Malayların Gandi'si: Dato Onn Jaafar

Malay toplumunun bağımsızlık hikâyesinde egemen Malezya’nın aktif öncüsü ve ‘’Bağımsızlığın Babası’’ olarak Malezya’nın birinci Başbakanı Tunku Abdurrahman yer alsa da, ülkede İngiliz işgaline karşı siyasî örgütlenmenin ve enstitüleşmenin temel taşı Dato Onn Jaafar’dir.

Bazı yorumcular onu, Hindistan’da bağımsızlığın babası olarak bilinen, Hindistan Bağımsızlık Hareketi’nin lideri Mahatma Gandi’ye benzetirler. Dato Onn, “Pengasas Kemerdekaan” yani “Bağımsızlığın Öncüsü’’ unvanının genelde atfedildiği kişidir.

Bulunduğu zamanın çok ötesinde yaşayan, ileri bir bilgi, birikim ve öngörüye sahip olduğu söylenen Dato Onn Jaafar’in hizmetleri Malezya’yı milletleştirmek ve devleti tesis etmek ile sınırlı kalmamış, Malay dinî kimliğinin korunması ve tanınmasında da çok önemli katkılarda bulunmuştur.

Babası, sultanlık yöneticileriyle yakın ailevi bağlara sahip olan ve Sultan İbrahim’in de kuzeni olarak bilinen Datuk Jaafar Hac Muhammed’dir. Annesi ise, 19’uncu yüzyılın sonlarına doğru, Osmanlılar tarafından Johor’a gönderilen Kafkas asıllı Hanım Rukiye’dir.

Johor Sultanı’yla dostluk bağlarını güçlendirmek için Malezya’ya gönderilen Hanım Rukiye’nin Türk asıllı olduğu belirtilmektedir.

Dato Onn Jaafar, temel eğitimini Johor’daki bir Malay okulunda aldı. 6 yaşındayken Sultan İbrahim tarafından evlatlık alınan Onn, tahsil için çocuk yaşında İngiltere’ye gönderildi. Aldığı kuvvetli eğitim ona ana dilini unutturacak derecede yoğundu. İngilizce ve Fransızcayı mükemmel şekilde öğrenen Onn, hitabetiyle ve futbol becerisiyle dikkat çekti.

Yüksek öğreniminin ardından Malezya’ya dönen Onn, birkaç yıl memur olarak çalıştıktan sonra, 1917’de Johor Askeri Akademisi’ne katıldı ve orduya intisap etti. Teğmenlik rütbesini almasının ardından, Rafiah adlı bir hanımla evlendi ve Saliha isimli bir kızları oldu. Doğumdan hemen sonra Rafiah Hanım’ın vefatı üzerine Onn, Halime adlı bir başka hanımla evlendi.

Çiftin oğlu Tun Hussein Onn, gelecekte Malezya’nın üçüncü başbakanı olacaktır.

Dato Onn Jaafar’ın zihnî dönüşümü, Singapur’da İngilizce olarak yayımlanan “Mirror” adlı bir gazeteye yazdığı köşe yazılarında kendisini göstermişti. Johor Sultanı İbrahim'in bazı siyasî uygulamalarını eleştirmesi hem beklenmedik hem de alışılmadık bir durumdu.

Onn’un ilk eleştirileri, Malezya’nın yerli halkı olan Orang Asli’lerin kötü muameleye tabi tutulması nedeniyle gerçekleşmişti.

• Ardından, Sultan İbrahim’in Helen Bartholomew Wilson adlı bir İngiliz kadınla evliliğini eleştirdi. Wilson’ın 1927’de kraliçe ilan edilmesi, İngilizlerin bürokrasiye hâkim oluşu ve bunun doğurduğu gerilimler, Dato Onn Jaafar’ın Sultan’la arasının açılmasına yol açtı.

Nihayet Sultan, kendisine duyduğu yakınlığa rağmen, Onn’u çevresinden uzaklaştırdı. Böylece Onn’un 9 yıllık Singapur sürgünü de başlamış oldu.

Ekonomik anlamda ciddi bir sıkıntıya giren ve geçimini gazetecilik yaparak sağlamaya çalışan Dato Onn Jaafar, bu süreçte Malay halkının bilinçlenmesi ve İngiliz etkilerinden sıyrılmaları hedefiyle çok sayıda yazı kaleme aldı. İngiltere’nin çalışmaları için Malezya’ya getirdiği Çinli ve Hintlileri sıklıkla örnek göstererek, onların çalışkanlıklarının Malaylar tarafından da örnek alınması gerektiğini dile getirdi. Etkisinin artması ve halkın kendisine rağbet göstermeye başlaması üzerine, Sultan İbrahim 1936’da Dato Onn Jaafar’ı sürgünden çağırıp Johor Meclis Konseyi’nde görevlendirdi.

Onn’un aktivizm hayatının ikinci evresini, İkinci Dünya Savaşı sonrasında dünyada oluşan dengeler belirledi. İngiltere, artık dünyanın farklı yerlerindeki doğrudan yönetimlerinden vazgeçip yerel yapılar kurmaya karar vermişti. Bu bağlamda, Malaya için 11 eyaletin tek bir İngiliz kolonisi altında toplanması, herkese vatandaşlık verilmesi ve Malay yöneticilerin hâkimiyetlerinin minimuma indirilmesi gündeme geldi.

• Dato Onn Jaafar, bu plana direnilmesi gerektiği görüşündeydi. Onn’a göre, Çinlilere ve Hintlilere yönetimde eşit oranda pay verilmesi, zaman içinde Malay kimliğinin ve etnik yapısının tamamen silinmesi sonucunu doğuracaktı.

Malayları harekete geçirmeyi başaran Onn, bir yandan da siyasî anlamda kurumlaşmaya ağırlık verdi. 11 Mayıs 1946’da “Birleşik Malay Cephesi”ni kurdu ve liderliğini üstlendi. Cephe, daha sonra Birleşik Malay Ulusal Organizasyonu (UMNO) ismini alacaktı. İngiltere, güçlü direniş karşısında geri atmak zorunda kaldı. Yürütülen müzakerelerin sonucunda, 1948’de Malaya Federasyonu Anlaşması imzalandı. Bu anlaşma, Malaylara haklarını kısmen de olsa tanıyan, eski durumu düzene sokan bir adımdı.

• UMNO Genel Başkanı sıfatıyla, hem Malayların aşırı milliyetçiliğini törpülemeye hem de İngilizlerin baskılarına karşı patlak veren Komünist ayaklanmayı yatıştırmaya soyunan Onn, partinin Malay olmayanlara da açılması tezini dile getirdi.

Bu teklif, aralarında partinin ileri gelenlerinden Tunku Abdurrahman’ın da bulunduğu çok sayıda üye tarafından tepkiyle karşılandı. Onn, partilileri ikna edebilmek için, Malay olmayanları da içine alacak yeni bir siyasî yapılanmanın yalnızca 10 yıl içinde UMNO’nun karşısına çıkabileceği uyarısında bulundu. Partideki tekelcilikle baş edemeyeceğini anlayan Onn, 1951’de istifa ederek, kendi kurduğu siyasal hareketten ayrıldı. Onn’un yerini Tunku Abdurrahman aldı.

Aynı yıl, yeni bir siyasî hareket başlatmak üzere arayışlara giren Dato Onn Jaafar, bütün ırkları kapsayan Bağımsız Malayalılar Partisi’ni kurdu. Çinlilerin ve Hintlilerin de desteğini kazanan parti, seçimlerde herhangi bir varlık gösteremeyince, bu defa Ulusal Parti’nin kuruluşunu gerçekleştirdi. Anayasal iktidarın sürekliliği, halkın sosyo-ekonomik gelişimi için mücadele gibi başlıklar, partinin temel politikasını oluşturuyordu. Bu arada, Onn’un eski partisi, muhalefette yer alan kurucu liderin taktiklerini uygulamaya koymuştu. UMNO’da artık Çinli ve Hintli siyasal müttefikler de yer almaktaydı.

1959 seçimlerinde, Onn’un liderliğindeki Ulusal Parti, diğer partilerle koalisyona girerek yalnızca tek bir milletvekili çıkarabildi. Dato Onn Jaafar, yaşına hürmeten, parlamentodaki muhalefet liderliğine getirildi. Özellikle eğitim ve temel özgürlüklerle ilgili çok sayıda kanunun geçmesinde, Onn’un bizzat gayreti vardı.

Dato Onn Jaafar, uzun ve fırtınalı bir hayatın sonunda, 18 Ocak 1962’de diyabet ve kalp rahatsızlıkları nedeniyle ebediyete irtihal ettiğinde, 67 yaşındaydı.

Malezya’da 9 Mayıs 2018'de düzenlenen genel seçimlerde, 61 yıllık iktidarı ilk kez muhalefete kaptıran UMNO’nun hikâyesini anlamanın yolu, Dato Onn Jaafar’ın hayat hikâyesinin ayrıntılı şekilde bilinmesinden geçiyor. Onun bağımsız ve özgür Malezya fikri, toplumda derin bir şekilde kökleşmiş ve karşılık bulmuştur.