Hindistan'da modernist eğitimin öncü kurumu
Hindistan’da modern eğitim sistemini benimseyen kurumların başında Aligarh Müslim Üniversitesi (AMU) geliyor. Hindistan'daki en iyi üniversiteler arasında yer alan AMU; kast, inanç, din veya cinsiyetten bağımsız olarak herkese açık olduğunu vurgulamaktadır. Başta akademisyen, diplomat ve yargıç olmak üzere çeşitli alanlarda pek çok başarılı ismin üniversitesi olarak Aligarh haklı bir üne kavuşmuştur. Kendisini Hindistan'ın karma kültürünün yaşayan bir sembolü ve laik ilkelerinin bir göstergesi olarak tanımlayan üniversite, ‘‘gururla İslâmî ve gururla Hintli’’ bir kurum olduğuna vurgu yapmaktadır.
Hindistan’ın İngiliz sömürgesi olduğu dönemde ortaya çıkan ekoller, Müslüman halkın İslâmî kimliğini koruma çabası gütmüştür. Hint Müslümanları bu çaba doğrultusunda değişim ve gelişim sürecine girmiştir. Bu sürecin en önemli yansıması eğitim-öğretim alanında dikkat çeker. Hindistan’da eğitim sistemi iki farklı açıdan değerlendirilebilir. Bazı eğitim kurumları geleneksel eğitimi tercih ederek medreseleri yaşatmaya çalışmış, bazıları ise modern eğitim sistemini benimseyerek örgün eğitim kurumları açmıştır. Hindistan’da modern eğitim sistemini benimseyen kurumların başında Aligarh Müslim Üniversitesi geliyor.
Aligarh Müslim Üniversitesi (AMU), reformist ve modernist kimliğiyle tanınan Sir Seyyid Ahmed Han tarafından Uttar Pradesh eyaletinin Aligarh şehrinde kuruldu. Üniversitenin tarihi Ahmed Han’ın Oxford ve Cambridge’in eğitim sistemini örnek alarak 1875’de kurduğu “Muhammadan Anglo Oriental College”a dayanmaktadır. 1877’de Lord Lyton tarafından hazırlanan eğitim programı, dinî ilimlerden ziyade akli ilimlere ağırlık vermiştir. İngiliz öğretim elemanlarını bünyesine katan kurumun çalışmaları modern bilimlere yönelik olmuştur. Bu bağlamda, Müslümanlar arasında İngilizceyi öğretim dili haline getirmek isteyen Seyyid Ahmed Han, geri kalmışlıktan kurtulmak amacıyla 1869-1870 yıllarında İngiltere’nin eğitim sistemini ve üniversitelerini araştırmıştır. Belli bir süre dönemin farklı üniversitelerine bağlı olarak eğitim veren kolej, nihayetinde 1920 yılında üniversite statüsüne kavuşarak “Aligarh Muslim University” adını almıştır.
Kuruluşundan itibaren pek çok tanınmış yerli ve yabancı öğretim elemanı AMU’da ders vermiştir. Bunlar arasında Thomas Wolker Arnold (1864-1930), Joseph Horovitz (1926-), Arthur Stanley Tritton (1881-1973), Otto Spies (1901-1981), Şiblî Nu‘mânî (1857-1914), Habîbürrahmân Hân Şirvânî (1867-1950) ve Hamîdüddîn Ferâhî (1863-1930) gibi isimler yer almaktadır. Öte yandan üniversitenin İslâm araştırmalarına yönelik bölümleri, 1947’de Hindistan devletinin kuruluşundan sonra açılmıştır.
- Hindistan hükümeti Aligarh’da bazı değişiklikler yaparak çok sayıda gayrimüslim, özellikle de Hindu öğrencinin bu üniversiteye yönelmesini teşvik etmiştir.
Seyyid Ahmed Han’ın modernist dinî görüşlerine ve üniversitenin sahip olduğu Avrupalı öğretim kadrosuna halk tepki göstermiş, bunun üzerine İslâmî ilimlere yönelik derslerin hocaları Deobend Medresesi’nden getirilmiştir. Aligarh’da modern ve geleneksel eğitim hiçbir zaman kaynaşamamış ve bu kurumun akademik tarihinde İslâmî eğitim ikinci planda kalmıştır. Ahmed Han ile özdeşleşen Aligarh, milliyetçiliğe karşı, İngiliz taraftarı modern bir üniversite biçiminde yapılanmıştır. Bu nedenle Aligarh’ın eğitim modeline karşı bir grup Camia Milliya İslamiya Üniversitesi’ni kurmuştur. Bağımsızlığın ardından Aligarh’ın eğitim modeli yeniden düzenlenmiş ve ulus devlet formuna sadık hale getirilmiştir.
Üniversite günümüzde Hindistan'daki tüm eyaletlerden ve özellikle Afrika, Batı Asya ve Güneydoğu Asya olmak üzere farklı ülkelerden öğrenciler çekmektedir. Bazı bölümlerde SAARC ve Commonwealth ülkelerinden gelen öğrenciler için kontenjan ayrılmıştır.
Hindistan'daki en iyi 20 araştırma üniversitesi arasında yer alan AMU, kast, inanç, din veya cinsiyetten bağımsız olarak herkese açık olduğunu vurgulamaktadır.
Aligarh Müslim Üniversitesi, pek çok üst düzey siyasetçi ve devlet adamının mezun olduğu bir kurum olarak öne çıkıyor. Bunlar arasında Hindistan eski Cumhurbaşkanı Zakir Hüseyin, Pakistan eski Başbakanı Liyakat Ali Han, Bangladeş eski Başbakanı Mansur Ali, Maldivler eski Cumhurbaşkanı Amin Hilmi Didi bulunmaktadır. Başta akademisyen, diplomat ve yargıç olmak üzere çeşitli alanlarda pek çok başarılı ismin üniversitesi olarak Aligarh haklı bir üne kavuşmuştur.
Kendisini Hindistan'ın karma kültürünün yaşayan bir sembolü ve laik ilkelerinin bir göstergesi olarak tanımlayan üniversite, ‘‘gururla İslâmî ve gururla Hintli’’ bir kurum olduğuna vurgu yapmaktadır.
Slogan olarak Alak Suresi’nin beşinci ayetini (Allah insana bilmediği şeyleri öğretti) kullanmaktadır.
Halihazırda 28.000'den fazla öğrencisi, 1.342 öğretim üyesi bulunan üniversite, 12 fakülte, 98 bölüm, 3 akademi ve 15 araştırma merkezine sahiptir. Aligarh Müslim Üniversitesi, kampüs içerisinde konaklama imkanı sağlamaktadır. Bu kapsamda 80 personel konutu olmak üzere öğrenciler için 19 adet öğrenci yurdu bulunuyor. Kampüs kırmızı kum taşıyla inşa edilmiş fakülte binalarına sahiptir ve mimari açıdan Oxford ve Cambridge esas alınarak dizayn edilmiştir.
Kampüs içerisindeki caminin bitişiğinde üniversitenin kurucusu Seyyid Ahmed Han’ın ve aile üyelerinin kabirleri yer almaktadır. Han’ın çalışmalarını yaptığı ev de kampus içinde müze olarak korunmaktadır.
[Fotoğraflar: Abdulkadir Aksöz]