43 milyon Müslüman'a 400 cami

1917 Bolşevik Devriminden önce Rusya’da, himaye altında olan fakat resmen imparatorluğun içerisinde yer almayan Buhara Emirliği ile Hive Hanlığı’ndakiler hariç olmak üzere 25 binden fazla İslami ibadethane mevcuttu. Şu andaki SSCB toprakları üzerinde 1917’den önce camilerin toplam sayısı 30 binden fazla idi. Bunların çoğu 1928 ile 1940 yılları arasında ya kapatılmış, ya yıkılmış, yahut da kulüp veya din aleyhtarı müzeler haline getirilmişlerdir.

Resmi bir habere göre 1942’de bu sayı 1200’e düşmüştür. Savaş sonrasına nisbetle dini serbestliğin söz konusu olduğu yıllarda bu sayı artmıştır. Stalin öldüğü sırada aktif durumda olan camilerin sayısının 1500 civarında olduğunu tahmin edebiliriz.

1958’de Kruşçev tarafından başlatılan din aleyhtarı kampanya esnasında camilerin büyük bir kısmı ve bunların yanısıra köy camileri kapatılmıştır. Resmi “Spravochnik Propagandista i Agitatora” ( Moskova, 1966, s.149)’ya göre, 1966’da ibadete açık camilerin sayısı 400’e düşmüştü. 10 yıl sonra, Mayıs 1976’da Din İşleri Konseyi’nin yöneticilerinden biri olan V. Furov “Grande Encyclopedie Soveietique”redakson komitesine takdim ettiği bir raporda, resmen kayda geçmiş 300 camiyi haber vermiştir.

Son 10 yılda bazı yeni camilerin ibadete açılmış olduğunu kabul etsek bile legal vaziyetteki camilerin sayısının nihayet 400’ü aşmaması gerekir. Nitekim biz de, bazı Müslüman cumhuriyetler hakkında bu değerlendirmeyi doğrulayan bazı rakamlara sahibiz. Şöyle ki:

• Müslümanların sayısı 1979’da 1.393.000’e ulaşan Dağıstan Cumhuriyeti’nde, 1975’de açık vaziyette 27 cami vardı. ( 1917’deki 360’ı ulu cami olmak üzere 1700 camiye karşılık)

• Müslümanların sayısı 1979’da 768.000’e yükselen ve Devrim’den önce 900 civarında caminin bulunduğu Çeçen-İnguş Otonom Cumhuriyeti’nde, 1978'de sadece 2 cami vardı. Bunlara 1980’de 5 tane daha ilave edilmiştir.

• 1979’da 4.955.000 Müslümanın bulunduğu Azerbaycan’da 1917’de 2000 cami, 1928’de de 969 Şii ve yaklaşık 400 Sünni camisi bulunmasına karşılık, 1978’de 50 ile 70 din görevlisinin hizmet ettiği, 14’ü Şii, 2’si de Sünni olmak üzere 16 cami mevcuttu.

• Tacikistan Cumhuriyeti’nde (1979’da Müslümanların sayısı: 3.252.700 ) 1963’te, 69 imam-hatip tarafından hizmet yürütülen, ibadete açık 18 cami vardı. Fakat bu camilerdeki imam-hatiplerin sayısı bir yıl sonra 392a düşmüştür.

• Türkmenistan Cumhuriyeti’nde (1979’da Müslümanların sayısı: 2.270.00) birçok yeni kaynak 1979’da ibadete açık 4 cami bulunduğunu göstermektedir.

Türkistan’daki Müslüman cumhuriyetlerin en önemlileri olan Özbekistan ile Kazakistan’a gelince, buralardaki camilerin sayısı, yaklaşık olarak bile belli olmayıp meçhul kamaktadır. Yabancı ziyaretçiler tarafından bu konuda kendilerine sorular yöneltilen Taşkent Dini Nazırlığı yetkilileri “onların sayısını Allah bilir” vey ne olursa olsun bu kadar cami Müslümanlara yeter diyerek, bilgisizliklerini ve şaşkınlıklarını kötü bir şekilde gizleyen kapalı cevaplar vermekle yetinmektedirler.

1979’da suskunluğunu terk eden Taşkent müftüsü Ziyaeddin Babahanov bazı şüpheli rakamlar ortaya atmıştı.Şöyle ki: Orta Asya ve Kazakistan’da 200 cami; bunlardan 12’si Taşkent’te, 3’ü Semerkant’ta, 4’ü de Buhara’da. Ayrıca bunlara sayısı belli olmayan “küçük camiler” ve mahalle mescidleri ilave ediliyordu ki, bunların da 100’ü Taşkent’te, 15’i Semerkant’ta, “10’dan fazlası” da Buhara’dadır.

Fakat 1976’da Taşkent Dini Nazırlığı’nın bir üyesi, bir Fransız ziyaretçi ile yaptığı konuşma esnasında, açık ve gerçekçi bir rakam vererek bu nazırlığa bağlı olan Orta Asya’daki 5 cumhuriyetin tamamında ibadete açık 143 cami bulunduğunu söylemiştir.

Not: Bu yazı araştırmacı yazarlar Alexandre Benningsen ve Chantal Lemercier-Quelquejay tarafından yazılan Sufi ve Komiser kitabının 1988 yılında basılan Türkçe tercümesinden alıntılanmıştır.