Bugünün haymatlosları

Vatansız anlamına gelen “haymatlos” kelimesi Türkçeye Almancadan geçmiş. Bugünlerde pek sık kullanılmasa da haymatlos, 1950’li yılların yazı dilinde özellikle Almanya’dan gelen Yahudi bilim insanlarını tanımlamak için kullanılmış.

Nasyonal Sosyalist İşçi Partisi Almanya’da iktidara geldiği 1933 yılından itibaren ülkede yaşayan Yahudilere karşı farklı yönlerden baskıcı politikalar uygulamaya başlamıştı. Baskılardan en çok etkilenen gruplardan biri de entelektüellerdi zira Nazi yönetimi Almanya’nın kültürel iklimini “Almanlaştırmak” istiyordu. Süregelen yıllarda Yahudi bilim adamları üniversitelerden uzaklaştırılmış, büyük bir kısmı da yurtlarından edilmişti. Bu ortamda Yahudi akademisyenlerin yolu Almanya gibi kültürel bir değişimden geçen Türkiye’yle kesişecekti.

Türk Üniversite Reformu, Nasyonal Sosyalist İşçi Partisi’nin iktidar olduğu 1933 yılına denk geldi. Boşalan kadrolara önce otuz Alman profesör getirildi. 1945’e kadar Türkiye’ye gelen akademisyen sayısı bini buldu. Bu olay Cumhuriyet tarihinin ilk büyük beyin göçü oldu. Gelen entelektüellerin bilimsel ve kültürel etkileri hâlâ araştırılmaya, tartışılmaya devam ediyor.

Yahudi kökenli Alman hocaların 1933’teki durumunu ufak farklılıklarla 2011 yılında Suriyeli hocalar yaşadı. Patlak veren iç savaş nedeniyle milyonlarca insan doğdukları toprakları terk etmek zorunda kaldılar. Oluşan göç dalgasından en çok etkilenen ülkelerden biri de Türkiye oldu.

Göç İdaresi’nin güncel verilerine göre Türkiye’de dört milyona yakın “geçici koruma” statüsünde insan yaşıyor. Bu insanlar arasında akademisyenler, ressamlar, âlimler de var. İlk göç dalgasının üzerinden neredeyse on yıl geçmişken, beyin göçüyle ilgili nasıl politikalar izlediğimiz düşünülmeli. Üstelik bu durum sadece Suriyelilerle sınırlı değil.

Afganistan, Irak, Mısır gibi pek çok ülkeden entelektüeller artık ülkemizde yaşıyor. Biz de bu doğrultuda bazı entelektüel insanların hikâyelerinden kimi örnekler derledik. 1933’te Türkiye’ye gelen Alman akademisyenlerin katkısı ortadayken, neden şimdi de aynı katkıların sunulmasının önü açılmasın?

• Muhammed Avvame
• Suriyeli fıkıh âlimi. Halep’te 1940’ta dünyaya gelen Muhammed Avvame, Halep Şabaniye Medresesi’nden mezun olduktan sonra Şam Üniversitesi Şeriat Fakültesi’nde okudu. Üniversiteyi bitirdikten sonra Şabaniye Medresesi Şer’i İlimler Enstitüsü’nde hocalık yapan Avvame, daha sonra Suudi Arabistan’a taşındı. Avvame, Medine İslam Üniversitesi ve Cidde’de Kral Abdülaziz Üniversitesi’nde dersler verdi. Avvame, Medine İslam Üniversitesi’nde İlmî Araştırmalar Merkezi’ni kurduğu gibi Mısır Ezher Üniversitesi, Fas’taki Haseniyye Hadis Enstitüsü, Hindistan’daki Hint İslam Fıkıh Birliği gibi akademik kuruluşlarda misafir öğretim üyesi olarak ağırlandı. Ayrıca Malezya, Endonezya, Güney Afrika ve başka ülkelerde Avvame’nin adına kurulmuş akademik araştırma merkezleri bulunuyor. Hâlen İbn Haldun Üniversitesi’nde çalışmalarına devam etmektedir.

• Cevdet Sid
• 1931’de Suriye’nin Kuneytıra bölgesinde dünyaya gelen Cevdet Sid, Ezher Üniversitesi’nin Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi’nden mezun oldu. Şiddet karşıtı görüşleriyle dikkat çeken yazar, Cezayirli ünlü düşünür Malik Bin Nebi’nin seçkin öğrencisi ve takipçisi olarak tüm dünyada tanınmaktadır. Çoğunluğu Hafız Esed döneminde olmak üzere on kez tutuklandı, toplam yedi sene hapis yattı. İki yıl kadar süreyle icra edebildiği öğretmenlik mesleğinden muhalif görüşleri sebebiyle ihraç edildi. Köyüne dönüp bir merkep satın aldı ve dağdan odun toplayarak geçimini temin etmeye başladı. Ardından arıcılık yaptı. 82 yaşında, Aralık 2012’de Suriye’deki savaşın köylerine kadar ulaşması sebebiyle evini terk ederek yirmi kadar yakınıyla Türkiye’ye gelmiş olup hâlen İstanbul’da yaşamaktadır.

• Usame er-Rıfai
• 1944’te Şam’da dünyaya gelmiştir. Şam Lisesi’nden mezun olduktan sonra Şam Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap Dili Bölümü’nde okumuştur. Buradan 1971 yılında mezun olmuştur. Babası Şeyh Abdülkerim er-Rıfai’dir. Usame er-Rıfai, İslam şehirlerinin pek çoğunu dolaşmıştır. Şam Âlimler Birliği ve Suriye İslam Meclisi’nin başkanıdır.

• Halid Harse
• Şam’ın büyük âlimi Abdurrezzak el-Halebi’nin öğrencisidir. Şam’da büyük âlimlerin yanında eğitimini tamamladıktan sonra, mescit halkalarında fıkıh dersleri vermeye başladı. Hanefi fıkhında ihtisas sahibi bir kimsedir. Fakîh kişiliğinin yanında tasavvufi birikimi de vardır. Kendisi Halvetî tarikatından icazetlidir. Ayrıca yazma eserler konusunda oldukça yetkindir. Yüksek lisans ve doktora talebelerine yazma eserler hususunda yardımcı olmaktadır. İlmî faaliyetlerine İstanbul/Fatih’teki Kur’an ve Hidayet Vakfı’nda devam etmektedir. Ayrıca ders talep eden ilahiyat talebelerine Tacuşşeria el-Mahbubi’nin, Hanefi fıkhında otorite eserlerden el-Hidaye adlı kitap üzerine kaleme aldığı el-Vikaye eserini okutmaktadır.

• Muhammed Şukayr
• 1947 yılında Şam’da doğdu. Şam’ın büyük âlimlerinden ders aldı. Muhammed Kerim Racih ve Şeyh Hüseyin Hattab’dan on kıraati de okuyup icazet aldı. Şafii fıkhı âlimidir. Fıkıh ve fetva hususunda otorite isimlerdendir. Fatih Camii’nde her sabah namazından sonra fıkıh okumaları yapmaktadır.

• Muhammed Ebu’l Hayr Şükrî
• 1961’de Şam’da doğdu. İmam Şafii ve Beni Ümeyye mescitlerinde hatiplik yaptı. Fıkıhta yetkin bir isimdir. Bedruddin el-Hasenî Üniversitesi’nde müdürlük yaptı. Hâlihazırda Şam Âlimler Birliği’nde dersleri devam etmektedir.

• Rıdvan el-Küheyl
• 1966 yılında Şam’da dünyaya gelmiştir. Lise eğitimini tamamladıktan sonra Fethu’l-İslam Üniversitesi’nde altı yıl süren bir eğitime devam etti. 2001’de İslami ilimlerin okutulduğu Ali bin Ebi Talib Medresesi’nde müdürlük yapmıştır. 2015’te İstanbul’a gelerek İmamı Azam Ebu Hanife Medresesi’ni kurmuştur. Hâlen burada derslere devam etmektedir.

• Muhammed Hâni Odabaşı
• Dünyadaki ilk darü’l-hadis olan ve İmam Nevevi, İbn Salah, İmam Subki, İbn Kesir ve nice muhaddisin gelip geçtiği Eşrefiye Darü’l-Hadisi’nin başmüderrisidir. Kendisinde âli isnadlar mevcuttur. Hadiste uzman olduğu kadar, fıkıh ve usul ilimlerinde de ihtisas sahibidir. Uzun yıllardan beri mescit halkalarında ve darü’l-hadislerde ders vermiştir. Dersleri çeşitli vakıflarda devam etmekte olup İstanbul’da yaşamaktadır.

• Muhammed Bessam Hicazî
• Ezher Üniversitesi mezunudur. Birçok hadis kitabına vâkıf olmakla birlikte çok da iyi bir hadis hafızıdır. Birçok telifi ve makalesi vardır. Bunun yanında Erbain-i Nevevi ve Erbain-i Münteka üzerine yapmış olduğu çalışmalarla ilim camiasına büyük katkıda bulunmuştur. Şu sıralar Riyazu’s-Salihin üzerine bir ihtisar çalışması yapmaktadır. Muhammed Bessam Hicazî, ilmî çalışmalarına Hizmet Vakfı bünyesinde faaliyet gösteren Sinan Paşa Medresesi’nde devam etmektedir. Her perşembe ikindi namazına müteakip dersleri devam etmektedir.

• İbrahim Alhasooun
• Suriyeli tuval ressamı. Şam 1995 yılı Şam Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde eğitim aldı. Savaşta çoğu yakınını kaybetti. Altı yıldır Türkiye’de yaşıyor. Çocukları da Türkiye’de doğan sanatçı, ulusal ve uluslararası pek çok sergiye katıldı. Sanatçının öğretmen olan eşi Türkiye’de çalışamıyor. Eserlerinde “Savaş ve Çocuk” temasını işleyen sanatçı geçimini yalnızca çalışmalarıyla kazanıyor.

• Muhammad İmad Mahhouk
• Suriyeli hattat ve kaligrafi sanatçısı. Halep Üniversitesi Nükleer Fizik mezunu. Hat sanatında icazetini Hasan Çelebi’den almış. Ortadoğu’da tanınmış olan sanatçının hat ve modern resmi harmanlayan bir üslubu var. İstanbul’da yaşayan sanatçı geçimini sanatıyla sağlıyor.

• Ahmed Rid Muhammad
• Suriyeli Türkmen ressam. İki çocuk sahibi sanatçı Türkiye’de grafiker olarak çalışıyor. Çalışmaları pek çok sergide yer alan sanatçı eserlerinde soyut ve figüratif bir üsluba sahip.

• Khayyam Zedan - Rabe Kwan
• Suriyeli ressamlar. Bu ikili İstanbul’da ortak atölyeye sahipler. Kwan, Suriye’de bir bombanın düşüşüne tanıklık etmiş. Ardından yaptığı bütün eserlerinde o anı aktarmaya çalışıyor. İstanbul’da bir otelde çalışan Zedan ise henüz sanatıyla geçinemiyor.

• Hamid Sharif
• Iraklı ressam. Saddam döneminde İtalya’ya iltica eden sanatçı, eserlerinde savaşta hayvanların durumunu işliyor. Sık sık Türkiye’yi ziyaret eden ressam burada yaşamıyor.

• Darie Alikaj
• 1979’da Suriye’de doğdu. Halep Üniversitesi’nde Tıbbi Mikrobiyoloji okudu. Halep Üniversitesi Mikrobiyoloji Bölüm Başkanı oldu. 2015 yılında İstanbul’a geldi. BM Mülteci Örgütü’nde Türkçe dersleri veriyor.

• Omar Koss
• Suriyeli araştırmacı yazar. El-Haya, en-Nahar ve el-Cezire gibi gazetelerde yazdı. 2014 yılında Türkiye’ye gelen yazar siyasi konferanslar veriyor.