikle dini ikonografiden büyük anlatıların olduğu resimler yapmaya odaklanırken, Caravaggio yaz meyveleriyle dolup taşan bir sepetin yalın gerçekliğini tasvir etmeye cesaret eder. Bunlar, kutlama amaçlı bir hasat sahnesinde beklenebilecek mükemmel biçimli örnekler değildir. Meyvelerin üzerindeki çürükler ve solucan delikleri izleyiciyi güzelliğin geçici doğası ve ölümün kaçınılmazlığı üzerine düşünmeye zorlar.

Sürgünden kefarete

28 Mayıs 1606'da Caravaggio hayatını sonsuza dek değiştirecek bir hata yapar. Resimleri için modellik yapan bir hayat kadını olan Fillide, aynı zamanda Caravaggio'nun en büyük düşmanlarından biri olan Ranuccio Tomassoni'nin sevgilisidir. Fillide yüzünden çıkan anlaşmazlık, Caravaggio'nun Ranuccio'yu kılıçla ölümcül bir şekilde yaraladığı bir düelloya dönüşür. Cinayetin cezası idam olduğu için Caravaggio’nun bu sefer kurtulması neredeyse imkânsızdır. Bu nedenle Roma'dan kaçarak önce Napoli'ye, ardından da Malta'ya gider. Planı, Malta Şövalyeleri tarikatına katılarak dokunulmazlık kazanmak, cinayet suçlamasından beraat etmek ve sonunda Roma'ya dönmektir. Tarikatın Büyük Üstadı Alof de Wignacourt, Caravaggio'yu birkaç tablo karşılığında şövalye olarak kabul eder. Daha kariyerinin başındayken bile bağımsızlığı için her şeyi göze alan Caravaggio’yu şövalyeliğin getirdiği kısıtlamalar bile durduramaz.

Bir şövalyeyi yaraladığı için Malta Hapishanesi’ne atılır. Napoli’de kaldığı dönemden beri onu koruyan Carafa ailesinden birinin yardımıyla dünyanın en korunaklı hapishanelerinden birinden de kaçmayı başarır. Artık hem Papalık Devletlerinde idam edilmek için aranan bir suçludur hem de Malta Şövalyeleri’nin de düşmanlığını kazanmıştır.

Sicilya'ya ulaştığında Caravaggio eski dostu Mario Mintini'nin atölyesinde çalışırken bir yandan da Roma'ya dönme umuduyla Papa'nın yeğeni Kardinal Scipione Borghese'yle iletişime geçer. Görüşmeler olumlu geçtiği için artık Roma’ya dönme umudu yeşermiştir. 1609’da sokaklarda rahat rahat dolaşmaya başladığında bir birahanenin çıkışında kimliği belirsiz kişiler tarafından saldırıya uğrar. Aldığı yaralar nedeniyle aylarca yaşam mücadelesinin ardından Papalık tarafından affedildiği haberini alır. 1610’da Kardinal Borghese'ye sunmak üzere üç tablosuyla birlikte Roma'ya doğru yola çıkar. Ancak Palo'da rutin bir mola sırasında, affedildiğinden haberi olmayan askerler tarafından tutuklanır. Caravaggio onları masum olduğuna ikna ettiğinde tablolarının bulunduğu gemi çoktan limandan ayrılmıştır. Gemiye yetişmek için kuzeye doğru ilerlerken Porto Ercole'de gizemli bir şekilde hayatını kaybeder. Şüpheli ölümü ve nereye gömüldüğü konusundaki tartışmalar bugün hâlâ devam etmektedir.