Haritada bir yer Kazakistan

1.

Kazakistan, Orta Asya'nın en büyük camisi olan Hazreti Sultan Camii'ne ev sahipliği yapan İslam coğrafyasının en uzak köşesindeki kadim Türk ülkesi. Hazreti Sultan Camii Kazakistan'daki İslami yaşantı hakkında önemli ipuçları veriyor bizlere. Başkent Astana'daki cami, sadece dini bir yapı değil, ülkenin bağımsızlık sembolleri arasında da yer alıyor. Yani Hazreti Sultan Camii bir yandan Kazakistan'ın milli simgesiyken bir yanda da ülkede İslamiyet'in yeniden yükselişini anlatan önemli bir ibadethane. Başkent Astana, Sovyetler Birliği dağılmadan önce adeta bir köydü. Bağımsızlığın ardından Kazakistan'ın başkenti olan şehir, 25 yıl içinde Orta Asya'nın bakir steplerinde büyük bir Türk-İslam şehri hâline geldi. Bu şehrin en önemli sembolüyse hiç şüphesiz Hazreti Sultan Camii. -

2.

Orta Asya'nın fiziki olarak bu en büyük ülkesinin yüzde 50'si Müslüman. Hâliyle başkent olarak kurulurken yeni camiler de birbiri ardına yükseliyor Astana'da. Örneğin kubbeleri için 27 kilo altın kullanılan Nur Camii, Kazak Müslümanları için oldukça önemli. Bu camii Kazak Türkleri için en az Hazreti Sultan Camii kadar önemli ve sembolik değeri yüksek. Yeri gelmişken Hazreti Sultan Camii'nin 17 bin metrekarelik devasa bir alana inşa edildiğini de söyleyelim. Ülkenin en önemli sembolü olan bu yapı 10 kubbeden oluşuyor ve çeşitli sosyal tesislere de sahip. Ayrıca dini eğitim başta olmak üzere birçok alanda Müslümanlara hizmet veriyor. Cami cemaatini özellikle gençler oluşturuyor. Kazakistan'da, Sovyet Rusya hakimiyeti sırasında ülkede parmakla gösterilecek kadar az olan cami sayısı an 3 bine yaklaşmış durumda.

3.

Peki, İslam Kazakistan'a nasıl ulaştı? Bunun cevabı için 8. yüzyıla kadar gitmemiz gerekiyor. İslam başlangıçta Orta Asya'ya gelen Araplar sayesinde Türkistan'ın güneyinde varlık gösterdi ve daha sonra kuzeye doğru yayıldı. Samaniler döneminde ise tebliğ çalışmalarıyla özellikle Taraz'da Kazak Türklerinin önemli bir bölümü İslam'ı benimsedi. Ayrıca 14. yüzyılın sonlarında Altın Orda Devleti, İslam'ı Kazak Türkleri arasında ve diğer Orta Asya halklarına yaydı. Rus etkisinin bölgede yükseldiği dönemde II. Katerina önderliğindeki Ruslar da başlangıçta İslam'ın yayılması konusunda isteklilik gösterdi ve Kazak Türklerine dini bilgi vermesi için bölgeye Müslüman din adamları çağırdı.

4.

Tabii zaman içinde Ruslar bu "ılımlı" politikadan İslam hızlıca yayılıp, gün geçtikçe daha da güçlenince vazgeçti. Bunun karşısında Kazak Türkleri dini liderleri aracılığıyla ve Türkçülük düşüncesini de arkalarına alarak dini coşku yaratmayı denediler. Fakat sonuç olarak bu faaliyetlerden dolayı pek çok kişi zulme uğradı. Sovyet döneminde Müslüman kuruluşları, yalnızca Kazak Türklerinin günlük ibadetler sayesinde gayrimüslimleri sayıca geçtiği alanlarda varlık gösterebildi. Bugün hâlâ Kazak Türkleri, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından İslam dininin kurumlarını yeniden canlandırmak için çaba harcıyorlar. Bu faaliyetler sonucu bilhassa kırsal kesimde İslamiyet daha canlı bir hâl almış durumda.

5.

Sovyetler Birliği döneminde, yani 70 yıllık bir süreçte, dini yaşam ve kültürel çalışmalar sekteye uğramış olsa da Kazakistan, İslam'ı kabul ettiği tarihten bugüne İslam medeniyetinin en önemli parçalarından biridir. Bunun bir göstergesi olarak bu coğrafyada İslam dünyasında bilinen Almatı, Balasagun, Kutan, Taras, Sayram, Otrar, Farab, Sauran, Sığınak, Cankent, Barşınkent ve Türkistan gibi şehirler inşa edildi. Bu şehirlerde ilim ve irfan yerleri olarak medreseler, camiler ve tekkeler açıldı. Buralardan Ebu Nasır el-Farabi, Ebul Kasım el-Farabi, İmadeddin el-Farabi, Hoca Türkistaniler, Hoca Ahmed Yesevi, Baraağuniler gibi bütün İslam dünyasında meşhur olan ve pek çok eserleri bize kadar ulaşan alimler yetişti.

• Kuşbakışı Kazakistan
• Resmi Adı: Kazakistan Cumhuriyeti
• Başkent: Nur-Sultan
• Nüfusu: 18 Milyon (2020)
• Etnik Dağılım: %68,5 Kazak Türkü, %18,9 Rus, %12,6 diğer
• Resmi Diller: Kazak Türkçesi, Rusça