Malta’da bir Osmanlı şehitliği

Osmanlı İmparatorluğu ile Malta arasında, 11 Haziran 1873 günü, bir toprak devri anlaşması imzalanmıştı. Anlaşmaya göre, Malta yönetimi, adanın Marsa bölgesindeki bir araziyi, Müslüman mezarlığı inşa edilmesi amacıyla Osmanlı Başkonsolosu Antoine Naoum Duhany Efendi’ye devretmişti. Osmanlı Sultanı Abdulaziz’in emriyle gerçekleştirilen işlemin ardından, mezarlığın yapımına hemen başlandı.

Naoum Duhany Efendi, Malta’nın tanınmış mimarlarından Emanuele Luigi Galizia (1830-1907) ile anlaşmış, kısa süre içinde de bunun ne kadar isabetli bir seçim olduğu anlaşılmıştı.

Galizia’nın inşa ettiği mezarlık, gösterişli dış cephesi, mescidi, minareleri ve şık mimarisi nedeniyle “Osmanlı Tac Mahal’i” adıyla şöhrete kavuşacaktı.

Sultan Abdulaziz, kendisine “Avrupa’yı ziyaret eden ilk Osmanlı padişahı” unvanını kazandıracak olan ünlü seyahati sırasında, 26-27 Haziran 1867’de Malta adasına da kısaca uğramıştı. Kanûnî Sultan Süleyman döneminde, 1565’te yaşanan Malta kuşatması sırasında şehit düşen askerlerin mezarlarını özellikle ziyaret eden Abdulaziz, Osmanlıların şanına yaraşır bir şehitlik yaptırılmasına karar vermişti.

Ziyaretten hemen sonra İngiltere üzerinden başlatılan diplomatik girişimler, mezarlığın inşasıyla birlikte, nihayet neticeye ulaşmış oluyordu.

Malta, Osmanlı hafızasında oldukça önemli bir adaydı. Kabri bugün Libya'nın başkenti Trablus'a hakim bir tepe üzerinde bulunan ünlü Osmanlı amirali Turgut Reis, Malta kuşatması sırasında şehit düşmüştü.

Yerel kullanımda “Türk Mezarlığı” olarak anılan Osmanlı şehitliğinde, 1500’lü yıllardan itibaren Malta’da son nefesini vermiş Müslümanların kabirleri yer alır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılış döneminde İngilizler tarafından Malta’ya sürülen binlerce kişi de, mezarlığın camisinde vakit ve cuma namazlarını eda etmişlerdir. Malta Osmanlı Şehitliği, 1919-1920 arasında Kuşçubaşı Eşref Bey tarafından ayrıntılı biçimde restore edilerek, günümüze ulaşması sağlandı. Eşref Bey, mezarlığın bir köşesine, Birinci Dünya Savaşı sırasında esir olarak tutuldukları Malta’da ölen bütün Osmanlı askerlerini temsilen bir anıt diktirdi.

• Şehitlikte yalnızca Türklerin ve Osmanlıların kabirleri bulunmaz; sonraki süreçte Malta’da vefat eden çeşitli ülkelere mensup Müslümanların cenazeleri de buraya defnedilmiştir.

Son olarak, Maltalı sanat tarihçisi Conrad Thake’in hazırladığı “The Ottoman Muslim Cemetery in Malta” (Malta’daki Osmanlı Müslüman Mezarlığı) adlı kapsamlı eser, şehitliğin inşa süreciyle ilgili en ayrıntılı bilgileri veren müstakil bir çalışmadır.

Şehitliğin mimarı Emanuele Luigi Galizia’nın hayat hikâyesini ve imza attığı yapıları da sunan Thake, Osmanlıların Malta’ya gösterdiği yakın ilgiyi gözler önüne serer. Albüm boyutlarındaki kitapta, şehitliğin çok sayıda fotoğrafı, plan ve krokileriyle, Sultan Abdulaziz döneminde yürütülen diplomasinin aşamalarına yer verilmesi, eserin zengin içeriğinin ispatı mesabesindedir.